Τα σινεμά της Σπάρτης: Θερινό «ΑΤΤΙΚΟΝ», από τον Βαγγέλη Μητράκο

Αυτή ήταν η πρώτη οργανωμένη απόπειρα για λειτουργία θερινού σινεμά στη Σπάρτη μέσα στα πλαίσια των συνθηκών και των δυνατοτήτων της εποχής. Μέχρι τότε δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για το αν και με ποιες συνθήκες λειτουργούσε (πριν ή παράλληλα με το ΑΤΤΙΚΟΝ) άλλο θερινό σινεμά στην πόλη.

Σύμφωνα με μαρτυρίες που προκύπτουν από σχετικές αιτήσεις ενδιαφερομένων προς το δημοτικό συμβούλιο Σπάρτης, περί τα τέλη της 10ετίας του 1920 και μετά, λειτουργούσαν στην Σπάρτη (προφανώς σε αλάνες ή σε άλλους υπαίθριους χώρους) κινητοί θερινοί κινηματογράφοι. Έχουν δημοσιευθεί δύο τέτοιου τύπου αιτήσεις, από τις οποίες μπορούμε να συμπεράνουμε ΤΙ, περίπου, γινόταν τα καλοκαίρια στη Σπάρτη, κινηματογραφικά: 

1. « Οι αδελφοί Στεφανόπουλοι, σύμφωνα με τα Πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου της Σπάρτης στις 22 Ιουνίου του 1929, ζητούσαν από το Δημοτικό Συμβούλιο να εγκρίνη την μεταφορά του κινηματογράφου τους από την οδό Αμαλίας, σημερινή Λυκούργου, στην οδό Όθωνος, σημερινή Λεωνίδου.»

«Η ΜΕΓΑΛΗ ΟΘΟΝΗ ΚΑΙ Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΕΣ ΑΙΘΟΥΣΕΣ (1929-1970) – ΠΕΠΗΣ ΓΑΒΑΛΑ, δ.Φ., ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΗΣ Γ.Α.Κ. ΑΡΧΕΙΩΝ Ν. ΛΑΚΩΝΙΑΣ 

2. «Σύμφωνα με τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Σπάρτης (αρ.8/12-5-1934) ο Διευθυντής της Εμπορικής Λέσχης Π. Πρίμπας (από Βρέσθενα) ζήτησε άδεια εγκαταστάσεως κινηματογράφου,προς το νότιον μέρος της πλατείας και παρά το νομαρχιακό κατάστημα (αν δεν υπεβάλετο εκ μέρους του Ευστ. Κουρσούμη παρομοία αίτησις χορηγήσεως αδείας εγκαταστάσεως κινηματογράφου παρά την Ανατολικήν πλευράν της πλατείας και έξωθι του Ζυθ/ρίου Κ. Σμυρνιωτόπουλου …) … όπερ απεφάνθη δια ψήφων 8 κατά 2 υπέρ της χορηγήσεως με τους περιορισμούς, όπως το κιβώτιον του κινηματογράφου είναι καλλιτεχνικόν, τοποθετηθεί εκτός της εμπορικής Λέσχης, ο δε χώρος όστις θα χρησιμοποιηθή δια την λειτουργίαν του κινηματογράφου να ή ελεύθερος και άνευ περιφράγματος».

«Η ΜΕΓΑΛΗ ΟΘΟΝΗ ΚΑΙ Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΕΣ ΑΙΘΟΥΣΕΣ (1929-1970) – ΠΕΠΗΣ ΓΑΒΑΛΑ, δ.Φ., ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΗΣ Γ.Α.Κ. ΑΡΧΕΙΩΝ Ν. ΛΑΚΩΝΙΑΣ 

3. Έν Σπάρτη τη 12 Απριλίου 1937

Αίτησις του Δημ. Γ. Παπαγιαννόπουλου

Δ/του της Εμπορικής Λέσχης Σπάρτης

Προς τον κ. Δήμαρχο Σπαρτιατών – Ενταύθα

Έχω την τιμήν να σας παρακαλέσω όπως εισηγηθείτε εις το 1ο Δημ. Συμβούλιον να επιτρέψη την εγκατάστασιν ομιλούντος κινηματογράφου, εν τη Πλατεία κατά τας υποδείξεις τόσον υμών όσο και του κ. Νομομηχανικού (χωρίς εννοείται να βλάψωμεν την Πλατείαν καθόλου) δια την ψυχαγωγίαν των πολιτών κατά τους θερινούς μήνας, τηρούντες πάντα τα υποδεικνυόμενα παρ’ υμών. την γνωμοδότησιν υμών θέλω διαβιβάσω προς τον κ. Νομομηχανικόν δια την άδειαν της εγκαταστάσεως  εάν μοι δοθή τοιαύτη παρ’ υμών.

Ευπειθέστατος ο αιτών

Δ. Παπαγιαννόπουλος.

Τελικά, η άδεια εδόθη: 

«Δεκτή υπό τον όρον να μη τεθώσι φράγματα και εμπόδια της ελευθέρας κυκλοφορίας των περιπατητών, τη υποδείξει του δήμου και επί πληρωμή μισθώματος».

«Η ΣΠΑΡΤΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΑΙΩΝΕΣ», Δήμος Σπαρτιατών, επιμέλεια Φώντας Λάδης

Από τις παραπάνω αιτήσεις φαίνεται ότι πριν από το 1930 λειτουργούσε τουλάχιστον ένας κινητός θερινός κινηματογράφος στην οδό Αμαλίας (Λυκούργου) και ύστερα στην οδό Όθωνος (Λεωνίδου) από του αφούς Κ. Στεφανοπούλου. Μετά το 1930 λειτουργούσε από την οικογένεια ΚΟΥΡΣΟΥΜΗ κι άλλος  κινητός θερινός κινηματογράφος στην κεντρική πλατεία, στην ανατολική πλευρά, μπροστά από την μπιραρία ΣΜΥΡΝΙΩΤΌΠΟΥΛΟΥ. Τα καλοκαίρια που η οικογένεια ΚΟΥΡΣΟΥΜΗ δεν «έστηνε» θερινό σινεμά στην πλατεία ή από τη χρονιά που απεχώρησε από την πλατεία λόγω της δημιουργίας του μόνιμου θερινού σινεμά  «ΑΤΤΙΚΟΝ, λειτουργούσε στο νότιο μέρος της πλατείας κινητός θερινός κινηματογράφος με επιμέλεια και ευθύνη των εκάστοτε διευθυντών της Εμπορικής Λέσχης  Σπάρτης. Το κίνητρο φυσικά ήταν οικονομικό και προέκυπτε  τόσο από την εκμετάλλευση του κινηματογράφου όσο και από την αύξηση των θαμώνων της Λέσχης. Η εγκατάσταση ήταν στοιχειώδης, ένα τεντωμένο λευκό πανί για οθόνη, ένα «κουτί» για την τοποθέτηση της μηχανής προβολής και φυσικά καρέκλες, οι οποίες μαζεύονταν μετά την προβολή για να ξανατοποθετηθούν το άλλο βράδυ. Λόγω έλλειψης μέσων και τεχνικής υποστήριξης οι ταινίες ήταν βουβές. Εισιτήρια «κόβονταν» για όσους κάθονταν στις καρέκλες αλλά έβγαινε και «πιατάκι» για όσους παρακολουθούσαν την προβολή όρθιοι γύρω από τις καρέκλες. Ο δήμος εισέπραττε ενοίκιο για τη χρήση της πλατείας.

Όπως κι αν είχαν τα πράγματα η ιστορία των θερινών σινεμά που είχε ήδη ξεκινήσει στην Ελλάδα από τη 10ετία του 1910, ξεκίνησε επισήμως ΚΑΙ στη Σπάρτη με το «ΑΤΤΙΚΟΝ», ύστερα από 20 περίπου χρόνια.

Οι εγκαταστάσεις του θερινού «ΑΤΤΙΚΟΝ» (σύμφωνα με μαρτυρίες)  ήταν πρόχειρες και στοιχειώδεις, όσο χρειαζόταν, δηλαδή, για να λειτουργήσει ένα σταθερό θερινό σινεμά, το οποίο έλειπε από την πόλη.

Έμπαινες στη στοά από την κεντρική οδό Λυκούργου (παλαιά Αμαλίας) και προς το τέλος της στοάς, στα αριστερά σου, υπήρχε στον μαντρότοιχο μια πόρτα, η οποία σε έβαζε στο χώρο του θερινού ΑΤΤΙΚΟΝ. Στα δεξιά σου  όπως έμπαινες ήταν η οθόνη με ένα υποτυπώδες πάλκο μπροστά της και στα αριστερά σου το υπερυψωμένο καμαράκι με τη μηχανή προβολής και από κάτω του το μπαράκι με τα αναψυκτικά. Η «πλατεία» ήταν γεμάτη με καρέκλες ψάθινες ή πάνινες που ενοικιάζονταν κάθε καλοκαίρι για τις ανάγκες λειτουργίας του σινεμά.

Πότε ακριβώς λειτούργησε το θερινό ΑΤΤΙΚΟΝ δεν γνωρίζουμε. Λογικά θα πρέπει να άνοιξε αν όχι ταυτόχρονα με το χειμερινό (1930) τουλάχιστον τα αμέσως επόμενα χρόνια της 10ετίας του ’30.  Στα 1948, πάντως, (σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες)  λειτουργούσαν 3 θερινά σινεμά στη Σπάρτη:

• ΑΤΤΙΚΟΝ (από τη 10ετία του ’30)
• ΕΣΠΕΡΟΣ (από το 1946) και
• ΡΕΞ (από το 1947)

Όταν, λοιπόν, άρχιζαν οι καλοκαιρινές ζέστες (τέλη Μαΐου ή αρχές Ιουνίου) ξεκινούσε τις προβολές του το θερινό «ΑΤΤΙΚΟΝ» χωρίς να εκπίπτει σε ποιότητα ταινιών σε σύγκριση με το χειμερινό «αδερφάκι» του.

Λογικά η διεύθυνση του θερινού ΑΤΤΙΚΟΝ θα ήταν παράλληλη μ’ εκείνη του χειμερινού. Δηλαδή :

• 1930: Δημήτριος Κουρσούμης (ιδιοκτήτης), οδοντίατρος κι επιχειρηματίας (υφαντήριο μετάξης - φωτογραφείο - κηροπλαστείο).
• 1932: Γεώργιος Αλλοίμονος και Ηλίας Περγαντής.
• 1938: Αθ. Παπαδολιάς (Μουστάκιας)
• 1948: Ευστάθιος Δ. Κουρσούμης και Αφοί Παπαντώνη (Ιωάννης και Παναγιώτης), οι οποίοι ένα χρόνο νωρίτερα (1947) είχαν ανοίξει το θερινό σινεμά ΡΕΞ.
• 1956: (μετά από αποχώρηση του Ευσταθίου Δ. Κουρσούμη) Αφοί Παπαντώνη (Ιωάννης και Παναγιώτης), επί των ημερών των οποίων πρέπει να έκλεισε το θερινό «ΑΤΤΙΚΟΝ», πριν ακόμα αναλάβουν οι Αφοί Κουρτσούνη (Γιάννης και Θανάσης) τη διεύθυνση του χειμερινού «ΑΤΤΙΚΟΝ».

Δημοσιεύματα στον τοπικό Τύπο της εποχής δίνουν μια εικόνα γύρω από τις γενικότερες συνθήκες λειτουργίας του θερινού «ΑΤΤΙΚΟΝ»: 

«Εντός των ημερών θ’ αρχίση η θερινή περίοδος του μοναδικού κινηματογράφου της πόλεως «Αττικόν» υπό την διεύθυνσιν των κ.κ. Ευσταθίου Κουρσούμη και Ιωάννη Παπαντώνη. Η νέα διεύθυνσις καταβάλλει προσπαθείας δια την εξασφάλισιν της προβολής των καλλιτέρων ταινιών».
ΛΑΚΩΝΙΚΟ ΒΗΜΑ 16-5-1948 

«Ο θερινός κινηματογράφος «Αττικόν» ήρχισε τα εργασίας του από προχθές (28-5-1948). Εις την σειράν των ωραίων έργων που εξησφάλισε, τα προβάλλη την προσεχή Τρίτην, το αριστούργημα «Η διεφθαρμένη».
ΛΑΚΩΝΙΚΟ ΒΗΜΑ, 30-5-1948 

«Είναι φανερό, πως τελευταία ο θερινός κινηματογράφος μας ΑΤΤΙΚΟΝ κάνει μια αξιοσημείωτη προσπάθεια για να μας παρουσιάση μια σειρά έργων πρώτης σειράς».
ΛΑΚΩΝΙΚΟ ΒΗΜΑ, 6-7-1948 

«Επί τη λήξει της θερινής σαιζόν έχομεν να παρατηρήσωμεν ότι οι δύο κινηματογράφοι της πόλεως, προσέφεραν πολλά αριστουργήματα της έβδομης τέχνης εις το φιλοθεάμον κοινόν της Σπάρτης.

Εις το σινέ ΡΕΞ των φιλοπρόοδων  αφών Παπαντώνη επαίχθησαν έργα αξιόλογα, εκ των καλυτέρων δημιουργημάτων του αμερικανικού, ιταλικού κι ελληνικού κινηματογράφου, που άφησαν εποχή.

Αλλά και το σινέ ΑΤΤΙΚΟΝ δεν υστέρησεν εις το να παρουσιάση ωραίες κινηματογραφικές επιτυχίες.

Πληροφορούμεν τους Σπαρτιάτας ότι και κατά την χειμερινήν σαιζόν θα έχουν την τύχην να παρακολουθήσουν εις την οθόνην τις τελευταίες κινηματογραφικές επιτυχίες».
ΛΑΚΩΝΙΚΟ ΒΗΜΑ, 18-10-1953 

Πότε έκλεισε το θερινό «ΑΤΤΙΚΟΝ» δεν γνωρίζουμε (ακόμα τουλάχιστον). Σίγουρα λειτουργούσε το 1958, αφού στην εφημερίδα ΛΑΚΩΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ  (2-9-1958) διαβάζουμε: 

«Εις τους κινηματογράφους ΡΕΞ και ΑΤΤΙΚΟΝ προβάλλονται αξιόλογα φιλμς» 

Το πιθανότερο είναι, το θερινό «ΑΤΤΙΚΟΝ» να έκλεισε λίγο πριν ή λίγο μετά το 1960, ίσως τη χρονιά που λειτούργησε ένα ακόμα θερινό σινεμά στη Σπάρτη, το ΣΙΝΕ-ΡΟΔΟΝ (1961). Όσο κι αν το σινεμά ήταν στην κορύφωσή του ως λαϊκή-οικογενειακή διασκέδαση και τρόπος ζωής, η Σπάρτη ήταν πολύ μικρή για να «αντέξει» πέντε θερινά σινεμά (ΑΤΤΙΚΟΝ, ΕΣΠΕΡΟΣ, ΡΕΞ, ΦΛΟΡΑΛ και ΡΟΔΟΝ).

Ανεξάρτητα όμως απ’ αυτό και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες το θερινό «ΑΤΤΙΚΟΝ» για 30 περίπου χρόνια πρόσφερε στους Σπαρτιάτες, κάθε καλοκαίρι, κινηματογραφικές αποδράσεις κάτω από τ’ αστέρια και μόνο γι’ αυτό δικαιούται μια θέση  στην καρδιά της Σπάρτης.

Σε εποχές που η ζωή ήταν δύσκολη και στενάχωρη, το θερινό σινεμά «ΑΤΤΙΚΟΝ», πρώτο αυτό στη Σπάρτη, άνοιγε κάθε βράδυ, τα καλοκαίρια, ένα μεγάλο παράθυρο στον γεμάτο αστέρια ουρανό κι επέτρεπε στους ανθρώπους να κοιτάξουν ο καθένας μέσα απ’ αυτό τη δική του όμορφη ιστορία και να ξεχάσουν (έστω και για λίγο) τη μιζέρια που τους καρτερούσε έξω από το σινεμά.

«Ο κινηματογράφος είναι όπως ο έρωτας: όταν είναι καλός είναι κάτι υπέροχο, και όταν δεν είναι καλός, είναι, πάλι, κάτι ωραίο.»
George Cucor, 1899-1983, Αμερικανός σκηνοθέτης 

Αντιπροσωπευτικές ταινίες του θερινού ΑΤΤΙΚΟΝ

• 1948

-«Τα μυστήρια των Παρισίων» (The Hunchback of Notre Dame): Ιστορικό δράμα του 1939 σε σκηνοθεσία  William Dieterle, με τους: Charles Laughton, Maureen O΄Hara, Cedric Hardwicke … 

-«Οι Γερμανοί ξανάρχονται»: Ελληνική κωμωδία του 1948, της ΦΙΝΟΣ ΦΙΛΜ, σε σκηνοθεσία Αλέκου Σακελλάριου, με τους: Βασίλη Λογοθετίδη, Νίτσα Τσαγγανέα, Ίλυα Λιβυκού, Γεωργία Βασιλειάδου, Μίμη Φωτόπουλο, Λαυρέντη Διανέλλο κ.ά.

-«Τα δάκρυα του Χθες» (Old Acquaintance): Αγγλική δραματική ταινία του 1943 σε σκηνοθεσία Vincent Sherman, με τους: Bette Davis, Miriam Hopkins, Gig Young …

-«Κόμπρα» (Cobra Woman): Αμερικάνικη ταινία περιπέτειας του 1944 σε σκηνοθεσία  Robert Siodmak με τους : Maria Montez,  Jon Hall,  Sabu … 

-«Πάντα στην καρδιά μου» (Always in my heart): Αμερικάνικη αισθηματική ταινία του 1942  σε σκηνοθεσία  Jo Graham, με τους:  Kay Francis, Walter Huston, Gloria Warren … 

-«Οι επτά αμαρτωλοί» (Seven Sinners): Αμερικάνικο ρομαντικό δράμα του 1940  της Universal Pictures σε σκηνοθεσία Τay Garnett με τους: Marlene Dietrich  και John Wayne

-«Πεθαίνω από Αγάπη» (The Constant Nymph):  Αγγλική αισθηματική ταινία του 1943 σε σκηνοθεσία  Edmund Goulding με τους: Charles Boyer, Joan Fontaine, Brenda Marshall …

• 1949

-«Σοπέν» (A Song to Remember): Αμερικάνικο μιούζικαλ του 1945 σε σκηνοθεσία Charles Vidor με τους: Paul Muni, Merle Oberon και Cornel Wilde.

-«Απόδρασις την αυγή» (Victory Through Air Power): Προπαγανδιστική ταινία κινουμένων σχεδίων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, της Walt Disney. Η προβολή της ταινίας συνοδευόταν από «ζουρνάλ» με την υποδοχή του Βασιλέως Παύλου εις Πελοπόννησον και τις επιχειρήσεις Πελοποννήσου (Εμφύλιος).

• 1956

-«Ραψωδία έρωτος» (Rhapsody): Αμερικάνικο, ρομαντικό μιούζικαλ του 1954 σε σκηνοθεσία Charles Vidor, με τους: Elizabeth Taylor, Vittorio Gassman, John Ericson …

6-5-2021
Μητράκος Βαγγέλης