«Ο Καθηγητής μας κ. Δημήτρης Κατσαφάνας» από τον Γιάννη Μητράκο

Είμαι ευτυχής που ως γυμνασιόπαιδο, ευρισκόμενος στην 6η τάξη του θρυλικού Γυμνασίου Αρρένων Σπάρτης, είχα ως φιλόλογο τον κ. Δημήτρη Κατσαφάνα, τον οποίο ενθυμούμαι και ως Γυμνασιάρχη να φέρνει έναν άλλο αέρα κι ένα άλλο πνεύμα στο σχολικό χώρο, κόντρα στο παγιωμένο συντηρητικό κλίμα μια εποχής, όπου η διδασκαλία περιοριζόταν στην ξύλινη γλώσσα της Γραμματικής, του Συντακτικού και του Αρχαίου Κειμένου.

Τον θυμάμαι με το γλαφυρό ύφος που τον διέκρινε να μας διαβάζει κάθε πρωί, μετά την ομαδική προσευχή, αποσπάσματα από τα «Απομνημονεύματα του στρατηγού Μακρυγιάννη», τα οποία σχολίαζε με μοναδική οξυδέρκεια κι ευστοχία σε εμάς που ούτε καν γνωρίζαμε ποιος ήταν ο Μακρυγιάννης και τι αντιπροσώπευε για την ελευθερία, την πατρίδα και το λαό μας. Ο σπόρος, όμως, έπεφτε μέσα στις εφηβικές μας ψυχές και στην κατάλληλη ώρα καρποφόρησε!

Τον θυμάμαι, ακόμα, όταν έβγαινε από το γραφείο του για να έλθει στην αίθουσα, απαγγέλοντας καθ’ οδόν στίχους από την Αινειάδα του Βιργιλίου στα λατινικά:

Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris

Italiam, fato profugus, Laviniaque venit

litora, multum ille et terris iactatus et alto

vi superum saevae memorem Iunonis ob iram;

multa quoque et bello passus, dum conderet urbem,

inferretque deos Latio, genus unde Latinum,

Albanique patres, atque altae moenia Romae.

(Τραγουδώ για όπλα και για τον άνδρα που, εξόριστος από τη μοίρα, 

πρώτος ήρθε από τις ακτές της Τροίας στην Ιταλία και στ’ ακρογιάλια του Λαβινίου, 

αφού ταλαιπωρήθηκε πολύ σε στεριά και θάλασσα, 

από τη θέληση των θεών εξαιτίας της μνησίκακης οργής της σκληρής Ήρας. 

Αφού υπέμεινε πολλά και στον πόλεμο, ίδρυσε μια πόλη 

και έφερε τους θεούς του στο Λάτιο, απ’ όπου προέρχεται ο λαός των Λατίνων, 

οι πατέρες της Άλμπα Λόνγκα και τα τείχη της υψηλής Ρώμης.)

Αλλά η πνευματική απόλαυση ήταν μέσα στην αίθουσα κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Εκεί με έκπληξη ακούσαμε από το Καθηγητή μας ότι πέρα από τη Γραμματική, το Συντακτικό και το Αρχαίο Κείμενο υπήρχε και το νόημα του κειμένου με το οποίο κανείς ως τότε δεν μας είχε μιλήσει. Έτσι στο έργο του Πλάτωνος «ΦΑΙΔΩΝ - Περί ψυχής - ηθικός», ένα διάλογο που διεξάγεται ευθέως μεταξύ Εχεκράτους και Φαίδωνος στην αργολική πόλη Φλιούντα και πλαγίως μεταξύ Σωκράτους και μαθητών μέσα στο δεσμωτήριο των Αθηνών, την τελευταία ημέρα της ζωής του μεγάλου σοφού, θίγεται το θέμα της αθανασίας της ψυχής, η φροντίδα της ψυχής, ο κυρίαρχος ρόλος της πάνω στο σώμα, η κάθαρση, η θεωρία των ιδεών, η πρέπουσα στάση του φιλοσόφου στη ζωή και στο θάνατο, η τύχη της αθάνατης ψυχής κ.α. σε αντίθεση με τις λαϊκές δοξασίες, τους μύθους και τις παραδόσεις και με τις αντιλήψεις των προσωκρατικών φιλοσόφων και σοφιστών. Κι όλα διανθισμένα με τις απόψεις, αντιλήψεις και θεωρίες των φιλοσόφων του υπαρξισμού όπως ο Δανός Soren Kierkegaard (1813-1855), ο Γερμανο-Ελβετός Karl Jaspers (1883-1969), ο Γάλλος Gabriel Marcel (1889-1975) και ο Γερμανός Martin Heidegger (1889-1976), αφού η συγκλονιστικότερη ανθρώπινη υπαρξιακή αγωνία είναι αυτή του θανάτου, που για τους στοχαστές είναι το μεγαλύτερο ηθικό και μεταφυσικό σκάνδαλο, το οποίο κρύβεται στο αγωνιώδες διαχρονικό ανθρώπινο ερώτημα: Εφόσον μας δόθηκε η ζωή, γιατί να υπάρχει ο θάνατος;

Στο δε πεδίο του μαθήματος των Εκθέσεων Ιδεών είχαμε την ευτυχία να ακούσουμε υπό την μορφή διαλέξεων, για πρώτη φορά, από τον κ. Καθηγητή μας, εκτός των τετριμμένων θεμάτων και άλλα πρωτότυπα όσο και σύγχρονα θέματα που απασχολούσαν τον Έλληνα και την ελληνική κοινωνία όπως: «Ανθρωπισμός. Ελληνικά και χριστιανικά ιδεώδη», «Οι  Αρχαίοι Έλληνες και η εποχή μας», «Παιδεία», «Η ενότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και η πολιτική ένωση της Ευρώπης», «Κοινή Αγορά και η θέση της Ελλάδας» κ.α., τα οποία μετά την ανάπτυξή τους με την εξαιρετική ευφράδεια που τον διακρίνει, τα συζητούσε μαζί μας με όρους ισότητας και σεβασμού όλων των απόψεων. Επιπλέον ως αποκορύφωμα της πολυετούς διδασκαλικής του προσφοράς μέσα στην τάξη, είχε αναπτύξει και μας δίδασκε μία δική του τεχνική για τη συγγραφή επιτυχημένων εκθέσεων την οποία αργότερα εξέδωσε ως «Δοκίμια Εκθέσεων Ιδεών - Κοινωνία και Ζωή» (Εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ).

Όλοι όσοι «περάσαμε» από τα διδασκαλικά χέρια του κ. Καθηγητή διατηρούμε μέσα στην καρδιά και την ψυχή μας τις καλύτερες από τις γυμνασιακές μας αναμνήσεις. Κι ο σεβασμός που τρέφαμε και τρέφουμε για το πρόσωπό του είναι βαθύς και απεριόριστός. Απόδειξη ότι όλοι οι μαθητές του εξακολουθούμε, μετά από τόσα χρόνια, να τον αποκαλούμε «Κύριε Καθηγητά» και η προσφώνηση αυτή δεν είναι τυπική αλλά ουσιαστική και φανερώνει τα γνήσια και ειλικρινή αισθήματα που έχουμε γι’ αυτόν!

Θεωρώ τιμή μου το γεγονός ότι το έτος 2010 δέχτηκε ευχαρίστως να προλογίσει τη 2η έκδοση του βιβλίου μου «Το Συναξάρι των Λακώνων Αγίων» (Εκδόσεις Ιδιομορφή, Σπάρτη). Τα καλά του λόγια τα διατηρώ ως κειμήλιο και ως παρακαταθήκη ζωής.

Κοιτάζω τη φωτογραφία του που συνοδεύει την είδηση για την τριλογία του περί Μυστρά κι εύχομαι εκ βάθους καρδίας να συμπληρώσει και να περάσει, αν είναι δυνατόν, τα εκατό χρόνια ζωής, αφού ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να στοχάζεται και να μοιράζεται μαζί μας τις πνευματικές του δημιουργίες.

Κύριε Καθηγητά, αγαπητέ κύριε Δημήτρη Κατσαφάνα, τα σέβη μου!

Γιάννης Μητράκος

Φωτο άρθρου: Το κλασσικό τμήμα του Γυμνασίου Αρρένων Σπάρτης το 1976 με τον κ. Κατσαφάνα

Σημείωση Εκδότη
Παραθέτουμε μια ενδεικτική σχετική ανάρτηση στα ΜΚΔ από τον κ. Κώστα Στρατηγάκη 

«Παραθέτω άλλη μια από τις πολλές αξέχαστες εμπειρίες όσων είχαμε την τύχη να τον έχουμε καθηγητή:

Ήταν κάπου πριν τα τέλη της δεκαετίας των ΄60, Θουκυδίδης με τις δημηγορίες του. Δύσκολα από όλες τις απόψεις, γλώσσα, νοήματα πρωτόγνωρα για εφήβους της εποχής. Μπαίνει στην τάξη και μας χωρίζει σε ομάδες: Σπαρτιάτες, Αθηναίοι, Κορίνθιοι, Κερκυραίοι…

Μας ζητά να μελετήσουμε τα επιχειρήματα από τις αντίστοιχες δημηγορίες και να αναπτύξουμε και με δικά μας ενδεχομένως νέα επιχειρήματα τους λόγους για τους οποίους οι διάφορες πόλεις θα έπρεπε προς το συμφέρον τους να ενταχθούν στη μιά ή την άλλη συμμαχία (Σπάρτη ή Αθήνα). Έγινε πραγματικός χαμός στις παρουσιάσεις κι ο Θουκυδίδης εμπνευστής μας!

Κάμποσα χρόνια αργότερα, αρχές 10ετίας ΄90, στις μακρινές Βρυξέλλες, συναντιέμαι με καλό φίλο που μόλις είχε επιστρέψει από μιά υποτροφία στο μεταπτυχιακό της διπλωματικής σχολής του Χάρβαρντ. Στην κουβέντα μας μου διηγείται έκθαμβος το αντικείμενο και τις μεθόδους σπουδών του σπουδαίου αυτού Πανεπιστημίου: θέμα οι δημηγορίες του Θ., μέθοδος, η του Κατσαφάνα!

Καλά, βρε Φώντα, του λέω, χρειάστηκε να πας στα σαράντα κάτι σου στο Χάρβαρντ, για να κάνεις αυτά που μας έκανε ο Κατσαφάνας στα δεκάξι μας στο Γυμνάσιο Αρρένων Σπάρτης;»