Vekrakos
Spartorama | «Το βιβλίο του Κατσαφάνα όμως, σημαντικό από αρκετές απόψεις, κινδυνεύει να περάσει απαρατήρητο...»

«Το βιβλίο του Κατσαφάνα όμως, σημαντικό από αρκετές απόψεις, κινδυνεύει να περάσει απαρατήρητο...»

Ν.Μ. 16/10/2020 Εκτύπωση Δημοτικά Ιστορία Κοινωνία Πολιτισμός
«Το βιβλίο του Κατσαφάνα όμως, σημαντικό από αρκετές απόψεις, κινδυνεύει να περάσει απαρατήρητο...»
Ας μην αφήσουμε το απόσταγμα ψυχής ενός, χαμηλών τόνων, αλλά υψηλής αξιοπρέπειας λογίου, «να κινδυνεύει να περάσει απαρατήρητο...», πάλι, μέσα στη δίνη της εποχής μας
Οδός Εμπόρων

Τη φράση του τίτλου «Το βιβλίο του Κατσαφάνα όμως, σημαντικό από αρκετές απόψεις, κινδυνεύει να περάσει απαρατήρητο...» δανείστηκα από το εξαιρετικό άρθρο του έγκριτου συγγραφέα και κριτικού Νικήτα Σινιόσογλου, που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 58, του Λογοτεχνικού περιοδικού “The Athens Review of Books”, τον Ιανουάριο του 2015. 

Παραθέτω την εισαγωγή του άρθρου το οποίο είναι μακροσκελέστατο (εκτείνεται σε 5 σελίδες μεγέθους Α3)  και αναλύει, μαζί με το δεύτερο βιβλίο που αναφέρεται παρακάτω, τη σημαντικότατη συνεισφορά στο πεδίο της μελέτης του Βυζαντίου του Σπαρτιάτη λόγιου, του «δάσκαλου» για τους Σπαρτιάτες, Δημήτρη Κατσαφάνα.


«Βυζάντιο ντεκαφεϊνέ;

Από τον Νικήτα Σινιόσογλου

  • Gil Page, Οι Έλληνες πριν τους Οθωμανούς: Ο εθνισμός στο ύστερο Βυζάντιο, Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 386
  • Δημήτρης Κατσαφάνας, Το πνεύμα του Μυστρά: Πρόσωπα και ιδέες στις απαρχές του νέου ελληνισμού, το ιστορικό-φιλοσοφικό τοπίο, Ιδιομορφή, Σπάρτη 2014, σελ. 656

Δύο τάσεις

Αρχές Δεκεμβρίου, σε βιβλιοπωλείο των αναχωρήσεων του αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος» μέτρησα σε περίοπτη θέση τέσσερα βιβλία με θέμα το Βυζάντιο. Αυτά και άλλα τόσα κυκλοφόρησαν τους τελευταίους μήνες από μεγάλους εκδοτικούς οίκους. Η εικόνα με παραξένεψε. Ένα φαντεζί Βυζάντιο συνόρευε με τα συνήθη αναγνώσματα αεροδρομίου: αστυνομικά θρίλερ, ροζ λογοτεχνήματα με ανάγλυφο εξώφυλλο, μανιφέστα μάνατζμεντ με οδηγό τον Μακιαβέλλι ή τον Σου Τζου, και (για κυρίες με άποψη) το τελευταίο μπεστ σέλερ του Στέλιου Ράμφου. Προφανώς το Βυζάντιο είναι νέα μόδα. Και για να γίνει ευπώλητο το Βυζάντιο χρειάστηκε να νερωθεί το κρασί πολύ, να στρογγυλευθούν πολλές άκρες, μια περίοδος αντιπαθέστατη σε πολλούς να μασκαρευτεί κατάλληλα. Αυτή η χλιαρή, αποστασιοποιημένη και εκλαϊκευτική προσέγγιση στις θεολογικές και κοσμοθεωρητικές αξίες του Βυζαντίου προβάλλει έναν βυζαντινό πολιτισμό πολυποίκιλο και πολυμορφικό, χυλοειδή και ρευστό, άρα εύπεπτο και προσαρμοστικό στην εντελώς μετανεωτερική συνθήκη που ζούμε. Έχουμε να κάνουμε με ένα «ντεκαφεϊνέ Βυζάντιο» (που θα έλεγε ο σαλτιμπάγκος της φιλοσοφίας Σλάβοϊ Ζίζεκ), ή αλλιώς το φαινόμενο να διαβάζει κανείς δυο-τρεις σελίδες για τον κόσμο του Βυζαντίου με την ίδια ακριβώς νωχελική βαρεμάρα που ξεφυλλίζει το περιοδικό της αεροπορικής εταιρείας ή ό.τι άλλο. Το πρόβλημα με ένα τέτοιο Βυζάντιο είναι οντολογικό, όπως συμβαίνει άλλωστε με τον ντεκαφεϊνέ καφέ και τις μπύρες χωρίς αλκοόλ: ότι δεν είναι Βυζάντιο, κι ας σερβίρεται ως τέτοιο. 

Αν όμως ψάξει κανείς περισσότερο την σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή παρατηρεί μια τάση αντίθετη: έναν προβληματισμό για τις απαρχές της νεοελληνικής ταυτότητας πιο προσωπικό, που αναμετριέται βιωματικά, αναδεικνύει και δουλεύει με τις εντάσεις της βυζαντινής διανοητικής ιστορίας. Το Πνεύμα του Μυστρά: πρόσωπα και ιδέες στις απαρχές του Νέου Ελληνισμού του Δημήτρη Κατσαφάνα είναι ένα τέτοιο ιδιαίτερο βιβλίο, ξεκάθαρα προϊόν βιωματικής σχέσης με τις ιδέες και μόχθου πολλών ετών, με καταβολές ρομαντικές, το οποίο αφορά στην «ένταση ζωής» (σ. 15) των ιδεών. Το βιβλίο συγκεντρώνει και συνθέτει πλήθος στοιχείων γύρω από την πνευματική ζωή στο Δεσποτάτο του Μυστρά και τον Γεώργιο Γεμιστό ή Πλήθωνα (περίπου 1355-1452). Συνάμα είναι εγχείρημα αναστοχαστικό, ένα εκτενές δοκίμιο που περιέχει πολλές ιδέες και συνδέσεις, όσες σε βιβλία ακαδημαϊκής ιστορίας των ιδεών συνήθως καταπνίγονται άμα τη γενέσει τους. Η εντοπιότητα έχει σημασία: ο συγγραφέας (καθηγητής φιλολογίας στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση) κατάγεται και ζει στον τόπο για την διανοητική ιστορία του οποίου γράφει. Σημειωτέον ότι η άριστα επιμελημένη και εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση του ογκώδους αυτού τόμου έγινε από έναν μικρό εκδοτικό οίκο της Σπάρτης («Ιδιομορφή»). 

…Το βιβλίο του Κατσαφάνα όμως, σημαντικό από αρκετές απόψεις, κινδυνεύει να περάσει απαρατήρητο, ακόμη και από όσους ασχολούνται σοβαρά με τον Πλήθωνα εντός και εκτός Ελλάδας. Για τους λόγους αυτούς και χωρίς να γνωρίζω τον συγγραφέα, θα ασχοληθώ κυρίως με αυτό…»


-------


Ευτυχώς, λίγο η δημιουργική και ουσιαστική κριτική του κ. Σινιόσογλου, λίγο οι ενέργειες του εκδότη και των βιβλιοπωλών ανά την επικράτεια, και κυρίως η πρωτογενής αξία του βιβλίου αυτού καθ’ εαυτού συνετέλεσαν ώστε μόνο απαρατήρητο δεν πέρασε. Έχει κάνει πολλές εκδόσεις, είναι δημοφιλές στους κύκλους των βυζαντινολόγων, και έχει υιοθετηθεί από το υπουργείο Πολιτισμού, έτσι ώστε πωλείται στα μουσεία της χώρας -και στο μουσείο μέσα στην καστροπολιτεία του Μυστρά-. 

Πέρασαν τα χρόνια και ο «δάσκαλος» συνεχίζει να ζει τον «έρωτα» του με τον Μυστρά. Πρόσφατα τελείωσε και το τρίτο του βιβλίο (την τριλογία του όπως λέει ο ίδιος) πάνω στο αντικείμενο, με τίτλο 

ΜΥΣΤΡΑΣ
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
(1262 – 1821)
Ιστορία - Μνημεία - Τέχνη - Κοινωνία - Ζωή

και για το οποίο αναζητά χορηγία προς έκδοση. 

Ας μην αφήσουμε έναν άνθρωπο που θα μπορούσε άνετα στην εποχή του να γίνει καθηγητής πανεπιστημίου, αλλά προτίμησε να παραμείνει στο Γυμνάσιο Αρρένων Σπάρτης και να γαλουχήσει γενεές επί γενεών Σπαρτιατών, να περιμένει, πάλι. 

Ας μην αφήσουμε το απόσταγμα ψυχής ενός, χαμηλών τόνων, αλλά υψηλής αξιοπρέπειας λογίου, «να κινδυνεύει να περάσει απαρατήρητο...», πάλι, μέσα στη δίνη της εποχής μας. 

Ας ελπίσουμε ότι αυτοί που εκπροσωπούν τους «θεσμούς» του τόπου, θα αντιληφθούν την τεράστια πνευματική ανάγκη που υπάρχει να εκφραστεί, ο τόπος πλέον, όχι ο Δημήτρης Κατσαφάνας, και να διαθέσουν μερικές χιλιάδες Ευρώ για την ολοκλήρωση αυτής της τριλογίας. 

Ο τόπος το απαιτεί. Η Σπάρτη το απαιτεί…

 

Ν. Μ.




Ο Νικήτας Σινιόσογλου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Φιλοσοφία στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Μονάχου και Κέμπριτζ (PhD). Διετέλεσε British Academy Postdoctoral Fellow στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ (2008-2011) και Leverhulme Trust Early Career Fellow στο King΄s College London (2011-2013). Είναι εντεταλμένος ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών) και έχει διδάξει σε ελληνικά και βρετανικά πανεπιστήμια.

Έχει εκδώσει τα βιβλία: "Plato and Theodoret: The Christian Appropriation of Platonic Philosophy and the Hellenic Intellectual Resistance" (Cambridge University Press 2008), "Radical Platonism in Byzantium: Illumination and Utopia in Gemistos Plethon" (Cambridge University Press 2011), "Αλλόκοτος Ελληνισμός. Δοκίμιο για την οριακή εμπειρία των ιδεών" (Κίχλη 2016, Βραβείο Δοκιμίου του περιοδικού Ο Αναγνώστης 2017), "Μαύρες Διαθήκες. Δοκίμιο για τα όρια της ημερολογιακής γραφής" (Κίχλη 2018).. Δοκίμια και αφηγηματικά κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά: Athens Review of Books, Ποιητική, Νέα Εστία, Δευκαλίων, Μανδραγόρας, Οδός Πανός και (δέ)κατα.

Γράφει για την αστική περιπλάνηση και για τα όρια δοκιμιακού και λογοτεχνικού λόγου.


Φωτο άρθρου:
Μιτενότσο Γκοτσόλι, Η προσκύνησις των Μάγων, λεπτομέρεια, 1459, Φλωρεντία.
Η γενειοφόρος μορφή στο κέντρο είτε εκείνη στα δεξιά θεωρείται ότι απεικονίζει τον Πλήθωνα


Οδός Εμπόρων