Φόρος Τιμής στη Μνήμη του Αρχαιολόγου Στέφανου Μίλλερ

Ο Αρχαιολόγος Στέφανος Μίλλερ, έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 79 ετών, ξημερώματα της Τετάρτης, 11 Αυγούστου 2021, στο Νοσοκομείο της Κορίνθου όπου νοσηλευόταν.

O Stephen G. Miller γεννήθηκε στην Πολιτεία της Ιντιάνα των ΗΠΑ το έτος 1942. Ο ίδιος στο βιβλίο του «Ο Θεοδόσιος και το στάδιο της Νεμέας» (Εκδόσεις ΑΡΧΕΙΟ, 2016), στο οποίο περιγράφει τα πρώτα αρχαιολογικά βήματά του στη Σικελία και στην Αγορά της Αθήνας, κάνοντας εκτενή αναφορά στην περιπέτεια της ανακάλυψης του Σταδίου της Νεμέας, που είχε αίσιο τέλος σ’ έναν ντόπιο τον Θεοδόσιο, αναφέρει ότι ζώντας σε μια μικρή αγροτική πόλη της Αμερικής δεν είχε περάσει ποτέ από το μυαλό του η Επιστήμη της Αρχαιολογίας, αν και υποσυνείδητα είχε αναπτύξει ένα ενδιαφέρον για τη χώρα μας. Αργότερα, ως μαθητής του Λυκείου παρακολούθησε μαθήματα Λατινικών και στη συνέχεια ως φοιτητής στο κολέγιο Wabash άρχισε να μελετά τα Αρχαία Ελληνικά, εκπλήσσοντας τους γονείς του που δεν μπορούσαν να καταλάβουν τη χρησιμότητα αυτών των «νεκρών γλωσσών» στη σύγχρονη ζωή. Όταν ο Miller ήταν δευτεροετής φοιτητής επισκέφτηκε το κολέγιο Wabash ο διακεκριμένος Έλληνας Αρχαιολόγος Γεώργιος Μυλωνάς (9 Δεκεμβρίου 1898 - 15 Απριλίου 1988), που ήταν ευρύτερα γνωστός για το ανασκαφικό του έργο στις Μυκήνες. Παρακολουθώντας τις διαλέξεις του Μυλωνά ο Miller ένιωσε βαθιά μέσα του την επιθυμία να ακολουθήσει τα βήματά του και να έχει τη μοναδική εμπειρία να πιάσει με τα χέρια του αντικείμενα κατασκευασμένα από τους Αρχαίους Έλληνες πριν από δυο χιλιάδες χρόνια. Από τον εξέχοντα Έλληνα Αρχαιολόγο ο νεαρός φοιτητής έμαθε πόσο σπουδαία ήταν για τον αρχαιολόγο η βιβλιοθήκη, η σκαπάνη και το φτυάρι. Ο Μυλωνάς βλέποντας το μεγάλο ενδιαφέρον του Miller τον παρότρυνε να διευρύνει τη γλωσσομάθειά του και να σπουδάσει Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Princeton.

Το έτος 1964 ο Stephen Miller αποφοίτησε από το Κολέγιο Wabash και γράφτηκε στο Princeton, για να παρακολουθήσει το διδακτορικό πρόγραμμα Κλασικής Αρχαιολογίας, ανυπομονώντας για την ημέρα που θα βρισκόταν σε κάποιο αρχαιολογικό πεδίο, ανασκάπτοντας τα χώματα.

Σε μια συνέντευξή του στο ηλεκτρονικό περιοδικό LIFO και στη συντάκτριά του Αγιάτη Μπενάρδου (27-11-2013) είχε πει, απαντώντας στην ερώτηση πόσα χρόνια ζει μόνιμα στην Ελλάδα: «Ήρθα το 1968 ως φοιτητής κι έκατσα 4 χρόνια. Από το 1973 ήμουν μισό χρόνο στο Μπέρκλεϊ και μισό εδώ. Την περίοδο 1982-1987 διετέλεσα διευθυντής της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα. Από το 2005 ζω μόνιμα εδώ». Και συνεχίζοντας εξήγησε πώς προέκυψε το ενδιαφέρον του για τη Νεμέα. «Δεν τη διάλεξα εγώ, αυτό είναι το περίεργο. Κατά κάποιο τρόπο με διάλεξε εκείνη. Τότε στο Μπέρκλεϊ υπήρχε ένα πρόγραμμα Κλασικής Αρχαιολογίας, αλλά οι καλοί φοιτητές δεν πήγαιναν εκεί αλλά στο Χάρβαρντ, στο Πρίνστον. Ο λόγος ήταν ότι το Μπέρκλεϊ ήταν κρατικό πανεπιστήμιο, όχι ιδιωτικό, και δεν είχε λεφτά για υποτροφίες. Ο μόνος λόγος να πας για σπουδές στην Καλιφόρνια ήταν το κλίμα. Οπότε το 1967-68 αποφάσισαν στο Μπέρκλεϊ να αποκτήσουν δική τους ανασκαφή, για να προσελκύσουν καλούς φοιτητές. Διαλέξανε, λοιπόν, τη Νεμέα για διάφορους λόγους. Εκείνο τον καιρό μαινόταν ο πόλεμος στο Βιετ Ναμ και νομίζω ότι η περιοχή επελέγη ως τόπος που συμβόλιζε την εκεχειρία και τους αγώνες. Κανόνισαν, λοιπόν, να πάρουν μια από τις τρεις άδειες που δικαιούνταν η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή και θα ξεκινούσαν το 1974. Μόνο που δεν υπήρχε κανείς στο Μπέρκλεϊ για να αναλάβει την ανασκαφή! Εγώ μόλις είχα τελειώσει τη διατριβή για τα πρυτανεία, ήμουν στην ανασκαφή της Αγορά και με φέρανε εδώ. Ομολογώ ότι το όνειρό μου ήταν πάντοτε να βρω το ανάκτορο του Οδυσσέα ή το παλάτι του Αλέξανδρου. Αλλά όταν είσαι τριάντα χρονών κι έρχεται ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια και σου δίνει δική σου ανασκαφή, θα πεις όχι;».

Έτσι βρέθηκε ο Stephen Miller στη Νεμέα με την οποία συνέδεσε το όνομα και τη ζωή του, αφού εργάστηκε σ’ αυτήν για 38 χρόνια, συχνά υπό αντίξοες συνθήκες που είχαν σχέση με την ελληνική γραφειοκρατία, με τις αντιδράσεις στενόμυαλων τοπικών παραγόντων και την έλλειψη οικονομικών πόρων. Ο Miller με επιστημοσύνη, με χαρακτηριστική επιμονή κι υπομονή, με ευστροφία και προσαρμοστικότητα, όχι μόνο ανέσκαψε τον αρχαιολογικό χώρο της Νεμέας, ανακαλύπτοντας πολύτιμα αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά έφερε στο φως το χαμένο στάδιο, αναστήλωσε εν μέρει το ναό του Διός, δημιούργησε το αρχαιολογικό πάρκο έκτασης 180 στρεμμάτων, κατασκεύασε το αρχαιολογικό μουσείο και οργάνωσε την έκθεσή του, ενώ πρωτοστάτησε στην προσπάθεια για την αναβίωση των αρχαίων αγώνων της Νεμέας!

Ο Αρχαιολόγος Miller μιλούσε άπταιστα ελληνικά, ζούσε μόνιμα στη Νεμέα και ήταν ένας πραγματικός Φιλέλληνας σε τέτοιο βαθμό ώστε να μετατρέψει το μικρό του όνομα στο ελληνικό Στέφανος και το 2005 να ζητήσει και να πάρει με σχετικό Προεδρικό Διάταγμα την ελληνική υπηκοότητα.

Ο Στέφανος Μίλλερ στη διάρκεια της ζωής του υπηρέτησε ως Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια, διετέλεσε Διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (1982-87), ανακηρύχθηκε Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, τιμήθηκε ως Ταξιάρχης του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, αναγνωρίστηκε το 2004 ως «Πρόσωπο της Εβδομάδος» από το αμερικάνικο τηλεοπτικό κανάλι ABC και δημοσίευσε πολλά βιβλία σχετικά με τις ανακαλύψεις του στη Νεμέα όπως λ.χ. Nemea II: The Early Hellenistic Stadium (University of California Press 2001).

Ο Στέφανος Μίλλερ με το έργο του απέκτησε παγκόσμιο φήμη και υπήρξε αναμφισβήτητα ένας ζωντανός θρύλος στο χώρο της Αρχαιολογίας, Η απώλειά του αφήνει στη Νεμέα ένα δυσαναπλήρωτο κενό και στερεί την πατρίδα μας από έναν ένθερμο Φιλέλληνα της πράξης κι όχι των λόγων. Η Πολιτεία μας οφείλει να τον τιμήσει μεταθανατίως και να κρατήσει το όνομά του εσαεί ζωντανό, παράδειγμα προς μίμηση.

Αιωνία η μνήμη του!

Γιάννης Μητράκος