«Αγία Σοφία: Μέρος 1ο, η Ιστορία του Ναού», από τον Θεοφάνη Λάζαρη

Το 325 μ.Χ. αποφασίζει την οικοδόμηση του Ναού αφιερωμένου στη Σοφία του Θεού. Μεταξύ των ετών 326-327 μ.Χ.) θεμελιώνεται ο Ναός και από το 330 μ.Χ. αρχίζει το κτίσιμο του δίπλα στο Ανάκτορο στο ρυθμό της βασιλικής. Αρχικά δεν είχε τρούλο (θόλο) αλλά απλή ξύλινη στέγη. Ήταν δηλαδή μια ξυλόστεγη βασιλική τρίκλητη ή πεντάκλητη. Το 337 μ.Χ. απεβίωσε ο Μ. Κωνσταντίνος και το έργο της ανέγερσης συνεχίστηκε από το γιό του και διάδοχο του θρόνου Αυτοκράτορα Κωνστάντιο Β’. Το 360 μ.Χ. τελέστηκαν τα θυρανοίξια (εγκαίνια) του Ναού ο οποίος αποτελούσε τον κύριο καθεδρικό ναό της Πόλης και την έδρα του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης.

Ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος ο Β’(408-450 μ.Χ.) αναλαμβάνει την πλήρη ανακαίνηση του Ναού. Έγινε αντικατάσταση της ξύλινης στέγης με θόλο, με παράλληλη τοποθέτηση εντυπωσιακών κιόνων. Η ανακαίνηση ολοκληρώθηκε το 415 μ.Χ. και τα θυρανοίξια τελέστηκαν από τον Αυτοκράτορα στις 10 Οκτωβρίου του 415 μ.Χ.

Με Αυτοκράτορα τον Ιουστινιανό (527-565 μ.Χ.) και με παρότρυνση της συζύγου του Αυτοκράτειρας Θεοδώρας ξεκίνησε η ανοικοδόμηση ενός νέου Ναού. Πρόκειται για το Ναό που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, ο οποίος ονομάστηκε και Μεγάλη Εκκλησία. Ο Ναός που κατασκευάστηκε ήταν μεγαλειώδης και ακτινοβολούσε το μεγαλείο, τη δύναμη, τη δόξα και τον πλούτο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Κτίστηκε στο σημείο του ήδη υπάρχοντος Ναού. Επί κεφαλής του έργου ήταν δύο, ο Ανθέμιος ο Τραλλιανός και ο Ισίδωρος ο Μιλήσιος, οι πιο ικανοί αρχιτέκτονες της εποχής. Ας δούμε όμως κάποια ιδιαιτέρως εντυπωσιακά στοιχεία της ανέγερσης του Ναού. Χρησιμοποιήθηκαν ποσά που φθάνουν (ίσως και να ξεπερνούν) τους 450 τόνους χρυσού. Εργάστηκαν 100 αρχιτέκτονες και 10.000 τεχνίτες. Για τη συντήρηση του Ναού παραχωρήθηκαν από τον Αυτοκράτορα 365 κτήματα, ένα για κάθε ημέρα του χρόνου. Από τα έσοδα τους καλύπτονταν τα έξοδα συντήρησης. Έγιναν απαλλοτριώσεις κατοικιών με αποζημιώσεις που έφθαναν έως και 10 φορές πιο πάνω από την αξία του κάθε ακινήτου. Έτσι εξασφαλίστηκε έκταση 8.000 τ.μ. μέσα στην οποία κτίστηκε ο Ναός. Τα υλικά συγκεντρώθηκαν από όλο το γεωγραφικό φάσμα της Αυτοκρατορίας και όχι μόνο. Πολύχρωμα μάρμαρα, αλάβαστρο, πορφύρες, πολύτιμοι λίθοι και διαμάντια, τόνοι χρυσού, αργύρου και μολύβδου είναι ένα δείγμα της ποσότητας και ποιότητας των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν. Ο θεμέλιος λίθος μπήκε στις 23 Φεβρουαρίου του 532 μ.Χ. Στις 27 Δεκεμβρίου του 537 μ.Χ. τελέστηκαν τα θυρανοίξια από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό και τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Μηνά. Ο Ναός ολοκληρώθηκε σε διάστημα 5 ετών και 10 μηνών όταν άλλοι ναοί του μεγέθους έκαναν έως και 120 χρόνια όπως ο Ναός του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη!. Ήταν η στιγμή που ο Ιουστινιανός αναφώνησε υψώνοντας τα χέρια του στον ουρανό: «Δόξα τω Θεώ τω καταξιώσαντι με τοιούτον έργον επιτελέσαι.Νενίκηκα σε Σολομών».

Το 558 μ.Χ. μετά από ισχυρούς  σεισμούς κατέρρευσε ο τρούλος και τη δημιουργία νέου ο Αυτοκράτορας την ανέθεσε στον ανηψιό του αρχιτέκτονα Ισιδώρου,τον Ισίδωρο το Νεότερο. Η αποκατάσταση ολοκληρώθηκε το 563 μ.Χ. και ο θόλος που κατασκευάστηκε είναι αυτός που υπάρχει μέχρι σήμερα.

Το μέγεθος του Ναού είναι μεγαλύτερο από τον καθεδρικό Ναό της Παναγίας των Παρισίων και το ύψος του από την κορυφή του τρούλου ως το δάπεδο είναι ίσο με το άγαλμα της Ελευθερίας.

Η Αγία Σοφία είναι τρουλαία βασιλική (ρυθμός που δεν υπήρχε μέχρι τότε) που κατά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε ονομαστεί «δρομικός ρυθμός». Το ορθογώνιο σχήμα της βασιλικής συμβόλιζε την πνευματικότητα του Χριστιανισμού και ο τρούλος συμβόλιζε την κοσμική εξουσία. Με αυτόν τον τρόπο ο Ιουστινιανός ένωσε δύο κόσμους. Τον θρησκευτικό-πνευματικό και τον κοσμικό. Το συνολικό μήκος του Ναού είναι 78,16 μέτρα και το πλάτος 71,82 μέτρα. Με έκταση 7.000 τ.μ. περίπου ο Ναός χωρά 25.000 άτομα, οι κληρικοί του Ναού ήταν 525,εκ των οποίων 60 ιερείς,100 διάκονοι,40 διακόνισσες,90 υποδιάκονοι,110 αναγνώστες,25 ψάλτες και 100 πυλωροί.

Ο Ναός έχει 180 παράθυρα εκ των οποίων 40 υπάρχουν στο θόλο, ο οποίος έχει κατακόρυφο 14 μέτρα και διάμετρο 31 μέτρα και αποτελεί το κύριο στοιχείο της κατασκευής. Τα πολυκάνδηλα του Ναού ήταν 3.000 και όλα επίχρυσα. Δυστυχώς όμως δεν έχουν διασωθεί λόγω βεβηλώσεων όπως και τα ιερά σκεύη, τα κειμήλια και τα αναθήματα. Το μόνο ιερό σκεύος που διεσώθει είναι η κτιστή κολυμβήθρα η οποία ήλθε στο φως το 2010.Το βαπτηστήριο της Αγίας Σοφίας έχει 3,3 μέτρα μήκος,2,5 μέτρα πλάτος και 1,16 μέτρα βάθος και χρονολογικά τοποθετείται τον 6ο αιώνα.Η Αγία Τράπεζα του Ναού ήταν από χρυσό και πάνω της κρέμονταν 30 στέμματα των Αυτοκρατόρων για να θυμίζουν την προδοσία του Ιούδα από τον Χριστό έναντι τριάκοντα αργυρίων.

Οι βεβηλώσεις στην Αγιά Σοφιά ξεκίνησαν από τους Φράγκους κατά τη Δ’ Σταυροφορία το 1204 μ.Χ. και την περίοδο της λατινοκρατίας που ακολούθησε (1204-1261 μ.Χ.). Μέρη του Ναού ξηλώθηκαν, λεηλατήθηκαν ή κομματιάστηκαν όπως η Αγία Τράπεζα  που ήταν χρυσή, με σκοπό την αρπαγή ως προς το χρυσό, το ασήμι και τους πολύτιμους λίθους. Εκτός από όργια με γυναίκες εντός του Ναού, τη διακωμώδηση του Χριστιανικού Ορθόδοξου τελετουργικού των Λειτουργιών, έβαλαν εντός του Ναού μουλάρια, άλογα, και γαϊδούρια για αρπαγή και μεταφορά των θησαυρών της Αγίας Σοφίας.

Ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ’ ήταν ο μόνος που τόλμησε να επιπλήξει τους Σταυροφόρους λέγοντας: «Η Ελληνική Εκκλησία θα βλέπει στο πρόσωπο των Λατίνων μόνο προδοσία και έργα του σκότους και θα τους μισεί σαν σκυλιά». Το 1346 μ.Χ. μετά από σεισμούς καταρρέει η αψίδα προκαλώντας καταστροφές στο εσωτερικό του Ναού. Το 1356 μ.Χ. έγινε και η τελευταία ανοικοδόμηση του Ναού και έκτοτε παραμένει ως έχει.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης νέες βεβηλώσεις έλαβαν χώρα. Τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες του Ναού σοβατίστηκαν, οι σταυροί και τα χριστιανικά εμβλήματα σβήστηκαν και ο Ναός έγινε τζαμί. Αφαιρέθηκαν το Τέμπλο, η Αγία Τράπεζα και ο Άμβωνας. Έγιναν καταστροφές και κλοπές σε κειμήλια και ιερά σκεύη. Αργότερα επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1520-1566), τα ψηφιδωτά σκεπάστηκαν με σοβά. Επί Σουλτάνου Αμπντουλμετζίτ (1823-1861) καλύφθηκαν εκ νέου όλα τα χριστιανικά σύμβολα με σοβά, τοποθετήθηκαν τεράστια στρογγυλά τελάρα από δέρμα καμήλας με διάμετρο 7,5 μέτρα που φέρουν επιγραφές-χωρία από το κοράνι, ενώ καλύφθηκε με μεταλλικό δίσκο και ο σταυρός στην κορυφή του τρούλου.

Από το 1453 έως το 1935 (για 482 χρόνια) η Αγία Σοφία λειτούργησε ως τζαμί. Στις 24 Οκτωβρίου 1934,ο Κεμάλ Ατατούρκ διέταξε η Αγία Σοφία να γίνει μουσείο και ως τέτοιο λειτουργεί μέχρι σήμερα. Λειτουργεί όμως και ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων με δράσεις που δεν αρμόζουν στο χώρο (π.χ. επιδείξεις μόδας).

Επειδή τελευταία ο Ερντογάν έχει ως βασικό στόχο να λειτουργήσει εκ νέου ως τζαμί  η Αγία Σοφία έxουμε να του πούμε τα εξής:

• Ό,τι και να κάνει θα συγκεντρώσει τη διεθνή κατακραυγή. Πάνω απ’ όλα όμως θα προσελκύσει την οργή του Θεού και της Παναγίας μας.
• Οι κόποι διαχρονικά της δημιουργίας του Ναού με την ευλογία του Κυρίου μας ΔΕΝ θα πάνε χαμένοι. Να προσέχετε κύριε Ερντογάν όταν είστε μέσα στο Ναό μην πέσει κανένας σοβάς επάνω σας και σας τραυματίσει. Αφήστε που μπορεί να εμφανιστεί κανένα ψηφιδωτό γεγονός που θα εντείνει τον εκνευρισμό σας. Επειδή είστε και πόντιος στην καταγωγή, να ξέρετε ότι σαν έλθει η Άγια ώρα δεν θα γίνει ελληνορθόδοξη Θεία Λειτουργία μόνο στην Αγία Σοφία. Θα γίνει και στην Παναγία Σουμελά του Πόντου. Ο Δικέφαλος Αετός θα ξανακυματίσει στην Βασιλεύουσα και ο Μονοκέφαλος Αετός στα βουνά του Πόντου. Μέχρι τότε εμείς θα προσευχόμαστε στον Τριαδικό Θεό κι εσείς στον Αλλάχ εκτοξεύοντας απειλές εναντίον μας. Μην ξεχνάτε όμως πως η μεγαλύτερη απειλή για εσάς είναι η ίδια η αλήθεια.
• Τα όνειρα και πόθοι μας  δεν συγκρίνονται με τα δικά σας κ. Ερντογάν. Άλλο είναι να θέλεις να λειτουργήσει η Αγία Σοφία ως ορθόδοξος ναός όπως αρχικά είχε δημιουργηθεί και άλλο είναι να θέλετε να αλλάξει ρότα η ίδια η ιστορία μετατρέποντας το Ναό σε τζαμί. Είναι βλέπετε και τα αίματα 353.000 Ποντίων προγόνων μας που ζητούν δικαίωση… Και θα την βρουν κε Ερντογάν τη δικαίωση. Να είστε σίγουρος ειδικά γι’ αυτό. Η Αγία Σοφία είναι το παγκόσμιο θησαυροφυλάκειο της Ορθοδόξου Πίστεως. Τους θησαυρούς της ούτε μπορείτε ούτε είστε άξιοι να τους βρείτε και να τους εκτιμήσετε. Θα δοθούν όταν ο Θεός ορίσει σε αυτούς που πρέπει… Μέχρι τότε εμείς πορευόμαστε με υπομονή, αποφασιστικότητα μα πάνω απ’ όλα με πίστη.

Θα ακολουθήσει το 2ο μέρος. 

Πηγή: «Τα μυστικά της Αγιά Σοφιάς», Δήμητρα Κρητικού. Εκδόσεις Κάδμος.

Θεοφάνης Λάζαρης