«Ο Καρναβαλικός Μιμητισμός Μακριά από την Ελληνική Παράδοση» από τον Γιάννη Μητράκο

Τα τελευταία χρόνια ο εορτασμός των Απόκρεω, που στα παλαιότερα χρόνια χαρακτηριζόταν από την επιβίωση αρχαιότατων παραδοσιακών εθίμων, έχει μεταβληθεί μέσα στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης σ’ ένα κακέκτυπο αντίγραφο του βραζιλιάνικου καρναβαλιού που δεν έχει καμιά σχέση με τον ελληνικό πολιτισμό.

Την κατάσταση αυτή τη δημιούργησαν και τη συντηρούν εν πολλοίς οι κατά τόπους δημοτικές αρχές που θεωρούν ότι υπηρετούν με αυτόν τον τρόπο τον πολιτισμό, ενώ στην ουσία τον εκτρέπουν σε ένα φτηνό και χυδαίο πολλές φορές θέαμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι αν κάποιος παρακολουθήσει όλα τα καρναβάλια της περιοχής του θα διαπιστώσει πως  είναι, στο σύνολό τους, ένα πανομοιότυπο αντίγραφο με έντονα τα ξενικά στοιχεία.

Η αλήθεια είναι πως αυτές οι ετήσιες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις είναι απαραίτητες για τη ζωή του ανθρώπου κι αυτό ήταν γνωστό από τους αρχαίους χρόνους όταν ο μεγάλος φιλόσοφος Δημόκριτος διατύπωσε τη διαχρονική ρήση: «Βίος ανεόρταστος μακρά οδός απανδόκευτος», που σημαίνει «Ζωή χωρίς γιορτή είναι μακρύς δρόμος δίχως πανδοχείο»!   

Σήμερα τη φράση αυτή τη χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε πως η ζωή χωρίς διασκέδαση είναι μονότονη και κουραστική. Αλλά ποια διασκέδαση; Αυτή που πέρασε από γενιά σε γενιά και συνάδει με το λαϊκό μας πολιτισμό ή ο ξενόφερτος μιμητισμός που παραπέμπει  στα καρναβάλια της Βραζιλίας; 

Η πατρίδα μας έχει πλούσιο λαϊκό πολιτισμό και πολλά από τα αποκριάτικα ήθη και έθιμα επιβιώνουν και στις μέρες μας με τη διαφορά ότι έχουν στενό τοπικό χαρακτήρα και συχνά καλύπτονται από το εντυπωσιακό κι εκκωφαντικό  σύγχρονο καρναβάλι που υιοθετήθηκε σε όλες τις περιοχές της χώρας μας, αφού αποτελεί μια σχετικά εύκολη κι αστραφτερή βιτρίνα, η οποία κινείται στη λογική του ρωμαϊκού «άρτος και θεάματα»!

Μερικά παραδείγματα:

Στο Δαφνί Λακωνίας εξακολουθεί να γίνεται ο παραδοσιακός βλάχικος γάμος, μια παραδοσιακή γιορτή με αριστοφανικά στοιχεία και λαϊκό γλέντι. Το τελετουργικό περιλαμβάνει τη διαδικασία του προξενιού και τη γαμήλια τελετή, ενώ συμπληρώνεται με σατιρικά δρώμενα που βασίζονται στην επικαιρότητα, με διαλόγους και λογοπαίγνια, τα οποία χαρίζουν γέλιο σε κατοίκους και επισκέπτες. Η εκδήλωση παρουσιάστηκε για πρώτη φορά οργανωμένη το 1953 από τον αείμνηστο δάσκαλο, διευθυντή τότε του Σχολείου, Σταύρο Μυλωνάκο.

Στα Λαγκάδια της Αρκαδίας πραγματοποιείται κάθε χρόνο, το τελευταίο τριήμερο της Αποκριάς, το Λαγκαδινό καρναβάλι. Πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό φεστιβάλ που γίνεται με πρωτοβουλία του συλλόγου νέων η «Δράση» και περιλαμβάνει γλέντι με παραδοσιακή μουσική, αναβίωση εθίμων και την αρκαδική καρναβαλική παρέλαση.

Όσον αφορά την παρέλαση, κεντρικό πρόσωπο είναι ο θεός Πάνας, ενώ μαζί του βρίσκονται Νύμφες, Ξωτικά και Καλικάντζαροι. Στη συνέχεια οι Βάκχοι και ο Διόνυσος προσφέρουν κρασί, οι Μάγοι φτιάχνουν ζωμό, ενώ οι Αμαζόνες έχουν αναλάβει την περιφρούρηση της πομπής, η οποία ολοκληρώνεται με το κάψιμο του βασιλιά Τράγου.

Κι επειδή αρκετοί Σπαρτιάτες νομίζουν ότι η πόλη μας ανακάλυψε εσχάτως το καρναβάλι θα κάνουμε μια μικρή ιστορική αναδρομή με οδηγό μας την πένα του αείμνηστου ευπατρίδη Σπαρτιάτη κ. Νίκου Γεωργιάδη από το βιβλίο του «Περί Σπάρτης» (Εκδόσεις ΙΔΙΟΜΟΡΦΗ, 2014).

Γράφει ο αξέχαστος κ. Νίκος με τίτλο «Με αφορμή το καρναβάλι του 1909»:

«Πράγματι την αποκριά του 1909 η πόλη γιόρτασε το καρναβάλι με εντυπωσιακό και μοναδικό, για την εποχή εκείνη, τρόπο, με παρέλαση αρμάτων, φιλαρμονικές, μαντολινάτες, διαγωνισμούς, χορούς και τραγούδια».  Στο καρναβάλι αυτό υπήρχε «λεπτή σάτιρα των καταστάσεων, που επιχειρούν να διακωμωδήσουν τα άρματα και ιδιαίτερα η παρλάτα κατά την υποδοχή του βασιλιά Καρνάβαλου. Έτσι κρίθηκε σκόπιμο να δοθεί η ατμόσφαιρα της εποχής μέσα από τις δραστηριότητες των ανθρώπων, τη δομή της τοπικής κοινωνίας, τα προβλήματα και τις ακάλυπτες ακόμη ανάγκες της πόλης».

Στο καρναβάλι του 1909 ο μουσικοδιδάσκαλος Αντόνιο Μπιφέρνο παρουσίασε το τραγούδι της αποκριάς σε στίχους Παπαγεωργόπουλου.

Στο τρελό το καρναβάλι ας γλεντήσουμε παιδιά

όλοι μας μικροί μεγάλοι από μέσα απ’ την καρδιά.

Η Σπάρτη θα γλεντεί, η Σπάρτη θα χαρεί,

παντού χαρές και γέλια τραγούδια και χοροί.

Στο τέλος της παρέλασης δόθηκαν βραβεία στις καλύτερες μασκαράτες. Το 1ο βραβείο πήρε η μασκαράτα «Η σιδηροδρομική πίτα», που σατίριζε την εξαπάτηση των Σπαρτιατών από τους πολιτικούς της εποχής για δήθεν άφιξη του σιδηρόδρομου στην πόλη μας  και το 2ο βραβείο στη μασκαράτα «Έρως-γέρος» που σατίριζε την επιμονή των ηλικιωμένων στις χαρές του έρωτα. Στον ελληνικό χορευτικό διαγωνισμό βραβεύτηκαν δύο ευσταλείς φουστανελοφόροι, που απέσπασαν το ενθουσιώδες χειροκρότημα του κόσμου. 

Ακολούθησε ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος, η Μικρασιατική εθνική τραγωδία, ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Εμφύλιος και το σπαρτιατικό καρναβάλι δεν επαναλήφθηκε παρά στη δεκαετία του ’60 επί δημαρχίας Γεωργίου Σαϊνόπουλου και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία. Μετά τη μεταπολίτευση η Σπάρτη απέφευγε να κάνει αποκριάτικες εκδηλώσεις με το επιχείρημα «να μη βλάψουμε τα καρναβάλια των γύρω οικισμών». Κι έτσι φτάσαμε στο βραζιλιάνικου τύπου καρναβάλι του σήμερα, που όπως προείπαμε, δεν έχει κανένα ελληνικό στοιχείο και είναι πανομοιότυπο με τα καρναβάλια των γειτονικών πόλεων.

Εν κατακλείδι, αν θέλουμε να δώσουμε κέφι, χαρά, ζωή και χρώμα στην πόλη μας, ας το «βασανίσουμε» λίγο το ζήτημα, ανατρέχοντας στα πλούσια ελληνικά αποκριάτικα δρώμενα κι αφήνοντας πίσω μας τις ξενόφερτες μουσικές και αμφιέσεις, που παραπέμπουν στο Ρίο Ντε Τζανέιρο!

Γιάννης Μητράκος