Το νέο πόνημα του Δημήτρη Κατσαφάνα σε συνέχειες, στο spartorama.gr (Μέρος ΣΤ΄)

Ο ρυθμός των εξελίξεων στην ιστορία είναι εντελώς διαφορετικός σήμερα. Νέες δυνάμεις μπαίνουν στην ιστορία. Η Ευρώπη δεν είναι πλέον ούτε το οικονομικό ούτε το πνευματικό κέντρο της ιστορίας. Η σύγχρονη ζωή ξεπερνά τον ευρωκεντρισμό.

Οι εξελίξεις των φυσικών επιστημών και της τεχνολογίας οδήγησαν σε μια ταχύτατη διεύρυνση του οικονομικού, πολιτιστικού κ.λπ. πεδίου, ώστε να ανοιχθούμε σε νέες προοπτικές, νέες στρατηγικές και συνθήκες οργάνωσης. Και τούτο σε σχέση με τη δημογραφική έκρηξη στον πλανήτη, την άνοδο των πολυεθνικών εταιρειών, την επανάσταση στην βιοτεχνολογία για να ανταποκριθεί στις ανάγκες των μαζών, και σε συνάρτηση πάντα με την κλιματική αλλαγή με όλες τις συνέπειες που ζούμε τελευταία. Ο ρόλος του έθνους-κράτους δεν είναι πλέον, από μόνος του, αρκετός να αντιμετωπίσει τέτοια προβλήματα, μέσα σε μια ταχύτατη διεύρυνση των πάντων, παρά στη συνεργασία όλων των εθνών σε πλανητική κλίμακα.  

Η ταχύτητα είναι τέτοια που έκανε πλέον τον κόσμο μικρότερο, πολύ μικρότερο από ό,τι τον ήξερε η προηγούμενη γενιά του 20ου αιώνα. Η ανάγκη της διεθνοποίησης της αγοράς, της αλληλεξάρτησης, της παραγωγής σε πλανητικό πλέον επίπεδο, έκαμε τον άνθρωπο να θεωρείται μέλος μιας πολύ ευρύτερης από την εθνική κοινότητα μονάδας. Λοιπόν σήμερα, στον 21ο αιώνα, ποιός είναι εκείνος που αγνοεί, ότι σε όλο τον πλανήτη οι άνθρωποι συνδεόμαστε περίπλοκα με τον άλλον; Ότι αναπνέουμε τον ίδιο αέρα, ότι εξαρτιόμαστε από τα ίδια τρόφιμα, ότι πίνουμε το ίδιο νερό, ότι βρισκόμαστε σε μια έκρηξη της βιομηχανικής επανάστασης, σε νέες επικίνδυνες φάσεις της παγκοσμιοποίησης; Και τί είναι αυτή η τόσο «προσφιλής παγκοσμιοποίηση»; Ο προσδιορισμός της είναι κάπως δύσκολος. Όλοι συμφωνούν, ότι η παγκοσμιοποίηση είναι ένα σύνολο κοινωνικών διεργασιών, οι οποίες διεργασίες μετασχηματίζουν την παρούσα κοινωνική μας κατάσταση σε μια κατάσταση παγκοσμιότητας. Δηλαδή παγκοσμιοποίηση είναι η αλλαγή των μορφών με τις οποίες ερχόμαστε οι άνθρωποι σε επαφή μέχρι τώρα. Ήδη έχουμε αρχίσει να προσπερνάμε, αργά έστω, την κατάσταση του μοντερνισμού που έχει αρχίσει από την εποχή του Διαφωτισμού (16ος αιώνας) και οδεύουμε προς μια νέα κατάσταση της μεταμοντέρνας παγκοσμιότητας. Ας προσθέσουμε, ότι όρος παγκοσμιοποίηση (globalization) εμφανίστηκε στην δεκαετία του 1960 για να περιγράψει μια δύναμη και μια εποχή.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι: η δημιουργία πολλών νέων διασυνδέσεων, η εξάπλωση των κοινωνικών σχέσεων, των δραστηριοτήτων και των αλληλεξαρτήσεων, η ενδυνάμωση και η επιτάχυνση των κοινωνικών συναλλαγών και δραστηριοτήτων. Το Διαδίκτυο διαβιβάζει πληροφορίες από όλον τον κόσμο σε ελάχιστα δευτερόλεπτα και οι δορυφόροι παρέχουν στους καταναλωτές εικόνες απομακρυσμένων γεγονότων, παντού στον πλανήτη σε πραγματικό χρόνο. Συνοπτικά, η έννοια της παγκοσμιοποίησης αναφέρεται στην συμπίεση του κόσμου, όσο και στην ενδυνάμωση της συνείδησης του κόσμου ως όλου. Μετά και την κατάρρευση του κομμουνισμού στη Ρωσία, βρισκόμαστε στη μοιραία εξέλιξη, την παγκοσμιοποίηση, δηλαδή σε μια παγκόσμια οικονομία, σε μια παγκόσμια «δημοκρατία», στον παγκόσμιο αγώνα της κατανομής της παγκόσμιας παραγωγής, πρόβλημα το οποίο είναι και το οξύτερο, και το οποίο πρόβλημα θα εκτινάξει στον αέρα κάθε προσπάθεια παγκοσμιοποίησης. Γιατί, όπως είπε χαρακτηριστικά και ο  Παναγιώτης Κονδύλης, «ο μισοχορτασμένος είναι πιο επιθετικός παρά ο μισοπεθαμένος από την πείνα». Ποιος θα ισχυριζόταν το αντίθετο; Να, τί λέει για την πολιτική και οικονομική παγκοσμιοποίηση: «Κύκλοι με απτά υλικά συμφέροντα, αλλά και διάφοροι καλόπιστοι, οι οποίοι εξ ιδιοσυγκρασίας ενστερνίζονται τις ελπιδοφόρες προοπτικές, προπαγανδίζουν την άποψη ότι η προϊούσα παγκοσμιοποίηση θα επιφέρει όλο και μεγαλύτερη εξίσωση των συλλογικών συνθηκών της ζωής και των συλλογικών σκοπών, δημιουργώντας έτσι κοινά σημεία μεταξύ των ανθρώπων και καθιστώντας περιττές τις αιματηρές συγκρούσεις γιατί, όπως λέγεται, η παγκοσμιοποίηση θα εξασθενήσει ή ίσως και θα καταργήσει τις υποτιθέμενες αιτίες αυτών των συγκρούσεων, δηλαδή τα έθνη και τα κράτη. Η αντίληψη αυτή αναγορεύτηκε, προπαντός μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού στη Ρωσία, σε αυταπόδεικτη αλήθεια και άρθρο πίστεως. Έτσι δεν διερευνώνται επαρκώς οι προϋποθέσεις της και η λογική συνοχή της. Ως φορέας της παγκοσμιοποίησης και της εξίσωσης των συνθηκών και των σκοπών (αξιών) δεν θεωρείται, βέβαια, οποιαδήποτε δραστηριότητα, το κίνημα της αδελφοσύνης π.χ. και της αγάπης, αλλά μία δραστηριότητα εντελώς συγκεκριμένη: η διευρυνόμενη και διαπλεκόμενη οικονομία (Από τον 20ο στον 21ο αιώνα, Θεμέλιο, Αθήνα 1998, σ. 69 κ.ε.)». Η μαζική κουλτούρα, η πολιτιστική βιομηχανία μετατρέπει το ιερό από απαραβίαστο που είναι ο άνθρωπος, ως πρόσωπο, σε απλό λειτουργικό μέσο, απαλλοτριώνοντάς τον από την πνευματικότητά του.

Αυτή, λοιπόν, η «παγκόσμια τάξη», η ιδέα μιας αιώνιας ειρήνης, όπως την φαντάζονται, ταυτίζεται, όπως μας λέει ο ίδιος ο Κονδύλης, ένας από τους κορυφαίους διεθνώς αναλυτές, με την ιδέα του παγκόσμιου κράτους. «Ο χαρακτήρας του παγκόσμιου κράτους θα προσδιοριζόταν από τις συνθήκες της εγκαθίδρυσής του. Τρεις δυνατότητες υπάρχουν: η ελεύθερη συναίνεση, η συναίνεση σε κατάσταση ανάγκης και η ηγεμονία ενός έθνους ή μιας  συμμαχίας εθνών… Η διαπλοκή της παγκόσμιας οικονομίας και η οικουμενική πληροφορική θα καθιστούσαν έτσι απαρχαιωμένα τα σύνορα εκείνα, από την υπεράσπιση ή την διεύρυνση των οποίων συντηρούνταν ίσαμε σήμερα η πολιτική. Στην αντίληψη αυτή, το κύριο σημείο προφανώς δεν είναι η ίδρυση ενός παγκοσμίου κράτους, παρά μάλλον μιας ανοιχτής παγκόσμιας κοινωνίας…» και καταλήγει για το παγκόσμιο κράτος: «Και θα μπορούσε να εγγυηθεί την παγκόσμια ειρήνη τόσο λίγο όσο και οποιοδήποτε άλλο κράτος… Το μόνο πράγμα, το οποίο θα μπορούσε να εγγυηθεί το παγκόσμιο κράτος, είναι η μετατροπή όλων των πολέμων σε εμφυλίους πολέμους» (ό.π., σσ. 135-146). Συναφής προς τη σκέψη του Κονδύλη είναι και αυτή του Γιάσπερς την οποία συνοψίζουμε εδώ: Η ροή προς παγκόσμια ένωση, καθώς εννοείται από τη σύγχρονη τεχνολογία, θα μπορούσε να προσλάβει τη μορφή παγκόσμιας ομοσπονδίας ή δεσποτισμού. Στην περίπτωση αυτή η απαλλαγή από τους δεσπότες θα είναι σχεδόν αδύνατη, διότι δεν θα υπάρξει τίποτε έξω από το δεσποτικό κράτος. «Όποιος προσδοκά την παγκόσμια ειρήνη, λέει πάλι ο Παναγιώτης Κονδύλης (ό.π., σ. 74), από την εξασθένηση ή την διάλυση των εθνικών κρατών καθαυτήν, λησμονεί ότι οι πόλεμοι είναι φαινόμενο πολύ παλαιότερο από το εθνικό κράτος».

Κλείνοντας γι’ αυτή τη σύγχρονη φάση της παγκοσμιο-ποίησης, θα υπογραμμίσουμε ότι η παγκοσμιοποίηση τελικά είναι μια διεργασία με πολλά ερωτήματα και απορίες. Ποιες δυνάμεις κρύβονται πίσω από αυτό που βλέπουμε και περιγράφουμε εμείς; «γιατί στην ουσία πρόκειται για οικονομικό φαινόμενο. Τα προτεινόμενα πρότυπα που προβάλλονται με τις διάφορες περιγραφές είναι η «νέα καραμέλα της εποχής, πρότυπα και αξίες που νομιμοποιούν και προάγουν συγκεκριμένα κυβερνητικά συμφέροντα, αλλά και διαμορφώνουν την προσωπική και συλλογική ταυτότητα εκατομμυρίων ανθρώπων» (Manfred Steger, Παγκοσμιοποίηση, εκδ. Το Βήμα, Ελληνικά Γράμματα, 2007, σ. 8).

Μέρος ΣΤ΄