«Αυτοεκτίμηση και Ποιότητα Ζωής» από την Κωνσταντίνα Μπασκουρέλου

Συνώνυμες ή παρεμφερείς έννοιες της αυτοεκτίμησης είναι η αυταξία, η αυτοπεποίθηση, ο αυτοσεβασμός κλπ.

Η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης είναι μια δυναμική διαδικασία που σχηματίζεται διαχρονικά μέσα από τη σχέση του ατόμου με το περιβάλλον και τους άλλους και πρακτικά δεν σταματά ποτέ.

Η εικόνα και το σύνολο των πεποιθήσεων που έχει κάποιος για τον εαυτό του επηρεάζει σημαντικά τα επιτεύγματα, την ποιότητα ζωής και τις διαπροσωπικές του σχέσεις.

Όταν με εκτιμώ (όταν με αποδέχομαι, με αγαπώ) αναγνωρίζω τις ανάγκες μου και δίνω το κατάλληλο μήνυμα στους άλλους για το τι μου αρέσει και τι όχι, για το πώς είναι εντάξει να μου συμπεριφέρονται και πώς δεν είναι. Έτσι, απ’ τη μία έχω πιο συγκεκριμένους στόχους και απ’ την άλλη πιο καθαρά όρια, και συνεπώς μια πιο ικανοποιητική κι αρμονική επαφή με τους άλλους και τον εαυτό μου.

Χαμηλή αυτοεκτίμηση και ψυχική υγεία

Συχνά οι άνθρωποι που προσέρχονται στη θεραπεία φέρνουν μαζί τους ένα σύνολο αρνητικών πεποιθήσεων για το άτομό τους. Όταν μπαίνουμε στη διαδικασία να τις εξετάσουμε βαθύτερα, ανακαλύπτουμε ότι συχνά περιστρέφονται γύρω από την αντίληψη της προσωπικής τους αξίας (πχ. «δεν είμαι αρκετός» ή «δεν αξίζω σαν άνθρωπος»). Παράλληλα με το βαθύ πόνο που βρίσκεται εκεί, η διαδικασία αυτή φέρνει στο νου την εξής εικόνα: έναν άνθρωπο που έχει αποκοπεί (ή που δεν έχει υποστηριχθεί να αναγνωρίσει) από τον προσωπικό του «θησαυρό», την αδιαπραγμάτευτη αξία και τη δύναμή του.

«Μπορούμε εύκολα να συγχωρήσουμε ένα παιδί που φοβάται το σκοτάδι, η αληθινή τραγωδία της ζωής όμως είναι όταν οι ενήλικοι φοβούνται το φως».

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να συνδέεται με δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, δημιουργικά μπλοκαρίσματα, έλλειψη ικανοποίησης, ενώ τείνει να συνοδεύεται από αισθήματα ντροπής και αυτοαπόρριψης. Μερικές φορές συνυπάρχει με ψυχολογικές παθήσεις όπως κατάθλιψη, άγχος, φοβίες, κρίσεις πανικού, τραύμα κ.α.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση εμποδίζει τη δυνατότητα να συνάψουμε υγιείς σχέσεις, να διαχειριζόμαστε τα όσα μας συμβαίνουν αποτελεσματικά και να ζούμε ποιοτικά.

Αυτοεκτίμηση και παιδική ηλικία

Η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησης ξεκινά στην παιδική ηλικία και συνεχίζεται κατά την υπόλοιπη ζωή μας.

Ιδανικά, μέσα από την σχέση, τη φροντίδα και την προσπάθεια των γονιών, το παιδί υποστηρίζεται να χτίσει μια υγιή εικόνα του εαυτού του, να αποκτήσει επίγνωση της αξίας, των ταλέντων και των δυνατοτήτων του. Το πολύτιμο αυτό καθρέφτισμα και η υποστήριξη, προϋποθέτει την ικανότητα των γονιών να δουν και να εκτιμήσουν το παιδί όπως είναι, ως μια ξεχωριστή οντότητα, κι όχι να προβάλλουν ποιότητες και χαρακτηριστικά που οι ίδιοι θα επιθυμούσαν να έχει.

Παράλληλα, μέσα σ’ ένα υγιές περιβάλλον, το παιδί μαθαίνει να δίνει χώρο στις ανάγκες του και να τις αναγνωρίζει. Έτσι αναπτύσσει σιγά σιγά μια κουλτούρα αυτοφροντίδας και νοιαξίματος τόσο για τους άλλους όσο και για τον εαυτό του. 

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι συνήθως απόρροια ενός περιβάλλοντος που δεν είχε τη δυνατότητα ή τα εφόδια να υποστηρίξει ένα παιδί να αναγνωρίσει τις ιδιαίτερες ποιότητες, τις δεξιότητες και τα ταλέντα του, να βιώσει τα συναισθήματά του και να αφουγκραστεί τις ανάγκες του. Έρευνες δείχνουν ότι γονείς που οι ίδιοι χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση δυσκολεύονται να παρέχουν το καλύτερο που μπορούν στα παιδιά τους, «διαιωνίζοντας» έτσι κατά κάποιον τρόπο το πρόβλημα (Ehrensaft, 1987).

Τι γίνεται λοιπόν με τους ενήλικες που δεν κατόρθωσαν να αναπτύξουν μια θετική εικόνα εαυτού κατά την παιδική και εφηβική ηλικία;

Μια δυναμική διαδικασία..

Όπως προαναφέρθηκε, η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης είναι μια δυναμική διαδικασία που συνεχίζεται εφόρου ζωής και πρακτικά δεν σταματά ποτέ.

Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε τον εαυτό μας είναι κάτι που μπορεί να αλλάξει με τη συνειδητή μας προσπάθεια και μέσα στο κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, να καλλιεργήσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και να αναγνωρίσει την αξία και τη μοναδικότητά του.

Η θεραπευτική διαδικασία, το άνοιγμα του δρόμου για υγιείς σχέσεις και επανορθωτικές εμπειρίες δίνουν τη δυνατότητα να επουλώσουμε τις πληγές και να χτίσουμε μια ζωή με νόημα και ικανοποίηση. Είναι απολύτως εφικτό να βελτιώσουμε την αυτοεκτίμησή μας μέσα από τη δική μας δέσμευση και προσπάθεια.

Ας δούμε λοιπόν τι σημαίνει υψηλή αυτοεκτίμηση και σε τι βοηθάει.

Το συνεχές της αυτοεκτίμησης

Σύμφωνα με το Norman Shubs (1984), η αυτοεκτίμηση θα μπορούσε να περιγραφεί σαν ένα συνεχές, στη μία άκρη του οποίου βρίσκεται η χαμηλή και στην άλλη η υψηλή.

Το πού τοποθετούμαστε ανά πάσα στιγμή σ’ αυτό το συνεχές συνδιαμορφώνεται από τρεις παράγοντες: α) τις θετικές πεποιθήσεις για τον εαυτό μας, β) τις αρνητικές, και γ) τις πεποιθήσεις που έχουμε σχετικά με την εκπλήρωση των συναισθηματικών μας αναγκών.

Η βελτίωση της αυτοεκτίμησης περιλαμβάνει τη δέσμευση να καλλιεργούμε ενεργά ένα πυρήνα θετικών πεποιθήσεων, να «αφοπλίζουμε» τις αρνητικές, και να φροντίζουμε τις συναισθηματικές μας ανάγκες.

Ο «πυρήνας» αυτός αποτελεί απαραίτητο συστατικό για μια ζωή με νόημα και ικανοποίηση.

Σε οποιαδήποτε ηλικία κι αν ανήκουμε, η υψηλή αυτοεκτίμηση αυξάνει την ικανότητά μας να ζούμε και να συσχετιζόμαστε ποιοτικά, να εξελισσόμαστε και να βιώνουμε ευχαρίστηση.

Το χαρακτηριστικό ενός ισχυρού-υγιούς πυρήνα αυτοεκτίμησης είναι ότι η συνολικά θετική άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας, η επίγνωση της αξίας μας, δεν εξαφανίζεται ποτέ. Μπορεί περιστασιακά να κλονίζεται ή να δυσκολευόμαστε να τη δούμε, αλλά είναι πάντα εκεί: ένας εσωτερικός «τροφοδότης ήλιος» στον οποίο μπορούμε να επιστρέφουμε ξανά και ξανά και να τον μοιραζόμαστε με τους άλλους.

Οφέλη υψηλής αυτοεκτίμησης

• Λιγότερες αμφιβολίες και αυτοαμφισβήτηση..

Όταν με εκτιμώ, αντλώ ικανοποίηση και υπερηφάνεια απ’ τις δεξιότητες και τα επιτεύγματά μου (μικρά και μεγάλα). Έτσι η ζωή μου γίνεται ευκολότερη καθώς μπορώ να υποδεχτώ την κάθε εμπειρία έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνατότητές μου.

• Ενδοπροσωπική πηγή στήριξης

Κατά τη διάρκεια της ζωής μας είναι πιθανό να έρθουμε αντιμέτωποι με απρόβλεπτες καταστάσεις. Επίσης, καμιά φορά τα πράγματα μπορεί να μην πάνε όπως επιθυμούμε ή όπως τα είχαμε προγραμματίσει. Η υψηλή αυτοεκτίμηση μας επιτρέπει να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες και τη ματαίωση χωρίς να χάνουμε την πίστη στις δυνατότητές μας ή να νιώθουμε άσχημα για τον εαυτό μας.

• Μοχλός προσωπικής ανάπτυξης

Η υψηλή αυτοεκτίμηση μας επιτρέπει να παίρνουμε ρίσκα και να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις. Και η διαδικασία αυτή είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με τη μάθηση και την προσωπική ανάπτυξη.

Εξάλλου αυτό το χαρακτηριστικό, η προθυμία δηλαδή να βιώσουμε νέες εμπειρίες και να αφομοιώσουμε το καινούριο αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι του τι μας κρατά ζωντανούς και εξελισσόμενους οργανισμούς (Perls, Hefferline και Goodman, 1951).

• Προϋπόθεση για υγιείς σχέσεις

Η αυτοεκτίμηση μας επιτρέπει να νιώθουμε καλά για τον εαυτό μας και συνεπώς να να επιλέγουμε και να συνάπτουμε υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Το να είμαστε σε μια υγιή σχέση προϋποθέτει το να μας εκτιμούμε και να αναμένουμε ότι οι άλλοι θα γνωρίζουν ότι οφείλουν να μας συμπεριφέρονται με το σεβασμό, την ευαισθησία και την αξιοπρέπεια που αξίζει σε κάθε ύπαρξη (Johnson, 1979).

Πηγές

• Ehrensaft, Diane. (1987). Parenting Together: Men and Women Sharing the Care of Their Children. New York: Free Press.
• Norman Shub, B.C.D. (1984). Developing High Self-Esteem. In Carlock, C.J. (ed.). Enhancing Self-Esteem (pp. 39-86). Philadelphia: Taylor & Francis.
• Norman Shub, B.C.D. (2000). Gestalt Therapy and Self-Esteem. Gestalt Review, 4(2), 111-120. Retrieved March 1, 2021, from http://www.jstor.org/stable/10.5325/gestaltreview.4.2.0111
• Johnson, D. W. (1997). Reaching out: Interpersonal effectiveness and self-actualization. Boston: Allyn & Bacon.
• Perls, Frederick S., Ralph F. Hefferline, and Paul Goodman. (1951). Gestalt therapy: excitement and growth in the human personality. New York: Dell.

Συγγραφέας: Κωνσταντίνα Μπασκουρέλου
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
ΜΑ. Κλινικής – Συμβουλευτικής Ψυχολογίας

www.therapyspot.gr