«Φυσικό να μας αγγίζει το πιο ανθρώπινο - Δ΄» από τον Δημήτρη Γ. Κατσαφάνα

Γιατί με φωνάζεις πλάσμα εφήμερο;

––Σε θερμοπαρακαλώ, πες πρώτα τί κάνεις εκεί ψηλά.

Αεροβατώ και περιεργάζομαι την πορεία του ήλιου. 

                                                                          [Νεφέλες, 423 π.Χ.]

Ο Αριστοφάνης διακωμωδεί αλύπητα τον Σωκράτη στο κατάμεστο από θεατές Διονυσιακό θέατρο. Σαν τάκουσε ο σοφός Σωκράτης σηκώθηκε από τη θέση του και στάθηκε όρθιος στη μέση του θεάτρου. Ατέλειωτα τα χειροκροτήματα των θεατών πλημμύρισαν τον αέρα της Αττικής.

(Σημείωση: Ο Αριστοφάνης στην κωμωδία του «Νεφέλαι», στο πρόσωπο του Σωκράτη χτυπούσε τη σοφιστική της εποχής του, το κίνημα δηλαδή που αμφισβητούσε τις καθιερωμένες ώς τότε πεποιθήσεις και θεσμούς. Υπόψη ότι οι κωμικοί ανήκουν πάντα στην αντιπολίτευση, ακριβώς γιατί είναι κωμικοί. Οι πολιτικοί προσπάθησαν να σταματήσουν το “ονομαστί κωμωδείν”, αλλά μάταια. Μόνον όταν, μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, γονάτισε η αθηναϊκή δημοκρατία, χάνεται και το “ονομαστί κωμωδείν”. Γιατί όμως ο Αριστοφάνης διάλεξε τον Σωκράτη; Πρώτα γιατί εδώ τίθεται το πρόβλημα της παιδείας, της μόρφωσης των νέων και, δεύτερο, γιατί ο Σωκράτης έδειχνε να περιφρονεί την παραδομένη ηθική. Αναζητούσε μια πιο αυθεντική ηθική και έδειχνε να μή πιστεύει στους θεούς που είχε καθιερώσει η πόλη, “ους η πόλη νομίζει”, ότι ακόμη ξυπόλυτος και κακοντυμένος άφηνε την οικογένειά του και πρωί πρωί γύριζε στις παλαίστρες των νέων, στα εργαστήρια και έπιανε τη συζήτηση, κ.λπ. κ.λπ. Το θέμα δεν είναι τόσο απλό, πάει πολύ μακριά. Σημειώνουμε, τέλος, ότι η κωμωδία, όπως και η τραγωδία κυρίως ήταν που μόρφωναν τους πολίτες που αποτελούσαν το άνθος της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Όταν ο Περικλής (5ος π.Χ. αι.), ο μεγάλος πολιτικός των Αθηνών, αυτός που πραγμάτωσε την πλήρη αθηναϊκή δημοκρατία, γνωρίζοντας τα ευγενέστερα αισθήματα, αλλά και τον ατομισμό των Ελλήνων, συνήθιζε να λέει προς εαυτόν: “Πρόσεχε Περίκλεις, Ελλήνων ανδρών, Αθηναίων άρχεις”.

Μνημονεύεται και τούτο: Όταν ο Αριστοτέλης ρώτησε τον Αλέξανδρο, “το μάλαμα και τον πλούτο, που πήρε από όλον τον κόσμο, πού τον έχει”, εκείνος αποκρίθηκε: “οι αγαπημένοι μου σύντροφοι και ο λαός είναι το μάλαμα και ο πλούτος μου”.

Τελικές σκέψεις

Προειδοποιήσαμε τον αναγνώστη μας  από την αρχή, ότι τα παραδείγματα από την Ιστορία ήταν για να ιδούμε κάποιες χαρακτηριστικές πλευρές από την ζωή άλλων ανθρώπων. Να τους ιδούμε εμείς μέσα από την επιτάχυνση του άγχους της καθημερινότητάς μας, που δυσκολευόμαστε ή δεν έχουμε καιρό να διαχωρίσουμε την αρετή κάποιων από την αθλιότητα.

Αλλά δεν θα παραθέσουμε άλλα παραδείγματα. Η συνέχειά τους θα έμοιαζε με ευθεία γραμμή ατέλειωτη. Και η ατέλειωτη ευθεία θα ήταν μονότονη, κουραστική. Κοιτάξετε τη φύση. Δεν υπάρχει απόλυτη ευθεία. Χρειάζεται και η καμπύλη που γλυκαίνει. Χρειάζεται και ο κύκλος που αναπαύει.

Λοιπόν, όλοι έχουμε ανάγκη, στον κόσμο μας, να πιαστούμε από κάποιον που γνωρίζει, από μια ζωτική δύναμη. Είμαστε πλασμένοι, ακόμη και στην εύθραυστη επιτυχία μας, να ζητάμε ένα νόημα. Ριγμένοι σε έναν κόσμο κενό από νόημα, στον “αιώνα της Λογικής” έχουμε γκρεμίσει τις αξίες που συνέδεαν την Γη με τον Ουρανό, με τον Θεό. Ο γνωστός αμερικανός Ψυχίατρος Irvin Yalom μας λέει ότι “μέσα στις βαθειές δομές της ύπαρξής μας, τέσσερες είναι οι «έσχατες έννοιες»: η μοναξιά, η ανάγκη νοήματος, η ελευθερία και ο θάνατος (για εμάς, τους δικούς μας…)”. Και καταλήγει να μας ειπεί ότι “η θρησκεία παρέχει ισχυρούς συνδέσμους”.

Δημήτρης Γ. Κατσαφάνας