Σάββατο, 21 Δεκεμβρίου 2024
Ένα σημαντικό αλλά παραγνωρισμένο αρχαιολογικό μνημείο
Η περιοχή του Ψυχικού Σπάρτης έχει διάσπαρτα αρχαιολογικά
μνημεία με σπουδαιότερο ανάμεσά τους τον Βωμό Ψυχικού (απέναντι και σε μικρή απόσταση
από το Πανεπιστήμιο). Ο Βωμός Ψυχικού (σύμφωνα με την τοπογραφία της Αρχαίας
Σπάρτης), ανήκε γεωγραφικά στην περιοχή των κωμών Κυνόσουρας-Λιμνών,
δημιουργήθηκε το 350 π.Χ., ήταν σε χρήση μέχρι τα υστερο-ρωμαϊκά χρόνια και
ανασκάφηκε μόλις το 1962 και το 2006-2008. Πρόκειται για οικοδόμημα διαστάσεων κάτοψης 17,6x14,10 μ. το
οποίο ταυτίζεται με το Φοιβαίον, ιερό, στο οποίο οι έφηβοι Σπαρτιάτες θυσίαζαν
σκύλους προς τιμήν του θεού Άρη/Ενυάλιου, πριν από τους αγώνες που θα έδιναν
στον Πλατανιστά. Στο εσωτερικό του Φηβαίου Ιερού βρέθηκαν ρωμαϊκοί τάφοι. (Ο Πλατανιστάς ήταν ένα νησάκι στον Ευρώτα, κατάφυτο από
πλατάνια, του οποίου η σύνδεση με τις όχθες γινόταν με γέφυρες. Οι έφηβοι
διαιρούνταν σε δύο μοίρες, που εισέρχονταν στη νησίδα από διαφορετικές
κατευθύνσεις και χρησιμοποιώντας οποιοδήποτε μέσο προσπαθούσαν να απωθήσουν
τους αντιπάλους τους μέσα στο ποτάμι. Η ταύτιση του Πλατανιστά, αρχαιολογικά,
ακόμα εκκρεμεί. Αρχικά οι ερευνητές τοποθετούσαν τον Πλατανιστά κοντά στο
Φηβαίον, στο σημείο που ο ποταμός Κνακίων (Μαγουλίτσα), συναντά τον Ευρώτα.
Πολύ αργότερα, άλλοι ερευνητές τον τοποθετησαν στην περιοχή της Μαγούλας, κοντά
στα λεγόμενα «Λουτρά της Αράπισσας. Αν και δεν υπάρχουν στοιχεία ταυτοποίησης
για καμιά από τις δύο θέσεις, προσωπικά κλίνω προς την πρώτη, αφού είναι λογικό
ο Πλατανιστάς να βρισκόταν κοντά στο Ιερό όπου τελούνταν οι θυσίες πριν από
τους αγώνες.) Το Φηβαίο Ιερό της Σπάρτης αναφέρεται τόσο από τον ιστορικό
Ηρόδοτο όσο και από τον Παυσανία τον Περιηγητή: «…την κουβαλούσε κάθε μέρα στο ναό της Ελένης· ο ναός αυτός
βρίσκεται στην τοποθεσία που λέγεται Θεράπνη, πιο πάνω απ΄ το Φηβαίο ιερό
(«Φηβηίου ιρού»)· και, μόλις η παραμάνα την έφερνε, την έβαζε όρθια δίπλα στο
άγαλμα και καταπαρακαλούσε τη θεά ν΄ απαλλάξει την παιδούλα από την ασκήμια. ΗΡΟΔΟΤΟΣ VI 61,3 «Το μέρος που λέγεται
Πλατανιστάς πήρε το όνομά του από τα δέντρα, τα ψηλά και πυκνά πλατάνια που
έχουν φυτρώσει εκεί γύρω. Αυτό το μέρος, στο οποίο συνηθίζεται να μάχονται οι
έφηβοι, το περιβάλλει τάφρος με νερό, ακριβώς όπως η θάλασσα το νησί. Και φθάνουν
εδώ με γέφυρες. (…) Γίνονται και τα εξής από τους εφήβους. Πριν από τη μάχη
προσφέρουν θυσίες στο Φηβαίο, το οποίο βρίσκεται έξω από την πόλη, όχι μακριά
από τη Θεράπνη. Εκεί κάθε ομάδα εφήβων θυσιάζει ένα κουτάβι στον Ενυάλιο, γιατί πιστεύουν ότι για τον πιο
δυνατό θεό είναι κατάλληλο σφάγιο πιο δυνατό από τα ήμερα ζώα. Δεν γνωρίζω άλλους Έλληνες, εκτός από τους Κολοφωνίους, που
να συνηθίζουν θυσίες κουταβιών. (…) Οι
Κολοφώνιοι, όπως και οι έφηβοι στη Λακωνία, θυσιάζουν τη νύχτα.» ΠΑΥΣΑΝΙΑ, ΛΑΚΩΝΙΚΑ 14 – 8 & 9 «Κοντά στη Θεράπνη βρίσκεται το λεγόμενο Φοιβαίο και μέσα σ’
αυτό ναός των Διοσκούρων, όπου οι Έφηβοι θυσιάζουν στον Ενυάλιο». ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ ΛΑΚΩΝΙΚΑ 20 - 2 Σχετικά με το σημαντικό αυτό ιερό της Αρχαίας Σπάρτης, η
Αρχαιολόγος Ελένη Κουρίνου-Πίκουλα, σημειώνει, μεταξύ άλλων: «(…) Η περιοχή που
κατά την άποψή μου πληροί τις προϋποθέσεις, οι οποίες τεκμηριώνουν την ταύτιση
του Φηβαίου είναι το Ψυχικό, ΝΑ από την πόλη της Σπάρτης (σύγχρονης και
αρχαίας). (…) Το σχήμα του οικοδομήματος, του οποίου μόνο η κρηπίδα
είναι ορατή σήμερα, μπορεί να χαρακτηρισθεί αδρομερώς ως Π με στρεφόμενα – σε
ορθή γωνία – προς τα μέσα τα κάθετα σκέλη του και με είσοδο από τα
βορειοανατολικά. Στην πλευρά απέναντι από την είσοδο, διαμορφώνεται κρηπίδωμα ή
θρανίο και στο μέσον του μεγάλη εξέδρα. Η όλη κατασκευή συνηγορεί στο ότι
πρόκειται για ένα βωμό μνημειακών διαστάσεων.» ΕΛΕΝΗ ΚΟΥΡΙΝΟΥ, «ΣΠΑΡΤΗ-Συμβολή στη μνημειακή τοπογραφία
της, HOROS-ΑΘΗΝΑ 2000 Το ότι η ευρύτερη περιοχή του Ψυχικού υπήρξε ένας
παλαιότατος και σημαντικός τόπος εγκατάστασης και κατοίκησης καταδεικνύεται και
από πρόσφατη, σχετικά, ανασκαφή που δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Υπουργείου
Πολιτισμού και αφορά τις ανασκαφές στη Λακωνία της περιόδου 2000-2010: «Σε ιδιοκτησία που βρίσκεται δίπλα στον επονομαζόμενο «βωμό
του Ψυχικού», στο νοτιο-ανατολικό άκρο της πόλης, πολύ κοντά στην παλαιά δυτική
όχθη του Eυρώτα, ανεσκάφη τάφος της εποχής του ταφικού κύκλου B΄ καθώς και
ταφές των μεσοελλαδικών χρόνων. O τάφος εντάσσεται στον τύπο των κτιστών θαλαμοειδών τάφων
ορθογώνιας κάτοψης και είχε πλευρική είσοδο. Tα τοιχώματά του είχαν κτιστεί
κατά τον εκφορικό τρόπο δόμησης και στο εσωτερικό του αποκαλύφθηκαν ανακομιδές
οστών και κτερισμάτων, κυρίως αγγεία, ψήφοι από ημιπολύτιμους λίθους και
κατεργασμένα χαύλια από την επένδυση οδοντόφρακτου κράνους, ένδειξη ότι ο τάφος
ανήκε στα μέλη μιας ηγεμονικής ή ανώτερης τάξης οικογένειας. H αποκάλυψη του
τάφου στη Σπάρτη άρχισε να αλλάζει την εικόνα της μυκηναϊκής Λακωνίας.» Σήμερα, ο σημαντικός αυτός τάφος (όπως και τα ευρήματα
του) παραμένει «άγνωστος» και
«απόκρυφος», ενώ ο «Βωμός του Ψυχικού» (Φηβαίον) (κλειστός και
περιφραγμένος πανταχόθεν) παραμένει όχι
μόνο μη επισκέψιμος αλλά ούτε καν προσεγγίσιμος, αναμένοντας το ενδιαφέρον και
τη φροντίδα των αρμοδίων, ώστε να αναδειχθεί και να πάρει τη θέση που του
αρμόζει μέσα στον μνημειακό πλούτο της Σπάρτης. Σπάρτη 18-7-2022
Βαγγέλης Μητράκος