«Λίγα για το ετυμολογικό», από τον Αθανάσιο Στρίκο

Και ο άνθρωπος έγινε αγνώριστος. Και να οι αρρώστιες, οι καρκίνοι, οι ψυχασθένειες. Και οι περισσότεροι χρήστες ψυχοφαρμάκων και ουσιών. Είμαστε μέσα στην πορεία της τρέλας και πάμε με χίλια προς την καταστροφή. Σε λίγο δεν θα μπορούμε ούτε να κλαίμε ή να γελάμε μόνοι μας γιατί θα μας παρακολουθούν από το δορυφόρο. Βγήκαμε από τους κανόνες της φύσης. Θα την αλλάξουμε τελικά, θα την καταστρέψουμε εντελώς αν δεν προλάβει εκείνη.

Το χειρότερο όμως είναι ότι αλλάζει η ψυχολογία του ανθρώπου, η λειτουργία του μυαλού. Και το μυαλό έχει πάρει στραβό δρόμο και δεν γυρίζει εύκολα πίσω.  Κι αν γυρίσει συναντά άβυσσο. Η φύση λέει να κάνεις παιδιά. Αν δεν κάνεις, αν δεν την ακολουθήσεις, θά ’ρθει τιμωρός. Θα ’ρθεί η ώρα που θα νοιώσεις το απόλυτο κενό. Πώς το έλεγαν οι Λατίνοι; Εκεί είμαστε σοφοί που ακολουθούμε τη φύση. Σοβαρά πράγματα. Σοβαρές κουβέντες, τετράγωνες. Κι εμείς παντρεύουμε τους ομοφυλόφιλους, ορίζουμε το φύλο με νόμους ξεχνώντας ότι δεν μπορεί να νομίζουμε πως είμαστε πάνω από τη φύση. Ότι τα νικήσαμε όλα, και τη φύση. Πού πάμε λοιπόν; Στην καταστροφή. Και σημαίνει η καταστροφή (στρέφω το ρήμα) στρέφω ενάντια, πάω κόντρα, στροφή αντίθετη στη φύση, πορεία αντίθετη, κατά-στρέφω. Αυτό δηλ. που κάνει ο άνθρωπος σήμερα.

Και ο νους με πέταξε ξαφνικά στο πεδίο της γλώσσας και της ετυμολογίας των λέξεων. Μεγάλο μάθημα η ετυμολογία. Πρέπει να διδάσκεται απ’ το δημοτικό σχολείο μέχρι των πανεπιστημιακών σπουδών. Αλήθεια τί φιλοσοφική σχολή είν’ αυτή όταν δεν διδάσκεται το ετυμολογικό; ?Όποιος δεν διδάσκεται την ετυμολογία μιας λέξεως αγνοεί και την ιδέα που εκφράζει και δεν την αναζητεί? λέει η πρόεδρος των ελλήνων φιλολόγων κ. Γεωργία Ξανθάκη.

Το πρώτο μάθημα έπρεπε να είναι η ετυμολογία. Να νιώθουμε βαθιά μέσα μας τί λέμε. Δεν έγιναν τυχαία οι λέξεις. Να η λέξη που είπαμε ήδη κατά-στροφή. Και πώς και γιατί το έψιλον (ε) του ρήματος στο παράγωγο γίνεται όμικρον (ο). Όπως στρέφω-στροφή, λέγω-λόγος, φέρω-φόρος, πέμπω-πομπή, μένω-μόνος, ρέω-ροή, σπεύδω-σπουδή, αλείφω-αλοιφή κλπ,κλπ. Ή η άλλη μεγάλη λέξη, τιμωρός που χρησιμοποιήσαμε για τη φύση. Τιμωρός (τιμή+εώρων παρατατικός του ορώ). Και όλες οι λέξεις με κατάληξη –ωρός σημαίνουν τον φύλακα, το σκοπό του πρώτου συνθετικού. Όπως θυρωρός είναι ο φύλακας της θύρας, ακταιωρός των ακτών, πυλωρός της πύλης, σκευωρός των σκευών (πολύ αργότερα απέκτησε τη σημερινή του σημασία), στασιωρός της στάσης, του σταθμού, υλωρός του δάσους, ο δασοφύλακας κλπ και τιμωρός δεν σημαίνει εκδικητής αλλά ο φύλακας της τιμής. Και η Σπάρτη, όταν τιμωρούσε, φύλασσε την τιμή της. Είναι μυστήριο πώς γίνανε και καθιερώθηκαν και εδραιώθηκαν και έμειναν οι λέξεις. Όχι το ου ή το α. Αλλά πώς έγινε το ευ ας πούμε και λέξεις χίλιες και δυο χιλιάδες με πρώτο συνθετικό το ευ, το ημι, το ομο, το δις, το τηλε, τις προθέσεις. Και σε κάθε μέρος αλλιώτικες λέξεις. 

Ύστερα αν όλες τις λέξεις τις αναλύαμε θα αποκαλύπταμε το μεγαλείο τους. Θα τις νοιώθανε τα παιδιά. Θα πλούτιζαν την ψυχή τους τελικά, που είναι και ο σκοπός της παιδείας, και θα σέβονταν και θα αγαπούσαν τη γλώσσα. Στο δε λεξιλόγιο του παιδιού δεν θα είχαν θέση τα οκέυ, να πούμε, βασικά, μ… και τόσα άλλα. Τώρα όμως η ψυχή του είναι στείρα, νεκρή. Κι αυτό ξεκινάει απ’ το ότι δε νοιώθει τη λέξη που λέει.

Στο πανεπιστήμιο λοιπόν (φιλολογία) να διδάσκεται ετυμολογικό όλα τα έτη των σπουδών ώστε να μη μείνει λέξη για λέξη. Κι από κει και πέρα ο δάσκαλος, ο καθηγητής να τις ανοίγει τις λέξεις μπροστά στα παιδιά απ’ το δημοτικό. Η λέξη μεράκι = έντονο πάθος κυρίως ερωτικό, για παράδειγμα, να ξέρει το παιδί ότι είναι ο αρχαίος ίμερος = έντονο πάθος κυρίως ερωτικό, ίδια ακριβώς σημασία στα αρχαία και σήμερα. Και έγινε μεράκι με σίγηση του αρχικού φωνήεντος, ίμερος ιμεράκι μεράκι. Όπως όμμα ομμάτιον μάτι ματάκι, ολίγον λίγο λιγάκι κλπ,κλπ. Υπόψιν όλα τα λεξικά γράφουν το ελληνικότατο μεράκι τούρκικο, χωρίς να λένε ο Τούρκος που το βρήκε. Το παιδί να γνωρίζει όταν γιορτάζει τα γενέθλιά του τι γιορτάζει. Ότι η λέξη είναι σύνθετη από τα γένεσις και άθλος. Και είναι η ημερομηνία έναρξης των άθλων που καλείται να επιτελέσει καθένας ερχόμενος στη ζωή. Η γέφυρα (γη+επί+ύδωρ γη δηλαδή πάνω απ’ το νερό και το φ είναι το π της προθέσεως επί που μετετράπη σε φ γιατί το ύδωρ θέλει δασεία) και πλήθος άλλα. Και θα νοιώθει και υπεροχή. Θα ξανασηκώσει κεφάλι. Θα έχει ανάκαρα (ανά+κάρα=κεφαλή).

Αρκετοί νομικοί χρησιμοποιούν λέξεις στον προφορικό και γραπτό λόγο όπως εγγύηση, εγγυητής, εγγυώμαι, τριτεγγυητής, μεσεγγυούχος και δεν γνωρίζουν ότι βάση της λέξεως είναι η γύη=παλάμη και εν γύη /εγγύη ήταν η ένωση των παλαμών. Αυτό που παλιότερα και σήμερα έλεγαν ?έδωσαν τα χέρια?. Και ανοίγεται πια με τη λέξη ενγύη ένας ολόκληρος κόσμος. Επίσης πολλοί γιατροί αγνοούν την ετυμολογία της λέξεως ένεση (εν+ίημι=ρίχνω μέσα). Και κάθε τι που το γνωρίζεις το σέβεσαι, παίρνει αξία και νιώθεις υπεροχή. Έτσι αποκτάται ο ψυχικός πλούτος. Και ο πλούτος εξαρτάται από τις λέξεις που έχουμε. Και όσο μεγαλύτερος ο πλούτος τόσο κανείς θα γνωρίζει καλύτερα τον κόσμο. Επίσης δεν θα υπήρχε πρόβλημα με την ορθογραφία και θα ξέρει πού και πώς θα βάλει τη λέξη. Και δεν θα λέει σαν τον ανόητον εκείνον πολιτικόν ?του αναγνωρίζω το δικαίωμα να καίει τη σημαία και θα αγωνίζομαι μέχρις εσχάτων να του υπερασπίζω αυτό του το δικαίωμα.?  Νόμιζε δηλαδή πως τα πάντα κολλάνε παντού. Ο ίδιος, νομικός μάλιστα, δεν μπορούσε να ξεχωρίσει τα δικαιώματα απ’ τις υποχρεώσεις και μιλούσε για μάχες μέχρις εσχάτων μπρος στο βωμό της υπεράσπισης του ?δικαιώματος? του καψίματος της σημαίας.

Το παιδί από μικρό θα γνωρίζει πού και πως να χρησιμοποιεί τη λέξη, όπως τη λέξη καταστροφή που είπαμε. Και γενικά το λόγο και περισσότερο τον γραπτό θα τον προσέχει. Ο γραπτός λόγος είναι μεγάλη υπόθεση. Ο προφορικός είναι ?έπεα πτερόεντα?, πράγματα που πρέπει να αναλυθούν. Ο προφορικός φεύγει όπως φεύγουμε όλοι μας. Ο γραπτός όμως μένει, είναι σαν τη φωτογραφία. Αν προσπαθήσουμε να θυμηθούμε πως ήταν ο πατέρας μας ή η μάννα μας, μόνο κάτι θολό θα μπορέσουμε να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας. Αν όμως τον πατέρα μας, τη μάννα μας τους βλέπουμε στη φωτογραφία είναι αλλιώς. Η φωτογραφία, δηλαδή ο γραπτός λόγος είναι εκεί. Δεν κουνιέται, την έχεις ώρα, την εξετάζεις, βλέπεις λεπτομέρειες που ίσως δεν είχες προσέξει ποτέ.

Έτσι και ο γραπτός λόγος, φωτογραφία της σκέψης είναι. Η σκέψη του συγγραφέα γίνεται υλικό στο γραπτό λόγο. Παίρνει σάρκα και οστά εκείνο που γράφεις. Γι’ αυτό ο γραπτός λόγος θέλει προσοχή, μεγάλη προσοχή. 

Υστερ. Στον τάφο θα με κατεβάζουν και θα μιλώ για τη διδασκαλία του ετυμολογικού της ελληνικής γλώσσας.

Αθανάσιος Στρίκος