«Φράγμα Κελεφίνας» από τον Σταύρο Καλαβρυτινό

Με μεγάλο ενδιαφέρον παρακολουθούμε τις εξελίξεις των διαδικασιών κατασκευής του φράγματος Κελεφίνας. Συγκεκριμένα ανακοινώθηκε η δημοπράτηση κατασκευής του για την 14η Σεπτεμβρίου 2023. Το προς αξιοποίηση νερό του φράγματος θα βρίσκεται στο υψόμετρο των 530 μέτρων. Το κόστος κατασκευής προϋπολογίστηκε στα 31,5 εκατομμύρια ευρώ με ΦΠΑ. Τα κατασκευαστικά σχέδια και τεύχη δημοπράτησης είχαν ολοκληρωθεί προ δεκαετίας.

Μας δημιουργεί όμως μεγάλη ανησυχία η ανυπαρξία καταγραφής του σκοπού του Έργου. Ποιοι θα είναι δηλαδή οι καταναλωτές του νερού και με ποια κριτήρια και μελέτες αυτό αποφασίστηκε;

Ανησυχία και φόβος υπάρχει πως τα χωριά μας, στον ημιορεινό Λακωνικό Πάρνωνα (υψόμετρο 350 -700 μέτρα) που μέχρι σήμερα έχουν νόμιμα και δικαιολογημένα την αποκλειστική χρήση του νερού, έχουν αποκλειστεί ολικά ή μερικά, ενώ ευνοούνται αδικαιολόγητα, χωριά που διαθέτουν αφθονία νερών από επιφανειακές ροές και αβαθείς γεωτρήσεις και βρίσκονται δυτικά της Σπάρτης.

Στο παρελθόν, βάσει επίσημων εγγράφων, σαν σκοπός του Έργου παρουσιαζόταν η κατασκευή υδροηλεκτρικού εργοστασίου στην περιοχή του Κλαδά, υψόμετρο 240 μέτρα, και στη συνέχεια η άρδευση παραευρώτιων περιοχών καθώς και του ‘’Λεκανοπεδίου’’ της Σπάρτης. Κάθε κυβικό μέτρο του νερού θα παρήγαγε 1 κιλοβατώρα, που είναι μικρής αξίας και ελάχιστου κέρδους, παρά τη σημαντική κρατική επιχορήγηση της επένδυσης.

Τον Απρίλιο του 2023, ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΥΠΑΑΤ), κύριος Δ. Παπαγιαννίδης, στο Διοικητήριο της Σπάρτης, επιβεβαίωσε ότι υπάρχει πρόβλεψη για την άρδευση από το Φράγμα Οινούντα αρκετών χιλιάδων στρεμμάτων Δυτικά του Ευρώτα και της Σπάρτης, και πως η πρόβλεψη αυτή θα μπορούσε να επανεξεταστεί.

Είναι προφανές πως ο σκοπός του Έργου πρέπει άμεσα να επανεξεταστεί και να καθοριστεί απόλυτα. Δεν είναι δυνατόν να αποκλειστούν της υδροδότησης, οι κάτοικοι των γύρω από το φράγμα περιοχών, πράγμα που δεν συμβαίνει σε κανένα ελληνικό φράγμα, δεν μπορεί να αγνοηθούν τα ιστορικά και νόμιμα δικαιώματα των καλλιεργητών του ημιορεινού Λακωνικού Πάρνωνα.

Δεν πρέπει να παραληφθεί η μεγιστοποίηση του Εθνικού Συμφέροντος που επιτυγχάνεται με την περιορισμένη άρδευση των ελαιώνων [(regulated deficit irrigation) που απαιτεί λίγο νερό ανά στρέμμα, περίπου 100 κυβικά μέτρα)]. Οι ελαιώνες του ημιορεινού Λακωνικού Πάρνωνα δεν έχουν άλλη, λογικού κόστους, λύση.

Δεν πρέπει να κατασκευαστεί κανένα αναπτυξιακό Δημόσιο Έργο, χωρίς τη σύνταξη αξιόπιστης τεχνοοικονομικής μελέτης που θα καταλήγει στη σύγκριση εναλλακτικών σεναρίων με κυρία κριτήρια την νομιμότητα, την μεγιστοποίηση του Εθνικού Συμφέροντος, την εξασφάλιση της κοινωνικής συνοχής. Η τεχνοοικονομική μελέτη πρέπει να εμπεριέχει και εμπορική μελέτη – έρευνα αγοράς.

Μια τέτοια έρευνα αγοράς θα διαπιστώσει, για παράδειγμα, πως οι ελαιοκαλλιεργητές των Χρυσάφων πέρα από το νόμιμο δικαίωνα χρήσης του νερού του φράγματος (βρίσκονται μέσα στην υδρολογική λεκάνη του Οινούντα) είναι διατεθειμένοι να καταβάλουν τίμημα για το νερό που θα καλύψει το κόστος αποθήκευσης και μεταφοράς του, επίσης θα διαπιστώσει πως η εναλλακτική λύση άντλησης από τον Ευρώτα είναι απαγορευτικά δαπανηρή, και τέλος, πως δεν υπάρχει ελπίδα να βρεθεί νερό στη περιοχή τους με διάνοιξη γεωτρήσεων αφού δεκάδες άγονες γεωτρήσεις έχουν γίνει μέχρι σήμερα.

Ανάλογες καταστάσεις θα διαπιστωθούν και για τους ελαιώνες των χωριών του Λακωνικού ημιορεινού Πάρνωνα. Από την άλλη μεριά η έρευνα αγοράς θα διαπιστώσει πως οι καλλιεργητές γύρω και δυτικά της Σπάρτης διαθέτουν άφθονα και φτηνά νερά από πηγές του Ταϋγέτου και αβαθείς γεωτρήσεις και δεν έχουν εκφράσει κανένα λογικό ενδιαφέρον για τα νερά του Οινούντα.

Είναι άμεσα αναγκαίος ο καθορισμός του σκοπού του φράγματος Κελεφίνας, ώστε να καθοριστούν τα σημεία υδροληψίας και το μέγεθός τους, επί του φράγματος και να συμπληρωθούν στα τεύχη δημοπράτησης. Είναι λογικό να προβλεφθεί η κατασκευή: 

• Αγωγού άρδευσης με φυσική ροή των περιοχών Καλυβίων, Θεολόγου, Βουτιάνων Σελλασίας και Κονιδίτσας.
• Αγωγού άρδευσης με φυσική ροή Χρυσάφων μέχρι Γερακίου.
• Σταθμού άντλησης για άρδευση Βρεσθένων και Βασσαρά.
• Σταθμού άντλησης για τις υψηλότερες περιοχές Σελλασίας.

Η διαφάνεια και η δημοσιότητα είναι συστατικά της δημοκρατίας, και στην συγκεκριμένη περίπτωση θα συνέβαλαν και σε βελτιώσεις της μελέτης και της ωρίμανσης του Έργου.

Εδώ πρέπει να τονιστεί πως στον ημιορεινό Λακωνικό Πάρνωνα, με το άριστο ξηροθερμικό κλίμα και τους έμπειρους ελαιοκαλλιεργητές, υπάρχουν αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις στις οποίες μπορούν να αναπτυχθούν παραγωγικοί σύγχρονοι ελαιώνες. Στους σύγχρονους ελαιώνες είναι απαραίτητη:

• Η διαμόρφωση του εδάφους με χωματουργικά μηχανήματα που να είναι εύκολη η κυκλοφορία τρακτέρ μέσα στα κτήματα
• Η άρδευση
• Η διαμόρφωση του ελαιόδεντρου σε μικρά και χαμηλά σχήματα
• Η λίπανση, η διαχείριση ζιζανίων και καταπολέμηση εντόμων με σύγχρονους αποδεκτούς τρόπους

Τα αποτελέσματα θα είναι αύξηση της στρεμματικής απόδοσης, μειωμένο κόστος ελαιοκομικών προϊόντων, ασφάλεια και επιχείρημα υγείας των καταναλωτών.

Τα παραπάνω είναι αναγκαία όχι μόνο για την αύξηση της κερδοφορίας τις καλές χρονιές, αλλά και τη δραστική μείωση των ζημιών τις χρονιές με μειωμένη τοπική παραγωγή ή με μειωμένες τιμές λόγω παγκόσμιας υπερπαραγωγής. Επίσης έχει γίνει γενικά αποδεκτό πως είναι αναγκαία η αντικατάσταση των παραδοσιακών ελαιώνων υψηλού κόστους από σύγχρονους που εξασφαλίζουν την μείωσή τους.

Έχει μεγάλη σημασία ο άμεσος εκσυγχρονισμός των ελαιώνων για να κερδηθεί τα επόμενα χρόνια μέρος της παγκόσμιας αγοράς, πριν οι αυξημένες παραγωγές των νέων ανταγωνιστών (Μαρόκο, Τυνησία, Πορτογαλία, Τουρκία) καθιερώσουν τη θέση τους στην παγκόσμια αγορά.

Βέβαια ο μοναδικός περιοριστικός παράγοντας για τον εκσυγχρονισμό των ελαιώνων του ημιορεινού Λακωνικού Πάρνωνα (υψόμετρο 350 – 700 μέτρα) είναι η εξασφάλιση νερού άρδευσης, περιορισμός που μπορεί να αντιμετωπίσει το φράγμα Κελεφίνας.

Θεώρησα υποχρέωσή μου να γράψω το άρθρο αυτό για την κρατική υποτροφία που έλαβα τα έτη 1973 και 1974, με την οποία μπόρεσα να κάνω μεταπτυχιακές σπουδές στο Πολυτεχνείο του Ισραήλ Technion, πάνω στην αξιολόγηση, ανάπτυξη και αξιοποίηση των υδάτινων πόρων.

Σταύρος Καλαβρυτινός
Μεταλλειολόγος Μηχανικός