«Ξαναδιαβάζοντας τον Γιούνγκ | Για την καλύτερη κατανόηση του ανθρώπου» - Μέρος Χ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ      

Είναι βαθειά πεποίθηση του Γιουνγκ, ότι το ασυνείδητο δεν αποτελείται μόνο από απωθήσεις, αλλά και από άλλα άγνωστα στοιχεία, άγνωστες ενέργειες, που δεν είναι αποτέλεσμα απωθήσεων.

Α) Απώθηση

Αρχίζουμε το κεφάλαιο τούτο με μια συνηθισμένη φράση: «Έβγαλε» ή «Θέλει να βγάλει τα απωθημένα του». Πρόκειται για περιεχόμενα της συνείδησης που έχουν αποσυρθεί στο ασυνείδητο. Τούτο έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή των υγιών αλλά μπορεί να είναι και η αιτία κάποιου συμπτώματος, κάποιας σύγκρουσης, η οποία έχει απωθηθεί από τη συνείδηση.

Ο Γιουνγκ μας λέει, ότι η απώθηση είναι μια τεχνητή απώλεια της μνήμης, μια αυθυποβαλλόμενη αμνησία, είναι μια διαδικασία έξω από το συνηθισμένο. Για να κατανοήσουμε αυτό που λέει ο Γιουνγκ, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τις σημασίες της λέξης «απώθηση», ξεκινώντας από γνωστά μας πράγματα.

Ας σταθούμε σε φράσεις, όπως «η αστυνομία απώθησε μακριά τους διαδηλωτές», «ο δείνα στην κατάσταση που βρίσκεται απωθεί το φαγητό» κ.λπ., κ.λπ. Στην πρώτη περίπτωση η απομάκρυνση γίνεται με βίαιο τρόπο, διώχνεται κάποιος μακριά. Στη δεύτερη, η απομάκρυνση γίνεται λόγω απαρέσκειας ή και αποστροφής προς το φαγητό. Και στις δύο περιπτώσεις, καταστέλλω, αρνούμαι να δεχτώ κάτι, το καταστέλλω συνειδητά, με επίγνωση και ευθύνη.

Συνειδητά μπορεί να μην αποδέχομαι μια ιδέα, ή για λόγους που καλά γνωρίζω, αποστρέφομαι κάποιο πρόσωπο, δεν συμφωνώ με κάποιες συμπεριφορές. Εδώ δεν πρόκειται για την ψυχολογική απώθηση, για την οποία μας μιλάει ο Γιουνγκ. Έχουμε δηλαδή μια συνειδητή απόρριψη, μια άρνησή μας έπειτα από επίγνωση, έχουμε μια καταστολή. Με απλά λόγια, έχουμε περιορίσει σε λογικά όρια μια δύναμη, μια ένταση ή την έχουμε εξασθενίσει. Αυτή η απόρριψή μας, η καταστολή μια όποιας πρόκλησης, δεν έχει καμιά σχέση με την απώθηση, για την οποία μιλάει η Ψυχολογία του Βάθους. Η καταστολή δεν δημιουργεί ψυχολογικό πρόβλημα. Η άρνησή μας, η καταστολή αυτή είναι συνειδητή, είναι εσκεμμένη. Αντιστοιχεί στην ηθική μου συνείδηση η απόφασή μου, γιατί έπραξα έπειτα από προαίρεση, από σκέψη.

Καταστέλλω μία εικόνα που προβάλλει μέσα μου και απαιτεί να πραγματοποιηθεί ως επιθυμία, γιατί κατέληξα σε αυτό έπειτα από επιλογή μου. Άρχισε μέσα μου, δηλαδή, μια στοχαστική ή και δύσκολη εκλογή ανάμεσα σε πολλά ενδεχόμενα. Έκαμα μέσα μου μια ολόκληρη διαδικασία. Οι αμφιβολίες και οι δισταγμοί υπερνικήθηκαν και η ενέργεια ξετυλίχτηκε μέσα μου μόνη για να καταλήξει στην έμπρακτη εκτέλεσή της. Έστω και αν παρουσιάστηκαν ανυπέρβλητα εξωτερικά εμπόδια που δεν επέτρεψαν την εκτέλεση της ελεύθερης απόφασής μου, το σημαντικό είναι ότι στην απόφαση πήρε μέρος ολόκληρη η προσωπικότητά μου ή ότι η διαδικασία που κατέληξε στην απόφασή μου να πράξω κάτι ή να μην το πράξω, έγινε σύμφωνα με αρχές και μέτρα, με μια προοπτική, με ένα πρόγραμμα ζωής και όχι έτσι στην τύχη, κατά πώς ήταν η διάθεση της στιγμής.

Για την Ψυχολογία «απώθηση» είναι όχι τόσο μια λογική απόρριψη, όσο κυρίως -και αυτό έχει σημασία- μια ημισυνείδητη ενέργειά μας, μια σκέψη και μια απόφασή μας να αφήσουμε τα πράγματα να εξελιχθούν μέσα σε μια κατάσταση αναποφασιστικότητας. Είναι που δεν αποφασίζουμε υπεύθυνα, είναι που το μισοσκεπτόμαστε, σαν να παίζουμε το κρυφτούλι με αυτό που έρχεται να μας απασχολήσει. Αυτό σε πρώτη φάση. Μπορεί όμως η «απώθηση» να είναι κάτι πολύ περισσότερο. Να είναι μια απόπειρα να αποκρύψουμε κάτι από τον εαυτό μας περιφρονώντας το. Στην πραγματικότητα το αποκρύπτουμε, το περιφρονούμε από αδυναμία να το επιτύχουμε, να το πραγματοποιήσουμε, γιατί είναι απρόσιτο στις δυνατότητές μας. Θέλουμε να λησμονήσουμε μια δυσκολία. Η καταπίεση όμως δεν είναι λησμονιά.

Στην Ψυχολογία, απώθηση είναι ο αμυντικός μηχανισμός, κατά τον οποίο σκέψεις, επιθυμίες ή συναισθήματα που θεωρούνται επικίνδυνα, δυσάρεστα ή μη αποδεκτά από τη συνείδηση καταστέλλονται, απωθούνται στο ασυνείδητο. Η απόρριψη αυτή στο ασυνείδητο σκέψεων, συναισθημάτων κ.λπ., που το άτομο εμποδίζεται ή αδυνατεί να εξωτερικεύσει, είναι ταυτόσημο με αυτό που μόλις μας είπε ο Γιουνγκ, ότι απώθηση είναι μια τεχνητή απώλεια μνήμης, μια αυθυποβολή ότι δεν συμβαίνει τίποτα και επομένως δεν θυμόμαστε τίποτε, έχοντας έτσι μια «αυθυποβαλλόμενη» αμνησία.

Η σημασία της απώθησης για την ομαλή ζωή του ανθρώπου είναι μεγάλη φυσικά. Απόλυτη σημασία όμως αποκτά, γιατί η απώθηση είναι η αιτία ψυχολογικών συμπτωμάτων, συμπλεγμάτων και παντοειδών νευρώσεων σε όλη τη διαβάθμισή τους, από την πιο απλή και φυσιολογική ως και τη βαρειά νεύρωση. Και είναι ο Σίγκμουντ Φρόυντ εκείνος που μίλησε για απωθήσεις, γιατί πείστηκε ότι η απώθηση αποτελεί αιτία ψυχολογικών συγκρούσεων. Εδώ, όμως, θα δώσουμε τον λόγο στον Ε.Α. Μπένετ, τον γιατρό-ψυχολόγο φίλο του Γιουνγκ. Λέει λοιπόν: «Οι θεωρίες του Φρόυντ για το ασυνείδητο δεν ήταν ευρέως γνωστές τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα, και όσοι είχαν μάθει για το έργο του, δεν είχαν εκτιμήσει τη σημασία των θεωριών του.

Ο Γιουνγκ είχε διαβάσει την Ερμηνεία των ονείρων του Φρόυντ μερικά χρόνια νωρίτερα και ήξερε ότι ο Φρόυντ είχε κάνει αξιοσημείωτες ανακαλύψεις στις μεθόδους θεραπείας ασθενών με νευρώσεις. Είχε εντυπωσιασθεί ιδιαίτερα από τη θεωρία του Φρόυντ για την απώθηση. Μπορούμε να καταλάβουμε τη σημασία της, αν σκεφτούμε τι συμβαίνει, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα πρόβλημα: ίσως να εξετάσουμε πιθανές λύσεις και να φτάσουμε στην απόφασή μας με τον συλλογισμό. Εναλλακτικά, μπορεί να αφήσουμε το πρόβλημα άλυτο ή -και αυτό είναι το σημαντικό σημείο- εν αγνοία μας η σύγκρουση μπορεί να αποσυρθεί από τη συνείδηση, επειδή απωθείται.

Η απώθηση είναι μια απαραίτητη, δηλαδή ασυνείδητη, αντίδραση σε μια συνειδητή κατάσταση. Όμως η σύγκρουση δεν έχει εξαφανισθεί. Παραμένει ενεργή κάτω από την επιφάνεια της συνείδησης και μπορεί, προς έκπληξη και απελπισία μας, να παραγάγει συμπτώματα. Αυτή είναι εν συντομία η θεωρία του Φρόυντ για την απώθηση. Ο Γιουνγκ αναγνώρισε ότι έδινε ικανοποιητική εξήγηση για την καθυστερημένη απάντηση στην τεχνική του λεκτικού συνειρμού και φυσικά ενδιαφέρθηκε τρομερά γι’ αυτήν.

Έγραψε αμέσως, για να ειπεί στον Φρόυντ ότι μέσω του τεστ του συνειρμού, είχε βρεί πειραματικές αποδείξεις για την αξιοπιστία της θεωρίας του για την απώθηση. Φυσικά ο Φρόυντ ευχαριστήθηκε πολύ που είχε αυτή την επιβεβαίωση για τη θεωρία του, παρόλο που ο ίδιος δεν είχε αμφιβολίες για την ορθότητά της. Ο Γιουνγκ ήταν ο πρώτος, και πιθανότατα ο μόνος που παρείχε μια τέτοια απόδειξη. Στο γράμμα του ο Γιουνγκ αναφερόταν στην αυτόνομη φύση του συμπλέγματος. Ο Φρόυντ το έλαβε υπόψη του, αν και φάνηκε ότι δεν είχε κάνει χρήση αυτής της συγκεκριμένης έννοιας». 

(Συνεχίζεται)