«Η Ιστορία και ο Ιστορικός» από τον Δημήτρη Γ. Κατσαφάνα (Μέρος Β΄)

Στο προηγούμενο σημείωμά μας αναφερθήκαμε στο νόημα της Ιστορίας, ότι ο άνθρωπος μόνο είναι αυτός που θέτει σκοπούς στη ζωή του και αποκτά αυτοσυνειδησία, γνωρίζει τον εαυτό του. Ας ξαναπούμε εδώ το ίδιο πράγμα με άλλα λόγια. Η Ιστορία φαίνεται τελικά ότι είναι η γνώση που επιτρέπει στον άνθρωπο «να αναλάβει το πεπρωμένο του με ανοιχτά μάτια, με πλήρη συνείδηση. Με την Ιστορία ξέρει τί είναι, από πού έρχεται, γιατί βρίσκεται ενσωματωμένος σε μια κατάσταση που αποκαλύπτεται ότι είναι δική του».

Είπαμε στο προηγούμενο και τούτο: ότι η Ιστορία είναι επιστήμη που ο ιστορικός πρέπει νάχει υπόψη του ορισμένες αρχές. Τις μεταφέρω εδώ συνοπτικά από την Encyclopedie de la Pleiade (Ιστορία και μέθοδοί της, μεταφρ. Ελένης Στεφανάκη, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1979, σ. 17):

1. Η Ιστορία, γνώση του ανθρώπινου παρελθόντος βασισμένη στις μαρτυρίες, είναι ένας επιστημονικός κλάδος «πλούσιος από την πείρα πολλών αιώνων».
2. Η Ιστορία έχει σκοπό και λόγο ύπαρξης την αναζήτηση μιας αλήθειας που ξέρει από την αρχή ότι η αλήθεια αυτή είναι σχετική. Ο ιστορικός δεν έχει τα τέλεια μέσα για να την πλησιάσει, έχει μόνο το κίνητρο να την πλησιάσει.
3. Η Ιστορία είναι κοινωνική επιστήμη, αναπόσπαστα δεμένη με τις άλλες επιστήμες του ανθρώπου.
4. Η Ιστορία πρέπει να είναι συνολική. Τίποτε από το παρελθόν δεν πρέπει να της είναι ξένο. Όλα αποτελούν αντικείμενα της Ιστορίας.
5. Δεν υπάρχει Ιστορία χωρίς τεκμήρια: τεκμήριο είναι το γραπτό, το παραστατικό, το τεκμήριο που μεταδίδεται με τον ήχο, την εικόνα κ.λπ.
6. Δεν υπάρχει Ιστορία χωρίς πολυμάθεια, δηλαδή χωρίς προκαταρκτική επεξεργασία των μαρτυριών.
7. Η ιστορική μέθοδος μπορεί να οριστεί ως το σύνολο των τεχνικών.
8. Η πνευματική εντιμότητα και η ηθική ευθύνη είναι βασικές ιδιότητες του ιστορικού.
9. Η πνευματική εντιμότητα προϋποθέτει κριτικό αισθητήριο. Κυρίως πρέπει να είναι έτοιμος «να αντισταθεί στις δικές του προκαταλήψεις, στις προκαταλήψεις των αναγνωστών του κ.λπ.».
10. Η πνευματική εντιμότητα δεν σημαίνει αδιαφορία.
11. Ο Ιστορικός, τέλος, πρέπει να προσπαθήσει να είναι μαζί συγγραφέας, καλλιτέχνης και επιστήμονας, αλλιώς δεν θα μπορέσει να δώσει ζωή σε νεκρά πράγματα. Για να δώσει δηλαδή ζωή σε νεκρά πράγματα, χρειάζεται να έχει τη δύναμη να μεταδίδει τη συμπάθεια (Charles Samaran, μέλος του Ινστιτούτου).  

Δημήτρης Γ. Κατσαφάνας