«Ελιές Καλαμών - Πολύτιμες εδώ και Αιώνες» από τον Νίκο Σακελλαρόπουλο

Φαίνεται πως οι Μεσογειακοί πληθυσμοί εμφανίζουν χαμηλά ποσοστά χρόνιων εκφυλιστικών νόσων, καρδιαγγειακών νοσημάτων, διαβήτη τύπου 2 και ιδιαίτερα βελτιωμένη γνωστική λειτουργία, γεγονός που επιβεβαιώνεται από έναν μεγάλο αριθμό δοκιμών και επιδημιολογικών μελετών (Molecules 2019, 24(10), 2001). 

Η κατανάλωση εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου και επιτραπέζιων ελιών, βασικών συστατικών της Μεσογειακής διατροφής, προσφέρει σημαντικά οφέλη στην ανθρώπινη υγεία. Η θετική επίδραση τους, βάσει σύγχρονων μελετών ερευνών, αποδίδεται κυρίως στις πολυφαινόλες, και πιο συγκεκριμένα σε φαινόλες όπως η υδροξυτυροσόλη, η τυροσόλη και τα παράγωγα τους. 

Η τυροσόλη και η υδροξυτυροσόλη είναι δύο χαρακτηριστικές φαινολικές ενώσεις που υπάρχουν στις ελιές ως ελεύθερες ή συζευγμένες μορφές ως σεκοιριδοειδή ή αγλυκόνες. Τα πιο γνωστά σεκοιριδοειδή και παράγωγα τους είναι η ελαιοκανθάλη, η ελαιασίνη, το άγλυκο του λιγκστροσίδη και το άγλυκο της ελευρωπαΐνης (BioFactors 2017, 43, 17-41., . Int. J. Mol. Cell. Med. 2016, 17, 843-871). 

Τα προϊόντα της ελιάς (κυρίως οι επιτραπέζιες ελιές και το ελαιόλαδο) συχνά αναφέρονται ως ιατρικές τροφές (medical foods), λόγω των θρεπτικών τους πλεονεκτημάτων και των προστατευτικών τους ιδιοτήτων κατά των καρδιαγγειακών παθήσεων, των ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, των νευροεκφυλιστικών διαταραχών και άλλων ασθενειών. Οι βασικοί συνεισφέροντες σε αυτές τις ιδιότητες είναι οι φαινολικές ενώσεις όπως η υδροξυτυροσόλη, η τυροσόλη και η ελευρωπαΐνη (Notulae Botanicae Horti Agrobotanici Cluj-Napoca, 49(2), 12394). 

Η τυροσόλη είναι μια εξαιρετικά σταθερή ένωση, που αποτρέπει την οξείδωση της «κακής» χοληστερόλης LDL, γεγονός με εξέχουσα σημασία, αν αναλογιστούμε πως η εν λόγω οξείδωση αποτελεί ένα από τα κύρια στάδια της διαδικασίας της αρτηριοσκληρωτικής βλάβης (Drugs Exp Clin Res. 2003;29(5-6):203-6). 

Η υδροξυτυροσόλη παράγεται από την υδρόλυση της ελευρωπαΐνης που συμβαίνει κατά την ωρίμανση της ελιάς. Η ελευρωπαΐνη συσσωρεύεται στα φύλλα και τους καρπούς της ελιάς ως αμυντικός μηχανισμός έναντι παθογόνων και φυτοφάγων (Journal of Agricultural and Food Chemistry. 60 (29): 7081–95). 

Αντιοξειδωτική Ικανότητα - Δράση 

Η ελευρωπαΐνη, η τυροσόλη, η υδροξυτυροσόλη και το σκουαλένιο είναι κάποιες από τις κύριες αντιοξειδωτικές ουσίες στα προϊόντα της ελιάς. Οι ενώσεις αυτές, με τη συνεισφορά της α-τοκοφερόλης (βιταμίνη Ε) και του ελαϊκού οξέος, εκκαθαρίζουν τις ελεύθερες ρίζες και μειώνουν τις οξειδωτικές βλάβες και το οξειδωτικό στρες των αερόβιων οργανισμών. Αυτή η αντιοξειδωτική και βακτηριοκτόνος δράση, όπως και άλλες βιταμίνες και ιχνοστοιχεία (κυρίως σελήνιο) είναι εξαιρετικά ευεργετικές για την υγεία του ανθρώπου (Τσιλφόγλου Σ., Πετρωτός Κ., Διατριβή, 2016). 

Ο δείκτης ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity - Ικανότητα Απορρόφησης Ριζών Οξυγόνου) προσμετρά την αντιοξειδωτική ικανότητα των τροφίμων βάσει της αντιοξειδωτικής τους δύναμης (δείτε εδώ). 

Η υδροξυτυροσόλη είναι ένα φυσικό πανίσχυρο αντιοξειδωτικό καθώς η ισχύς του είναι 13 φορές μεγαλύτερη από αυτή του ασκορβικού οξέος (βιταμίνη C), περίπου 4 φορές μεγαλύτερη από το απόσταγμα της φλούδας σταφυλιού και πάνω από 3 φορές μεγαλύτερη από την επικατεχίνη (πράσινο τσάι). Γενικά η υδροξυτυροσόλη θεωρείται ως το πιο ισχυρό φυσικό αντιοξειδωτικό (Medicines (Basel). 2018 Mar; 5(1): 13, www.polyhealth.gr; Molecular Nutrition & Food Research, Volume 57, Issue 5, pages 760-771, EFSA Journal,2011) (δείτε εδώ). 

Γενικότερα, τα πολυφαινολικά αντιοξειδωτικά έχουν την ικανότητα να εξολοθρεύουν τις ελεύθερες ρίζες και να ανάγουν ορισμένες χηλικές αντιδράσεις: τα δραστικά ιόντα που περιέχουν οξυγόνο (ελεύθερες ρίζες) πρέπει να αφαιρούνται από τα κύτταρα συνεχώς για να διατηρηθεί ο σωστός μεταβολισμός. Από έρευνες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, τα πολυφαινολικά αντιοξειδωτικά μπορούν να μειώσουν τις φλεγμονώδεις επιδράσεις (όπως της στεφανιαίας νόσου), να καθυστερήσουν την διαδικασία της γήρανσης και να προστατεύουν τις πρωτείνες και το DNA (Τσιλφόγλου Σ., Πετρωτός Κ., Διατριβή, 2016). 

Ισχυρισμός υγείας (Health Claim) και πολυφαινόλες 

Η υδροτυξυροσόλη και τα παράγωγα της έχουν αναγνωριστεί επίσημα, από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (European Food Safety Authority - EFSA) για την ευεργετική τους δράση. Από έρευνα που δημοσιεύτηκε από το περιοδικό της EFSA, η κατανάλωση της υδροξυτυροσόλης και των υπόλοιπων πολυφαινολών που παράγονται από τις ελιές και το ελαιόλαδο, παρέχουν προστασία στα λιπίδια του αίματος από την οξείδωση, βλάβη που είναι γνωστό ότι επηρεάζει τη καρδιαγγειακή υγεία (δείτε εδώ). 

Στον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 432/2012 αναφέρεται ο Ισχυρισμός Υγείας «Οι πολυφαινόλες ελαιόλαδου συμβάλλουν στην προστασία των λιπιδίων του αίματος από το οξειδωτικό στρες». Αυτός ο ισχυρισμός υγείας αφορά σε ελαιόλαδα που περιέχουν τουλάχιστον 5mg υδροξυτυροσόλης και παραγώγων της (π.χ. σύμπλοκο ελαιοευρωπαΐνης και τυροσόλης) ανά 20 g ελαιολάδου (ΚΑΝΟΝΙΣΜΌΣ ΕΕ αριθ. 432/2012). 

Τυροσόλη - Υδροξυτυροσόλη: Βιολογική δράση και επίδραση στην υγεία 

Θα πρέπει να σημειωθεί πως οι πολυφαινόλες της ελιάς θεωρούνται ασφαλείς ενώσεις, βάσει των σύγχρονων επιστημονικών ερευνών και δεδομένων. Για παράδειγμα, η υδροξυτυροσόλη θεωρείται εξαιρετικά ασφαλής ένωση καθώς δεν έχει βρεθεί να είναι μεταλλαξιογόνος ή γονιδιοτοξική ουσία ακόμα και σε υψηλές συγκεντρώσεις μετά από δοκιμές in vivo (EFSA J. 2017 Mar; 15(3)). 

Τα τελευταία χρόνια, η ελευρωπαΐνη καθώς και ορισμένες άλλες πολυφαινόλες όπως η τυροσόλη, η υδροξυτυροσόλη καθώς και διάφορα παράγωγά τους έχουν μελετηθεί και ως προς την φαρμακολογική τους δράση, ιδιαίτερα την αντιοξειδωτική, βακτηριοκτόνο και βακτηριοστατική δράση, καθώς και τη μείωση της "συγκόλλησης" των αιμοπεταλίων (blood platelet aggregation) (Phytochemistry 28:67-69, 1989). 

Πολλά από τα οφέλη των επιτραπέζιων ελιών στην υγεία, που αναφέρονται σε πληθώρα μελετών, συσχετίζονται άμεσα με τα επίπεδα της υδροξυτυροσόλης (J Agric Food Chem. 2012 Jul 25;60(29)). 

Παρακάτω αναφέρονται κάποιες από τις επιδράσεις της υδροξυτυροσόλης, βάσει επιστημονικών μελετών: 

• Η υδροξυτυροσόλη φαίνεται πως διαθέτει ευρύ φάσμα βιολογικών επιδράσεων, καρδιοπροστατευτικών, αντικαρκινικών, νευροπροστατευτικών, αντιμικροβιακών και άλλων επιδράσεων (Molecules. 2019 May; 24(10): 2001).
• Η υδροξυτυροσόλη μπορεί να διαδραματίσει έναν σημαντικό προστατευτικό ρόλο έναντι των ROS που προκαλούν οξειδωτική βλάβη στα κύτταρα του ανθρώπου. (Mol. Nut. Food Res., 53. 609-616).
• Η υδροξυτυροσόλη και η ελευρωπαΐνη, ως οι κυριότερες πολυφαινόλες της ελιάς, που είναι βασικό συστατικό της Μεσογειακής διατροφής, οδηγούν στην παρουσία μικρού σχετικά αριθμού της στεφανιαίας νόσου και ορισμένων μορφών καρκίνου (Atheroscler Rep, 3(1):64-67).
• Η υδροξυτυροσόλη αναστέλλει τη δραστηριότητα της αραχιδονικής λιποξυγενάσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι λιποξυγενάσες είναι ένζυμα που καταλύουν την διοξυγέννεση των λιπαρών οξέων στα λιπίδια (Biosci Biotechnol Biochem. 1997 Feb;61(2):347-5).
• Η υδροξυτυροσόλη φαίνεται να μειώνει την εκφύλιση των ενδοθηλιακών κυττάρων (Arch Biochem Biophys. 2012 Nov 15;527(2):81-9.).
• Η υδροξυτυροσόλη φαίνεται να έχει υπολιπιδαιμική και αντιθρομβωτική δράση (J. Agric. Food Chem. 2008, 56, 7872–7876, N Engl J Med. 2017 Sep 28;377(13):1217-1227).
• Η υδροξυτυροσόλη, μετά από εκτεταμένη έρευνα, εμφανίζει νευροπροστατευτική δράση (Molecules 2015, 20, 4655–4680).
• Η υδροξυτυροσόλη μπορεί να βοηθήσει σε παθήσεις όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, αυτοάνοσες ασθένειες με χρόνιες φλεγμονές και η οστεοαρθρίτιδα (Molecules 2016, 21, 1734–1746, J. Vet. Med. Sci. 2018, 80, 1801–1807, J. Funct. Food 2017, 36, 27–33, Biochim. Biophys. Acta-Gen. Subj. 2016, 1860, 1181–1191). 

Παρακάτω αναφέρονται κάποιες από τις επιδράσεις της τυροσόλης, βάσει επιστημονικών μελετών: 

• Η τυροσόλη εμφανίζει βακτηριοκτόνο δράση κατά στελεχών σταφυλόκοκκου, ψευδομονάδας, εντερόκοκκων και E. Coli (J Food Prot. 2009 Dec;72(12):2611-4).
• Η τυροσόλη, βάσει εκτεταμένης έρευνα, εμφανίζει νευροπροστατευτική δράση (Molecules 2015, 20, 4655–4680).
• Η τυροσόλη έχει ευεργετική επίδραση στην υπέρταση, την αθηροσκλήρωση, σε στεφανιαίες καρδιακές νόσους καθώς και στην παχυσαρκία (J. Funct. Food 2019, 53, 93–104).
• Η τυροσόλη εμφανίζει αντιαθηρωματική δράση (J. Nutr. Biochem. 2006, 17, 429–445).
• Η τυροσόλη αποτρέπει την οστεοπενία, λόγω της αντιοξειδωτικής της δράσης (J. Agric. Food Chem. 2008, 56, 9417–9422).
• Η τυροσόλη και η ελευρωπαΐνη, αναστέλλουν την οξείδωση της LDL χοληστερόλης, καθώς μπορούν να δεσμεύουν τις ελεύθερες ρίζες ή να δρουν σαν παράγοντες χηλικοποίησης, διακόπτοντας έτσι την αλυσίδα του πολλαπλασιασμού των υπεροξειδίων. (Lipids Jun, 35(6): 633-8, Nutr Metab Cardiovasc. Dis., 9(3):102-107). 

Επίπεδα πολυφαινολών (τυροσόλη - υδροξυτυροσόλη) στις επιτραπέζιες ελιές 

Το Φαρμακευτικό Τμήμα του Τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, υπό την αιγίδα του World Olive Center for Health και υπό την εποπτεία του καθηγητή κου. Μαγιάτη Προκόπη, έχει πραγματοποιήσει μια πληθώρα αναλύσεων σε εμπορικά διαθέσιμα δείγματα επιτραπέζιων ελιών. Οι αναλύσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν βάσει της μεθόδου NMR (Nuclear Magnetic Resonance – Πυρηνικού Μαγνητικού Συντονισμού). 

Σύμφωνα με αυτές τις μετρήσεις, οι μέσες τιμές υδροξυτυροσόλης και τυροσόλης που εντόπισαν στις ελιές του εμπορίου είναι 244 και 134 mg/kg αντίστοιχα. (J. Agric. Food Chem. 2010, 58, 46–50). 

Οι επιτραπέζιες ελιές των βιολογικών ελαιώνων Σακελλαρόπουλου έχουν συστηματικά παρουσιάσει εξαιρετικά υψηλές τιμές τυροσόλης και υδροξυτυροσόλης, βάσει αναλύσεων με την μέθοδο NMR στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. 

Πιο συγκεκριμένα, οι επιτραπέζιες ελιές Καλαμών των ελαιώνων Σακελλαρόπουλου παρουσίασαν τις υψηλότερες τιμές τυροσόλης (930 mg/kg) και υδροξυτυροσόλης (2100 mg/kg) συνδυαστικά (3030 mg/kg) σε σύγκριση με όλες τις επιτραπέζιες ελιές που έχουν αναλυθεί έως σήμερα. 

Τα επίπεδα της τυροσόλης και υδροξυτυροσόλης είναι ανώτερα κατά 800 του μέσου όρου των εμπορικών δειγμάτων ελιών (134 και 244 mg/kg αντίστοιχα), που συμπεριελήφθησαν στη μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και δημοσιεύθηκε στο J. Agric. Food Chem. 2010, 58, 46–50. 

Συνεπώς, η ημερήσια κατανάλωση μόλις 2 γραμμαρίων των συγκεκριμένων ελιών από τους ελαιώνες Σακελλαρόπουλου, παρέχουν περισσότερα από 5 mg υδροξυτυροσόλης, τυροσόλης ή παραγώγων τους και αντιστοιχούν στην κατανάλωση 20 γραμμαρίων ελαιολάδου που ανήκει στην κατηγορία των ελαιολάδων που προστατεύουν από την οξείδωση των λιπιδίων του αίματος σύμφωνα με τον κανονισμό 432/2012 της Ευρωπαϊκής ένωσης. 

Κλινικές μελέτες επίδρασης ελιών Καλαμών των ελαιώνων Σακελλαρόπουλου στην ανθρώπινη υγεία 

Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που οι ελιές των βιολογικών ελαιώνων Σακελλαρόπουλου επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν αποκλειστικά σε δύο κλινικές μελέτες, για τη θετική τους επίδραση στην ανθρώπινη υγεία, υπό την αιγίδα του World Olive Center for Health και του εργαστηρίου Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρμακευτικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Τα αποτελέσματα της πρώτης κλινικής μελέτης, που διεξήχθη από το 2014 έως το 2016, ανακοινώθηκαν στο συνέδριο της Διεθνούς Εταιρείας Ελαιοκανθάλης (OIS) τον Ιούνιο του 2016, σχετικά με τη θετική επίδραση της καθημερινής κατανάλωσης ελιών τύπου Καλαμών στο λιπιδαιμικό προφίλ υγιών εθελοντών και ειδικότερα στον λόγο LDL/HDL χοληστερόλης και στην προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος. Σύμφωνα με αναλύσεις που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο, οι ελιές Καλαμών των ελαιώνων Σακελλαρόπουλου βρέθηκαν να έχουν πάνω από 5 φορές υψηλότερη συγκέντρωση φαινολών σε σχέση με τον μέσο όρο. Η καθημερινή κατανάλωση αναφέρεται σε ποσότητα πέντε (5) επιτραπέζιων ελιών Καλαμών των ελαιώνων Σακελλαρόπουλου ημερησίως (Heart diseases & cholesterol: could olive consumption prevent them? - Dr. M.S. Katsarou). 

Στη δεύτερη κλινική μελέτη, που διεξήχθη από το 2017 έως το 2021, η οποία ολοκληρώθηκε και αναμένεται να ανακοινωθεί, επιλέχθηκαν αποκλειστικά οι επιτραπέζιες ελιές των βιολογικών ελαιώνων Σακελλαρόπουλου. Περισσότεροι από 100 ασθενείς συμμετέχουν εθελοντικά στη μελέτη σχετικά με τη ρύθμιση της χοληστερόλης. Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα αυτής της κλινικής μελέτης, επέτρεψαν στην ερευνητική ομάδα να μετατρέψει τις βιολογικές επιτραπέζιες ελιές των ελαιώνων Σακελλαρόπουλου υπό την μορφή σκόνης σε κάψουλα, για την ευεργετική τους δράση στη ρύθμιση των επιπέδων χοληστερόλης, με διεθνές δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (Οι ελιές που μειώνουν την χοληστερόλη & σκόνη ελιάς σε κάψουλες - Μελέτη ΕΚΠΑ). 

Παράλληλα, οι βιολογικές επιτραπέζιες ελιές Καλαμών των ελαιώνων Σακελλαρόπουλου συμμετέχουν αποκλειστικά στην νέα έρευνα OLIVES FOR HEALTH του πανεπιστημίου Yale της Αμερικής. Ερευνητές από την Σχολή Δημόσιας Υγείας του πανεπιστημίου Yale της Αμερικής, σε συνεργασία με ερευνητές από το τμήμα Καρδιολογίας, της Ιατρικής Σχολής του Yale, ξεκινούν ένα νέο ερευνητικό έργο με θέμα τα οφέλη για την ανθρώπινη υγεία που σχετίζονται με την καθημερινή κατανάλωση επιτραπέζιων ελιών. 

Το ερευνητικό έργο Olives For Health διενεργείται στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την ίδρυση του Ινστιτούτου Επιστημών Ελιάς και Υγείας του Yale - Yale Olive Sciences and Health Institute (YOSHI). Ταυτόχρονα, το ερευνητικό έργο "Olives for Health" έχει πλέον αριθμό κατοχύρωσης NCT05218980 στην επιστημονική βάση δεδομένων κλινικών μελετών ClinicalTrials.gov, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής αλλά και 220 χωρών, που διατηρείται από την Εθνική Ιατρική Βιβλιοθήκη (National Library of Medicine, NLM) στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (National Institutes of Health, NIH) των Η.Π.Α.

Ο Νίκος Σακελλαρόπουλος είναι Χημικός Μηχανικός M.Sc και Υπεύθυνος Παραγωγής στους Βιολογικούς Ελαιώνες Σακελλαρόπουλου

Πηγή: medium.com (μεταφρασμένο)