«Η Απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Η Νικηφόρα Μάχη στο Μπιζάνι και ο Σημαντικός Ρόλος του Νικολάκη Εφέντη», από τον Θεοφάνη Λάζαρη

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Βρισκόμαστε στην εξέλιξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου. Η Ελλάδα στρέφεται εναντίον της Τουρκίας έχοντας συμμαχήσει με τη Σερβία και τη Βουλγαρία. Έτσι μετά το Μαυροβούνιο που στράφηκε πρώτο εναντίον της Τουρκίας (25-9-1912) οι τρεις χώρες κήρυξαν εναντίον της τον πόλεμο στις 4 Οκτωβρίου 1912. 

Στο μέτωπο της Ηπείρου η κατάληψη της Άρτας, της Πρέβεζας, της Καλαμπάκας και του Μετσόβου έγινε με σχετική ευκολία. Τα πράγματα έγιναν πάρα πολύ δύσκολα όταν έφτασε η στιγμή ο ελληνικός στρατός να κινηθεί για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Πρέπει να συνυπολογιστεί ότι ο ελληνικός στρατός διεξήγαγε επιθετικές ενέργειες σε δυο μέτωπα. Στη Μακεδονία στην οποία είχε δοθεί προτεραιότητα και στην Ήπειρο. 

Η δυσκολία στην απελευθέρωση των Ιωαννίνων είχε να κάνει με την πολύ καλή οχύρωση εκ μέρους των Τούρκων στην τοποθεσία του Μπιζανίου. Οι μάχες κράτησαν πάνω από τέσσερις μήνες. Το Μπιζάνι είναι ύψωμα, 15χλμ περίπου έξω από τα Ιωάννινα. Έχει ελλειψοειδές σχήμα με μέγιστο μήκος 40χλμ σε ευθεία γραμμή και μέγιστο πλάτος 22χλμ και περιβάλλεται από ψηλούς, απότομους και δυσπρόσιτους ορεινούς όγκους. Η άριστη οχύρωσή του περιελάμβανε μόνιμα και ημιμόνιμα έργα, η κατασκευή των οποίων έγινε με ευθύνη του Διοικητή Πυροβολικού του Φρουρίου των Ιωαννίνων Αντισυνταγματάρχη Βεχήπ Μπέη και την επίβλεψη γερμανικής στρατιωτικής αποστολής υπό τον Στρατηγό Φον Ντερ Γκολτς. Η κατασκευή του έγινε από το 1909 έως το 1912 και κατά τη διάρκεια του πολέμου. 

Οι δυνάμεις του ελληνικού στρατού στην περιοχή μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ενισχύθηκαν με τη θαλάσσια μεταφορά από τη Θεσσαλονίκη στη Πρέβεζα των IV και VI Μεραρχιών η οποία άρχισε στις 12 Δεκεμβρίου 1912. Η τελική μάχη του Μπιζανίου που οδήγησε στην απελευθέρωση των Ιωαννίνων κράτησε από 16 – 22 Φεβρουαρίου 1913. 

Γίνεται φανερό ότι όποιος έδινε πληροφορίες στον ελληνικό στρατό για τα σχέδια οχύρωσης του Μπιζανίου θα προσέφερε υπερ-πολύτιμες υπηρεσίες. Έλληνες πατριώτες βοήθησαν προς αυτή την κατεύθυνση με σημαντικότερη όλων τη συμβολή του ομογενή μας, υπολοχαγού του τουρκικού στρατού Νικολάκη Μιζαντζίογλου γνωστού ως Νικολάκη Εφέντη. 

Ήταν τριάντα ετών, λεπτοκαμωμένος και κοντόσωμος. Η καταγωγή του ήταν από την Άγκυρα. Εκεί βρίσκονταν οι γονείς του και οι πέντε αδερφές του. Είχε σπουδάσει μηχανικός στη Γερμανία και είχε συνεργαστεί με τον Γερμανό Φον Γκολτς στην κατασκευή των οχυρών, οπότε γνώριζε όλες τις λεπτομέρειες γύρω από το θέμα αυτό. 

Με την ολοκλήρωση της κατασκευής των οχυρών ο Φον Γκολτς έφυγε από τα Ιωάννινα ενώ ο Νικολάκη Εφέντης έμεινε εκεί ως συντηρητής των οχυρών. Ο πόλεμος του 1912 τον βρήκε κάτοικο Ιωαννίνων. Ήταν άνθρωπος μετρημένος, ολιγόλογος χωρίς καμιά επαφή με χριστιανούς Γιαννιώτες. Η ψυχή του όμως ήταν ελληνορθόδοξη. Αγαπούσε χωρίς όρια Χριστό και Ελλάδα. Όταν με εντολή του Δεσπότη Ιωαννίνων Γερβάσιου ζητήθηκε (με τη βοήθεια ανθρώπων έμπιστων στο Μητροπολίτη) η παροχή οχυρωματικών σχεδίων του Μπιζανίου ο Νικολάκη Εφέντης αφού σιγουρεύτηκε για την αγνότητα των προθέσεων τους ανταποκρίθηκε με τον καλύτερο τρόπο. 

Έχοντας στην κατοχή του τα σχεδιαγράμματα τα επεξεργάσθηκε για να είναι πλήρως κατανοητά όταν θα έφταναν στο Ελληνικό Στρατηγείο προσφέροντας τη μέγιστη δυνατή βοήθεια. Κρυμμένα στο σαμάρι ενός γαιδάρου τα σχεδιαγράμματα με έμπιστο άνθρωπο έφτασαν κατά αρχήν στον Μαλάμο που ήταν αρχηγός των αντάρτικων ομάδων κι από εκεί στο Στρατηγείο των Ελληνικών δυνάμεων. 

Ο Ελληνικός Στρατός γνώστης πλέον των οχυρωματικών θέσεων του εχθρού, χτυπάει το Μπιζάνι πρώτα από τα αριστερά στη θέση «Σκύλλα» γνωστή για την πολύ καλή οχύρωσή της και τη σθεναρή αντίσταση των Τούρκων. Έχοντας υπόψη τα κρίσιμα σημεία που πρέπει να χτυπήσουν οι Έλληνες ελευθερώνουν την τοποθεσία της «Σκύλλας». Οι μάχες συνεχίζονται και μαζί με αυτές έρχονται νέες πληροφορίες από τον Νικολάκη Εφέντη που βοηθούν στη τελική νίκη. Η πιο σπουδαία πληροφορία ήταν εκείνη που τους συμβούλεψε να μην γίνει η τελική επίθεση από τα αριστερά των Τούρκων. Μόνο από τα δεξιά θα είχαν πιθανότητες επιτυχίας οι Έλληνες όπως κι έγινε. Τη στιγμή εκείνη το Επιτελείο του Ελληνικού Στρατού ρωτάει τον Νικολάκη Εφέντη αν θέλει να τον βοηθήσει να λιποτακτήσει. Αυτός όμως αρνείται. 

Στις 21 Φεβρουαρίου πέφτει το Μπιζάνι κι ελευθερώνονται τα Ιωάννινα μετά από 480 χρόνια σκλαβιάς. Ο Εσάτ Πασάς παραδίδει την πόλη στους νικητές έχοντας 30.000 αιχμαλώτους στα χέρια των Ελλήνων, πέρα από τους Τούρκους που σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης. Οι ελληνικές απώλειες της τελικής επίθεσης ήταν 264 νεκροί και τραυματίες. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο Ολυμπιονίκης Κωνσταντίνος Τσικλητήρας παρόλο που είχε δυνατότητα να πάρει αναβολή λόγω των αθλητικών του διακρίσεων (κατατάχθηκε ως εθελοντής). 

Με την είσοδο του ελληνικού στρατού στα Ιωάννινα ο διάδοχος Κωνσταντίνος εις ένδειξη ευγνωμοσύνης παραγγέλνει στον Νικολάκη Εφέντη να του πει τι θα ήθελε από το στρατό μας. Αρνείται χρήματα και το μόνο που θέλει είναι να τον στείλουν αιχμάλωτο μαζί με τους υπόλοιπους Τούρκους για να πάει στην Άγκυρα να βρει την οικογένειά του. Έτσι κι έγινε. 

Η μυστική προσφορά του Νικολάκη Εφέντη προς το στρατό μας έφτασε όμως στα αυτιά δημοσιογράφου με το επίθετο Κοντοφώτης που ήταν ανταποκριτής στα Ιωάννινα της Αθηναϊκής εφημερίδας «Πατρίς». Η δημοσίευση αυτή έγινε γνωστή στους Τούρκους. Ο Νικολάκη Εφέντης καταδικάστηκε σε θάνατο αφού πέρασε από τουρκικό στρατοδικείο. Βασανίστηκε φρικτά και κρεμάστηκε στη Σμύρνη. Οι Τούρκοι σκότωσαν ως προδότες τους γονείς και τις αδερφές του. Αυτό ήταν το τραγικό τέλος του Νικολάκη Εφέντη και της οικογένειάς του που πέρασε στα ψιλά γράμματα της ιστορίας. Ας μείνει στις ψυχές μας ως ένας ακόμη ήρωας που πλήρωσε με τη ζωή του τις υπηρεσίες του προς την πατρίδα και ας είναι η μνήμη του αιώνια. 

Πηγαίνοντας από Πρέβεζα προς Ιωάννινα λίγα χιλιόμετρα πριν φτάσουμε στην πρωτεύουσα του Νομού Ιωαννίνων βρίσκεται το πέτρινο κτήριο στο οποίο έγινε η επίσημη παράδοση της πόλης. Είναι επισκέψιμο. Είχα την ευκαιρία να πάω πριν αρκετά χρόνια. Άνθρωπος του στρατού ξεναγεί τους επισκέπτες. Σώζονται αντικείμενα της εποχής. Επίσης σε δυο τοίχους υπάρχει ανάγλυφη απεικόνιση του εδάφους με παράλληλη χωροθέτηση των στρατιωτικών δυνάμεων Ελλάδας και Τουρκίας. Αν βρεθείτε στην περιοχή αξίζει τον κόπο να το επισκεφθείτε.

Θεοφάνης Λάζαρης

Πηγή: thehistoryofgreece@blogspot.com

Βιβλιογραφία:

1. ΓΕΑ / Υπηρεσία Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας, «Ιστορία της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας». (1908-1918) Τόμος Α’, Αθήνα 1980.
2. ΓΕΣ / Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΓΕΣ / ΔΙΣ), «Επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στη Μακεδονία και τα νησιά του Αιγαίου 1912», Αθήνα 1988.
3. ΓΕΣ / Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΓΕΣ / ΔΙΣ), «Επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στην Ήπειρο 1912», Αθήνα 1992.
4. ΓΕΣ / Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΓΕΣ / ΔΙΣ), «Επιχειρήσεις κατά των Βουλγάρων 1912-1913», Αθήνα 1992.
5. ΓΕΣ / Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΓΕΣ / ΔΙΣ), «Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912, 1913», Αθήνα 1987.
6. Μαρκεζίνη Σ. «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος», Πάπυρος Πρες, Αθήνα 1967.
7. Ιστορικό Αρχείο ΔΙΣ / ΓΕΣ (Πολεμικές Εκθέσεις – προσωπικά ημερολόγια).
8. Η «ΣΚΥΛΛΑ» ΚΙ Ο ΝΙΚΟΛΑΚ’ ΕΦΕΝΤΗΣ, Απόσπασμα από το βιβλίο του Αθανασίου Τσεκούρα, Αναμνήσεις, Σύλλογος Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων σε επιμέλεια: Απόστ. Π. Παπαθεοδώρου.
9. Ζενάκος Αυγουστίνος Σαραντάπορο –Γιαννιτσά- Μπιζάνι 1912-1913.
10. Δήμος Μπιζανίου –Άπειρος Γαία- Ο πόλεμος του 1912, Μανωλιάσσα.
11. Wikipedia, «Τα χρόνια της Δόξας, Βαλκανικοί Πόλεμοι», 1912-1913, Βουλή των Ελλήνων.