«Ξαναδιαβάζοντας τον Γιούνγκ | Για την καλύτερη κατανόηση του ανθρώπου» - Μέρος ΧVII

Ας αρχίσουμε με κάτι απλό, με μια κοινή σε όλους μας διαπίστωση. Αληθινή φιλία ανάμεσα σε δύο ανθρώπους δεν μπορεί να υπάρξει παρά μονάχα όταν έχουν τα ίδια περίπου ενδιαφέροντα, όταν ο ένας επιδιώκει το αγαθό που συντρέχει με το αγαθό που επιδιώκει και ο άλλος. Ένας αληθινός φίλος μάς ξυπνάει ικανότητες, ιδέες, συναισθήματα που δεν τα ξέραμε, γιατί κρύβονταν μέσα μας, παρέμεναν ασυνείδητα. Μόνο που η φιλία, για να μείνουμε μόνο σ’ αυτή, δεν είναι τόσο εύκολη όσο νομίζουμε. Δεν είναι δεδομένη, αλλά ενδεχόμενη. Και δεν υπάρχει καμιά συνταγή στον κόσμο για να βρούμε έναν αληθινό φίλο. Έπειτα δοκιμάζεται σε δύσκολες ώρες, δημιουργεί καθήκοντα. Γενικότερα τώρα η συνύπαρξή μας με τον άλλο δεν είναι μόνο ότι βρισκόμαστε στον ίδιο δρόμο, ζητάμε το ίδιο αγαθό, έχουμε τα ίδια ενδιαφέροντα κ.λπ., αλλά είναι και ο τρόπος με τον οποίο ζητάμε το ίδιο αυτό αγαθό, ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνουμε τα συναισθήματά μας. Δεν είναι μόνο το τι σκεπτόμαστε, το τι πράττουμε, αλλά και το πώς το σκεπτόμαστε και το πώς το πράττουμε. Ο ένας εκδηλώνεται, αντιδρά με αυθορμητισμό, ο άλλος μπροστά στο ίδιο αντικείμενο, στην ίδια πρόκληση, μένει συγκρατημένος, σκεφτικός, επιφυλακτικός.

Ο Γιουνγκ στάθηκε ιδιαίτερα, με μελέτες πολλών ετών, στο θέμα αυτό. Ο καθένας μας καταχωρείται μέσα στον κόσμο μ’ αυτό το σώμα και μ’ αυτή τη «μοίρα», μ’ αυτή δηλαδή την ιδιοσυγκρασία, μ’ αυτές τις εγγενείς τάσεις, δυνατότητες. Στη φύση έχουμε ένα απέραντο θαύμα μονοτονίας με την ανεξάντλητη ποικιλία. Και στη ζωή μας αντίστοιχα έχουμε ποικιλία ιδιαιτεροτήτων. Άλλοι είναι στραμμένοι προς τον μέσα τους κόσμο και άλλοι προς τον έξω.

Ας πλησιάσουμε τώρα το θέμα μας. Ο Γιουνγκ κατέταξε τους ανθρώπους σε δύο βασικές ψυχολογικές κατηγορίες. Ο ένας άνθρωπος π.χ. προσδιορίζεται περισσότερο από μέσα του, συναισθάνεται δηλαδή, αντιλαμβάνεται τη σχέση του με τον άλλο και γενικότερα τον κόσμο από τα εσωτερικά ψυχικά του γεγονότα, ο άλλος πάλι προσδιορίζεται, εξαρτά την κρίση του, εκδηλώνεται επηρεασμένος περισσότερο από τα εξωτερικά πράγματα και γεγονότα. Τον πρώτο ψυχολογικό τύπο ο Γιουνγκ τον ονόμασε ενδοστρεφή (ή εσωστρεφή) και τον άλλο εξωστρεφή.

Ο Γιουνγκ δεν ήταν άνθρωπος της θεωρίας. Η σκέψη του να ασχοληθεί, με επιμονή, με τόλμη και σταθερότητα, με την ιδιαιτερότητα, την ιδιοτυπία της ιδιοσυγκρασίας των ανθρώπων δεν του ήρθε ξαφνικά. Είχε μια θετική αφορμή. Και δεν ήταν άλλη από τις συζητήσεις, τις αντιπαραθέσεις που έφθαναν σε ριζικές διαφωνίες και συγκρούσεις. Ήταν όλος εκείνος ο θόρυβος απόψεων, ανάμεσα στον ίδιο τον Γιουνγκ και τον Φρόυντ αρχικά και στη συνέχεια του Φρόυντ και του Άντλερ, αναφορικά πάντα με τη νεύρωση, την προέλευση και τη σημασία των συμπτωμάτων. Ο καθένας από τους τρεις κατανοούσε διαφορετικά τη νεύρωση. Ο Φρόυντ τότε έπαιρνε τη σεξουαλικότητα ως τη μόνη κινητήρια δύναμη της ψυχής. Ο Γιουνγκ δεν αρνιόταν κατ’ αρχήν τη σημασία της σεξουαλικότητας, αλλά ο Φρόυντ υποστήριζε ότι ο Γιουνγκ την αρνιόταν πεισματικά. Από την άλλη, ο Άντλερ υποστήριζε την αρχή της ισχύος, ότι δηλαδή τα συμπτώματα της νεύρωσης δείχνουν μια προσπάθεια του ατόμου να αποκτήσει δύναμη, υπεροχή πάνω στα άτομα του περιβάλλοντός του, της οικογένειας. Με ένα λόγο έδειχναν, ότι «ο ασθενής αναζητούσε τη δική του ασφάλεια και υπεροχή». Υποδήλωναν μια προσπάθεια να αισθανθεί δυνατός, ανώτερος σε σχέση με την αίσθηση ανεπάρκειας, που είχε πράγματι ή που νόμιζε ότι είχε. Η αίσθηση ότι αποτύγχανε στην προσπάθειά του για υπεροχή, για αναγνώριση ήταν η υπεύθυνη για το σύμπλεγμα κατωτερότητας. Ήταν, λοιπόν, η νεύρωση για τον Άντλερ μια προσπάθεια του ατόμου «να βρεθεί σε μια ανώτερη, σε ασφαλή ψυχικά θέση». Ας σημειωθεί ότι ο Άντλερ χειριζόταν έξοχα τον λόγο, ιδιαίτερα πειστικά.

Ο Γιουνγκ, όπως είδαμε, έβλεπε από άλλη οπτική γωνιά τη νεύρωση. Είχε επίγνωση, ότι και οι τρεις μιλούν για «υποθέσεις» και όχι για αλήθειες που έχουν απόλυτη ισχύ, όπως συμβαίνει στη φυσική επιστήμη. Για τούτο στην έρευνά του δεν έθετε κανένα όριο, δεν διακατεχόταν από καμιά δογματική προκατάληψη, τίποτε το προκατασκευασμένο. Και προτιμούσε στη θεραπεία της νεύρωσης, των συμπλεγμάτων, να βλέπει τον ασθενή του ελεύθερα. Κοίταζε παράλληλα ποιο τμήμα του ψυχισμού του είναι γερό, λειτουργεί φυσιολογικά. Περνούσε ώρες μαζί με τους ασθενείς του, με όσους, και υγιείς ακόμη, κατάφευγαν σ’ αυτόν. . . .

Στην όλο και μεγαλύτερη αντιπαράθεση που είχε με τον Φρόυντ, ο Γιουνγκ έκανε την αυτοκριτική του και έβλεπε ότι δύσκολα θα μπορούσε να είναι αμερόληπτος μαζί του. Φυσικό ήταν να βλέπει για σωστή τη δική του πλευρά. Αφού κάθε θεωρία περιέχει σωστές παρατηρήσεις, τότε πώς μεγάλοι επιστήμονες, όπως αυτοί, φθάνουν να διαφωνούν τόσο, ώστε να υπάρχει τέτοια ένταση συναισθημάτων, τάσεων συγκρουσιακών; Άρα πρέπει εδώ να υποκρύπτεται κάτι άλλο που δεν έχει σχέση με την ορθότητα ή όχι των διαφορών. Σκέφθηκε, λοιπόν, να μελετήσει το χαρακτήρα, τα ψυχολογικά στοιχεία, τις ψυχολογικές αντιδράσεις, όχι τα λογικά γνωρίσματα της διαφωνίας τους. Την απόφαση την πήρε, όταν είδε ότι και η διαφωνία του Φρόυντ με τον Άντλερ κατέληξε σε ασυμφιλίωτη έριδα.

(Συνεχίζεται)