«Η Ιθάκη ως Αριστοτελικό Τέλος;» από την Ειρήνη Μπόμπολη

Ο τελικός σκοπός μας, λοιπόν, είναι η ευτυχία και όλη μας η ζωή ένα ατέρμονο ταξίδι για αυτή. Ο αλεξανδρινός ποιητής Καβάφης στο κλασσικό πλέον ποίημα του, «Ιθάκη», μας προπέμπει με μιαν ευχή: «Να είναι μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις». Στον δρόμο μας θα συναντήσουμε πολλές δυσκολίες και αντίξοες συνθήκες. Πολλές σειρήνες θα προσπαθήσουν να μας αλλάξουν πορεία, αλλά εμείς σταθερά θα προσβλέπουμε στην ποθητή «Ιθάκη», σε ένα τέλος, στην ολοκλήρωσή μας .Ο Αριστοτέλης έχει την προνοητικότητα να προσθέσει ότι ο καλός χαρακτήρας μπορεί να διακριθεί ( διαλάμπει) και σε αντίξοες συνθήκες, πιστός στον προορισμό του. «Πάντα στον νου σου να ΄χεις την Ιθάκη. Το φθάσιμον εκεί είν΄ ο προορισμός σου».

Ο καθένας μας έρχεται σε αυτόν τον εφήμερο κόσμο με μια ροπή τελείωσης- ολοκλήρωσης, προσωπική( τί ην είναι) λέει ο Αριστοτέλης, δηλαδή τί είσαι προορισμένος να γίνεις. Ακολούθησέ το σαν μια εσωτερική επιταγή, ως χρέος της ύπαρξής σου, για να ολοκληρώσεις τον σκοπό της γέννησής σου. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης υποστηρίζει πως ένα μέρος του εαυτού μας συλλαμβάνει αυτό το σχέδιο του «ταξιδιού» και ένα άλλο μέρος το ολοκληρώνει. Πρόκειται για τη δύναμη της επιθυμίας, τη δύναμη που στον αυτοελεγχόμενο άνθρωπο, υπακούει στον κανόνα της ζωής (πορεία σταθερή προς την Ιθάκη), τον οποίο ο ίδιος έχει θέσει στον εαυτό του. Αντίθετα ο ακρατής, ο απειθάρχητος άνθρωπος, παραβαίνει τον κανόνα, «ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου» και εκτροχιάζεται.

Ο ποιητής προτείνει το ταξίδι να είναι μεγάλο. Γιατί ακριβώς σε αυτό, στην κίνηση του ταξιδιού, στην ενεργή πορεία προς τον στόχο, βρίσκεται η ευδαιμονία. Η Ιθάκη από μόνη της θα ήταν ένας άγονος τόπος. Το ταξίδι της προσδίδει νόημα, σκοπό, ολοκλήρωση. Τη στολίζει με στιλπνά δάση, λευκές ακρογιαλιές, πλούτο και φως! Το ταξίδι κρατάει όσο και η επίγεια ζωή μας. Η Ιθάκη διαρκώς υπάρχει μέσα μας, είμαστε εμείς . Το ταξίδι έχει προορισμό τη δική μας τελείωση. Η Ιθάκη είναι το χρέος προς εμάς τους ίδιους να γίνουμε όσο το δυνατόν, πιο ενάρετοι. Και αυτή η αρετή στην οποία θα ασκήσουμε την ύπαρξή μας,θα είναι η ευδαιμονία μας.

Ποια είναι η ποιότητα όμως αυτής της ευτυχίας; Ποια χαρακτηριστικά οφείλει να έχει η Ιθάκη μας; Τι είδους ζωή είναι η ευδαιμονία; Οι άνθρωποι λέει ο Αριστοτέλης επιλέγουν σε τέσσερα είδη ζωής. Οι περισσότεροι προτιμούν την ηδονή. Αυτός ο στόχος όμως λέει ταιριάζει μόνο σε δούλους και σε κτήνη. Καλύτερη επιλογή από αυτή είναι η τιμή. Αλλά, λέει, αυτή εξαρτάται από αυτόν που την απονέμει και όχι από εμάς, ενώ ο τελικός σκοπός ζωής πρέπει να είναι εντελώς δικός μας. Ορισμένοι άνθρωποι επιδιώκουν πλούτο, αλλά ο πλούτος είναι μέσο και όχι σκοπός. Και οι τρεις αυτοί τρόποι συνάδουν περισσότερο με την ακινησία και την απραξία. Και σε αυτή την περίπτωση θα μοιάζουμε με απαθείς χοίρους στις βουλήσεις της Κίρκης, διακόπτοντας την εύρυθμη λειτουργία του ταξιδιού και ξεφεύγοντας από τον προορισμό του.

Κι αν φτωχική τη βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Σου έδωσε το ωραίο ταξίδι. Και γέρος πια να αράξεις στο νησί που εσύ εποίησες με τη λειτουργία της αρετής. Η τέταρτη αυτή επιλογή είναι που δίνει στην Ιθάκη περιεχόμενο ευδαιμονίας. Το ταξίδι δεν είναι απλά δυνατότητα, αλλά ενέργεια- πράξη. Ακολουθεί τον «πλου» της τελειότερης αρετής και το κυριότερο, κρατάει για μια ολόκληρη ζωή.

Ποια χαρακτηριστικά έχει αλήθεια το δικό μας ταξίδι προς την ολοκλήρωση; Ηδονή, πλούτο, τιμή, ή ασκητική αρετή προς τον καλύτερο εαυτό μας;( Δεν σημαίνει πως η τελευταία πρόταση του φιλοσόφου, αποκλείει στοιχεία των άλλων χαρακτηριστικών). Αλήθεια στη δική μας Ιθάκη ποιο στοιχείο υπερτερεί;

Ειρήνη Μπόμπολη, φιλόλογος