Vekrakos
Spartorama | «Φώτης Κόντογλου: Ο Μανικός Έρως της Συνέχειας» από τον Γώργιο Κόρδη

«Φώτης Κόντογλου: Ο Μανικός Έρως της Συνέχειας» από τον Γώργιο Κόρδη

Spartorama 06/11/2022 Εκτύπωση Άρθρα Κοινωνία Παιδεία Πολιτισμός Φιλοσοφία
«Φώτης Κόντογλου: Ο Μανικός Έρως της Συνέχειας» από τον Γώργιο Κόρδη
«Ο Κόντογλου..., πάλεψε να μπορεί να έχει τον δικό του τρόπο που να πατά επάνω στην ελληνική - βυζαντινή του κληρονομιά η οποία γι΄ αυτόν δεν υστερεί σε τίποτα από τις κατακτήσεις του δυτικού τρόπου»
Οδός Εμπόρων

Αρκετός στις μέρες μας, δυστυχώς επετειακά λόγω της μνήμης της συμφοράς του 1922, ο λόγος για το έργο του Φώτη Κόντογλου του Αϊβαλιώτη μαΐστορα που τάχτηκε να «αναστήσει»  τη λεγόμενη  «βυζαντινή» ζωγραφική και το πέτυχε με κόπο και πόνο πολύ και με κόστος μεγάλο.

Πολλές και οι αποτιμήσεις και οι ερμηνείες για το έργο του και την σημασία του. Οι περισσότερες, φοβούμαι,  πολλά βολικές και συμφέρουσες και σχεδόν πάντα αγνοούσες τα ίδια τα λόγια του Κόντογλου ο οποίος, δυστυχώς ή ευτυχώς για εμάς,  ήτανε και γραφιάς και έγραφε και εξηγούσε και ο ίδιος τί έκανε και γιατί το έκαμε.

Πολλοί τον κατατάσσουν πολύ εύκολα   στο ευρύτερο κίνημα της επιδίωξης της ελληνικότητας των πρώτων δεκαετιών του 20ου αι. κι άλλοι τον ερμηνεύουν ως μοντέρνο ζωγράφο που ήταν δήθεν  εκφραστής στον ελλαδικό χώρο των ιδανικών και των τάσεων της μοντερνισμού της Δυτικής Ευρώπης.

Άλλοι απλά βλέπουν σε αυτόν ένα πεισμωμένο και τραυματισμένο ανατολίτη, πληγωμένο από την μικρασιατική καταστροφή του 1922 που γυρνά την πλάτη του στην Ευρώπη εκδικούμενος για τες συμφορές του γένους του.

Άμα μελετήσει κανείς τα κείμενα του, την ίδια την εξέλιξη του πολυδιάστατου εικαστικού (ας περιοριστούμε σε αυτό) έργου του, θα εννοήσει ευκόλως πως ο Κόντογλου δεν χωρά στις παραπάνω ερμηνείες. Ο Κόντογλου είναι πολλά περισσότερα και περισσότερο ανατρεπτικά πράγματα και γιαυτό ίσως και πιο δύσπεπτα από την νεοελληνική κοινωνία που, καλώς ή κακώς, έχει βολευτεί σε μια καθώς πρέπει δυτικοευρωπαϊκή  χλιαρή ταυτότητα.

Ο Κόντογλου, όπως  φαίνεται από την πορεία της ζωής του και από την εξέλιξη του έργου του, είναι ένας άνθρωπος πού αναζητά να πάρει πίσω την χαμένη του ταυτότητα και ακόμα περισσότερο, έχοντας επίγνωση των ριζών του πολιτισμού του, αναζητά τον πολιτισμικό του αυτοπροσδιορισμό απέναντι σε μια Δυτική Ευρώπη πολιτισμικά ιμπεριαλιστική και αιμοβόρα που δεν διστάζει να καταπιεί ό,τι δεν της μοιάζει. Κι αυτό δεν αφορά μονάχα τον παλιό πολιτισμό των Ελλήνων αλλά και άλλων ανά τη γη πολιτισμών, πρωτόγονων συχνά και παραμερισμένων.

Ο Κόντογλου, όπως μπορούσε, όσο του επέτρεπαν οι καταστάσεις των καιρών του, πάλεψε να μπορεί να έχει τον δικό του τρόπο που να πατά επάνω στην ελληνική-βυζαντινή του κληρονομιά η οποία γιαυτόν δεν υστερεί σε τίποτα από τις κατακτήσεις του δυτικού τρόπου.

Σε αντίθεση μάλιστα με άλλους δημιουργούς της γενιάς του 30 που κι εκείνοι αναζητούσαν την ελληνικότητα, ο Κόντογλου δεν αρκείται στην σταχυολόγηση και τον αποθησαυρισμό σκόρπιων εικαστικών στοιχείων τα οποία θα μπορούσαν να  ενσωματωθούν στις δομές μιάς δυτικής μοντέρνας ζωγραφικής. Ο Κόντογλου ζητά κάτι περισσότερο. Να συνεχίσει με τους όρους της εποχής του τον τρόπο των βυζαντινών, η οποία κατ? αυτόν είναι ανακεφαλαίωση και απόσταγμα του ελληνικού εικαστικού τρόπου μέσα στις χιλιετίες. Ο Κόντογλου  μετά το 1923 πού ανακαλύπτει στο Άγιον Όρος την «Βυζαντινή» ζωγραφική ζητά να δημιουργήσει με  μιά ζωγραφική  που να πατά επάνω στις δομές και στον τρόπο σκέψης των ελλήνων που γιαυτόν διαφέρει ριζικά από τον αντίστοιχο των δυτικοευρωπαίων. Διαφέρει όσο διαφέρει ο φιλόσοφος νους του Μάξιμου του Ομολογητή από τον Σκώτο Ερυγένη, όσο διαφέρει η νηπτική εμπειρική σκέψη του Γρηγόριου Παλαμά από τη σχολαστική αναλογική σκέψη  του Θωμά του Ακυνάτη κι όσο απέχει ο τρελλαμένος από ρυθμό κόσμος του Μανουήλ Πανσέληνου από την ορθή κατασκευή, την constructiva coretta  του Αλβέτου Ντύρερ.

Ο Κόντογλου ζήτησε κάτι που ελάχιστοι ίσως πνευματικοί δημιουργοί  του νεώτερου ελληνισμού πόθησαν και  ζήτησαν. Ζήτησε μια τέχνη «μοντέρνα» αλλά με τους όρους του ελληνικού τρόπου μια τέχνη συνέχειας ενός σώματος.

Όσοι ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για τις απόψεις μας.


Για το έργο του Φώτη Κόντογλου και το πως έβλεπε την τέχνη και δεν φοβούνται τον κόπο, μπορούν να ανατρέξουν στα βιβλία που εγράψαμε γιαυτόν και που έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις Αρμός.

  1. Φώτη Κόντογλου, Για να πάρουμε μια ιδέα Περί Ζωγραφικής. (Εισαγωγικό σημείωμα (σσ.7-25), Αρμός, 2002
  2. Γ. Κόρδη, Παράδοση και Δημιουργία στο Εικαστικό έργο του Φώτη Κόντογλου. Αρμός, 2006
  3. Γ. Κόρδη, Η Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης Διονυσίου του εκ Φουρνά. Αισθητικά και εικαστικά σχόλια, Αρμός, 2006.


Γεώργιος Κόρδης, kordis.gr


Εικόνα άρθρου: Ο Φώτης Κόντογλου με την οικογένειά του. Λεπτομέρεια από την τοιχογραφία που κοσμούσε το καθιστικό του  σπιτιού του και τώρα βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη. Νωπογραφία.


Οδός Εμπόρων