«Ο Δέρκων Γρηγόριος, νέος άγιος μεταξύ τών Λακώνων Αγίων» του Σεβ. Μητροπολίτη μας κ. Ευσταθίου

Χαίρει μαζί μέ όλη τήν Ελλαδική Εκκλησία και η Μητρόπολή μας και ιδού ο λόγος και η αιτία. 

Ο Μακάριος ούτος Εθνοϊερομάρτυς καταγόταν από τό μικρό χωριό Ζουμπάτα Πατρών και εγεννήθη τό 1750 από ευσεβείς γονείς, τόν Κανέλλο και τή Μαλάμω. 

Οι γονείς του καλλιέργησαν στήν ψυχή τού μικρού παιδιού τους πρωτίστως τήν ευσέβεια και τήν πίστη στόν Κύριό μας και τή χωρίς όρους και όρια αγάπη του στήν αγιωτάτη Εκκλησία μας και στήν υπόδουλη και βασανισμένη πατρίδα μας. Διακρινόταν από μικρός γιά τήν ευφυία του και τό αποφασιστικό τού χαρακτήρος του αλλά και γιά τή φιλομάθειά του και τή σοβαρότητα τών σκέψεών του, τών λόγων του και τών ενεργειών του. 

Ως έφηβος πόθησε όσο τίποτα άλλο τήν ελευθερία τής υποδουλωμένης στούς Αγαρηνούς βαρβάρους πατρίδα του, αλλά και τή μοναχική ζωή, πιστεύοντας ότι μέ τήν απερίσπαστη και αδιάλειπτη προσευχή του θά ενίσχυε τούς κατατρεγμένους και συνεχώς δοκιμαζόμενους συμπατριώτες του, ώστε νά μήν αποκάμουν, μέχρι νά έλθει τό «ποθούμενο». 

Πληροφορούνταν γιά τίς θυσίες τών κληρικών και τά μαρτύριά τους τού δημιουργούσαν συγκίνηση μέχρι δακρύων αλλά και τού τροφοδοτούσαν τήν επιθυμία τής μιμήσεως αυτών. 

Νωρίς έγινε μοναχός στή Μονή τού Αγίου Αθανασίου στά Φίλια Καλαβρύτων. Στολισμένος μέ πολλά χαρίσματα, όπως η εργατικότητα, η υπακοή, η φιλομάθεια και η καθαρότητα τής ζωής του απεστάλη γιά σπουδές στίς καλύτερες σχολές πού λειτουργούσαν τότε και μάλιστα στή Δημητσάνα και στό Ναύπλιο και έπειτα στή Μεγάλη τού Γένους Σχολή στήν Κωνσταντινούπολη. Γιά τήν άριστη διαγωγή του και τήν ολοκληρωμένη και χαρισματική προσωπικότητά του ο Οικουμενικός Πατριάρχης Σωφρόνιος Β΄ (1774-1780) τόν καλεί νά εργασθεί στό Πατριαρχείο και τόν ξεχωρίζει μεταξύ άλλων πολύτιμων συνεργατών του. 

Ο Πατριάρχης βλέποντας τά χαρίσματά του και διαπιστώνοντας ότι είναι αποφασισμένος νά θυσιάσει και τή ζωή του υπέρ τής πίστεως και τής ελευθερίας τής πατρίδος εισηγείται στήν Ιερά Σύνοδο χωρίς δισταγμό τήν προαγωγή του στό επισκοπικό αξίωμα. Έτσι εκλέγεται Μητροπολίτης Λακεδαιμονίας τό έτος 1777, ενώ, πρίν ακόμη ενθρονισθεί στή Μητρόπολή μας, τόν διορίζει μέλος τής Ιεράς Συνόδου τού Οικουμενικού Πατριαρχείου. Τό Πατριαρχείο, τό οποίο από τό 1601 είχε εγκατασταθεί στήν ελληνική συνοικία Φανάρι τής Πόλης, έφερε τότε τήν ευθύνη όλων τών ορθοδόξων τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Μετά από ένα έτος, τό 1778, έφθασε στόν τόπο μας και έγινε δεκτός μετά βαΐων και κλάδων και με τήν κρυφή και φανερή ελπίδα όλων τών προγόνων μας, ότι αυτός θα ήταν και λυτρωτής από τά δεσμά τής δουλείας. 

Ο νέος ιεράρχης τής ιστορικής και μαρτυρικής Μητροπόλεως, πού διαδέχθηκε τόν δολοφονημένο άγρια από τούς Τούρκους εθνοϊερομάρτυρα Ανανία, ανασκουμπώθηκε κυριολεκτικά και μέ θυσιαστική αγάπη γιά τό λογικό του ποίμνιο αγωνίστηκε, ώστε νά θερμάνει τήν «αποσταμένη τού έθνους ελπίδα» και νά τονώσει τήν πίστη στόν Θεό και τήν εμπιστοσύνη του στήν κατατρεγμένη Εκκλησία μας. 

Η λειτουργική ζωή, η φιλανθρωπία και τό έμπρακτο ενδιαφέρον του γιά τήν κατήχηση τών ελληνοπαίδων και τήν αναζωπύρωση τής ιδέας τής επανάστασης και τής απελευθέρωσης τής Ελλάδος από τόν τουρκικό ζυγό έβαλαν σέ υποψία τήν οθωμανική εξουσία, πού έπνεε τά μένεα εναντίον τών Ελλήνων εξαιτίας τών ορλωφικών και αναζητούσε αφορμή νά αποκεφαλίσει αρχιερείς, ιερείς, προκρίτους, αρματωλούς και κλέφτες. 

Ο Αμβρόσιος Φραντζής, κληρικός, ιστορικός και αγωνιστής τής Επανάστασης τού 1821, μάς πληροφορεί ότι η δράση και η φιλοπατρία τού Γρηγόριου ήταν ενοχλητική γιά τούς Τούρκους τής περιοχής. Γι αυτό ο πασάς Σαλλαμπάσης Ναυπλιώτης τόν φυλάκισε γιά εννέα μήνες και έστειλε τρείς φορές ταχυδρόμους στήν Κωνσταντινούπολη μέ αίτημα νά εκδοθεί φιρμάνι, γιά νά αποκεφαλισθεί στήν πλατεία τής Τριπολιτσάς όπως και πολλοί άλλοι αγωνιστές. Ωστόσο, η διαταγή τού Σουλτάνου δέν ήλθε, κατ΄οικονομίαν Θεού. Ύστερα από συνεχόμενα βασανιστήρια, σάν εκείνα τών πρώτων μαρτύρων τής Εκκλησίας μας, ο μαρτυρικός Ιεράρχης μας αφέθηκε ελεύθερος και έγινε δεκτός από τούς Λακεδαιμόνιους μέ πανηγυρικές εκδηλώσεις, πού έμελλε νά είναι οι τελευταίες σ΄αυτόν τόν ιστορικό μας τόπο. Στά μέσα τού 1790 ο πασάς τής Πελοποννήσου τόν προσκάλεσε στήν Τριπολιτσά, αλλά εκείνος κατόρθωσε νά διαφύγει, πρίν συλληφθεί και υποστεί τό μαρτυρικό τέλος τού προκατόχου του Ανανίου. Διά μέσου τής Ύδρας κατέφυγε στήν Κωνσταντινούπολη. Τόν Νοέμβριο τού 1791 η Πατριαρχική Σύνοδος τόν μεταθέτει στή Μητρόπολη Βιδύνης (Βουλγαρίας) όπου τόν περιμένουν νέα βάσανα και νέες περιπέτειες. 

Εκεί, όμως, συναντάται μέ τόν Ρήγα Φεραίο και μέ όλες τίς αναγκαιες προφυλάξεις ετοιμάζει τόν ξεσηκωμό τών ραγιάδων. Επειδή δέ μένει τίποτε κρυφό, κινδυνεύει η ζωή του και τόν λυτρώνει τόν Ιούνιο τού 1801 η νέα μετάθεσή του γιά τή Μητρόπολη Δέρκων. Οι Δέρκοι τής Ανατολικής Θράκηςβρίσκονταν κοντά στήν Κωνσταντινούπολη. Εκεί ως πολύτιμος συνεργάτης τού Πατριάρχου ξεδιπλώνει όλες τίς ικανότητές του και θέτει τά χαρίσματά του στήν πνευματική καλλιέργεια τού ποιμνίου του. Ταυτόχρονα, φροντίζει γιά τή χειροτονία νέων μορφωμένων κληρικών, γιά τή μόρφωση όλων τών ελληνοπαίδων τής Επαρχίας του και γιά τή διοργάνωση τής Μεγάλης τού Γένους Σχολής. Η Σχολή αυτή ανέδειξε κληρικούς και λαϊκούς ως εθνομάρτυρες και ιερομάρτυρες αλλά και ηρωικές μορφές τού απελευθερωτικού αγώνα. 

Μυήθηκε στή Φιλική Εταιρεία και μετέτρεψε τό σπίτι του σέ κέντρο συνάξεως Ελλήνων φλεγομένων γιά τήν ελευθερία. Στό σπίτι του μάλιστα έγινε η εκλογή τού Γρηγορίου τού Ε΄ως Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως και εκεί βρήκε καταφύγιο και μυήθηκε στή Φιλική Εταιρεία και ο θρυλικός Παπαφλέσσας. 

Όμως η ώρα τού τελικού μαρτυρίου πλησιάζει. Απευθυνόμενος στόν Πατριάρχη τίς παραμονές τής θυσίας του τού λέγει: «Άν δέν προφθάσουμε νά κοινωνήσουμε στήν Αγία Σοφία, θά δούμε τή δόξα και τήν ελευθερία τής Ελλάδος από τόν ουρανό». 

Τόν Φεβρουάριο τού 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ύψωσε τή σημαία τής Επαναστάσεως στίς παραδουνάβιες ηγεμονίες(Μολδοβλαχία) και κυκλοφόρησε τήν προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος». 

Μέ τήν έναρξη τής επανάστασης στίς Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ο Σουλτάνος ταράζεται και ζήτησε γιά εγγύηση ομήρους. Στίς 9 Μαρτίου 1821 ο αοίδιμος Δέρκων Γρηγόριος επικεφαλής 6 άλλων αρχιερέων πηγαίνουν στόν Σουλτάνο, γιά νά τόν καθησυχάσουν και νά μήν αφανίσει τούς χριστιανούς τής Πόλης από τήν οργή του. Όμως λίγες μέρες μετά ο Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει τό Λάβαρο τής Επαναστάσεως και ο ξεσηκωμός στήν Πελοπόννησο γενικεύεται. Η είδηση αυτή και η πληροφορία ότι και ο Οικουμενικός Πατριάρχης και ο μητροπολίτης Δέρκων μαζί μέ τόν Θεσσαλονίκης Ιωσήφ ήταν Πελοποννήσιοι ώθησαν τόν Σουλτάνο νά αποφασίσει τήν εξόντωση και τών 7 ιεραρχών μαζί μέ τόν εθνοϊερομάρτυρα άγιο Γρηγόριο τόν Ε΄. 

Προηγείται η θυσία τού Οικουμενικού Πατριάρχου, πού σάν εθελόθυτο θύμα απαγχονίζεται στήν Πύλη τού Πατριαρχείου, και ακολουθεί τό μαρτυρικό τέλος τού Δέρκων Γρηγορίου και τών άλλων. 

Στίς απειλές τών Τούρκων δημίων ο Δέρκων απαντά μέ ηρεμία διδακτική: «Οι αρχιερείς θυσιάζονται υπέρ τού ποιμνίου τους μή προδίδοντες τά ιερά και τά όσια τά οποία φυλάσσουν ως θησαυρόν πολύτιμον εν τή καρδία αυτών ουδόλως δειλιώντες πρό και αυτού τού θανάτου». Συνθέτει μάλιστα ύμνο πρός τήν υπεραγία Θεοτόκο τόν οποίο μέ δάκρυα ψάλλει και καταλήγει: «Κύριε, ιδού προσπίπτομεν κλίνοντες τά γόνατα και δεόμενοι. Ίδε τήν θλίψιν τού ταλαιπώρου γένους ημών και κάμφθητι πρός τούς στεναγμούς τής καρδίας. Ελέησον ημάς τυραννουμένους, οίκτειρον οδυρομένους πρός σέ τόν εύσπλαχνον, ιδού γάρ ήλθοσαν έθνη εις τήν κληρονομίαν σου, εμίαναν τούς ναούς τούς αγίους σου. Ιδού οι διώκοντες ημάς ουκ απέλιπον είδος κακώσεως και τυραννίας όπερ ουκ εποίησαν εφ΄ημάς. Τούς προκρίτους τού γένους ημών ως πρόβατα σφαγής εν τοίς τριόδοις κατασφάττουσι.Τούς ιερείς ημών και ποιμένας ως ληστάς πρό τών πυλών δι΄ αγχόνης φονεύουσι. Τάς ευκόσμους χώρας και νήσους ημών λεηλατούσι..». 

Στή συνέχεια έψαλε τή νεκρώσιμη ακολουθία τών προαναφερθέντων αρχιερέων και τήν ιδική του και μέ συγκλονιστική φωνή επανέλαβε τό «Μακαρία η οδός..». 

Στίς 3 Ιουνίου 1821 ήλθε η ώρα τής λυτρώσεως και τών στεφάνων. Τό λείψανό του έμεινε άταφο κρεμάμενο τρείς ημέρες. Τή νύκτα φαινόταν ολοφώτεινο. Εν συνεχεία παρεδόθη στόν βάρβαρο και εξαγριωμένο όχλο, ποδοπατήθηκε στούς δρόμους και ερρίφθη στά νερά τού Βοσπόρου. Η θάλασσα τής σκλαβωμένης Πόλης έγινε ο υγρός τάφος τού εθνοϊερομάρτυρος Ιεράρχου. 

Κατά τό ετήσιο μνημόσυνό του ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων στόν εγκωμιαστικό του λόγο έλεγε: «Ώ μεγάλε τών Δέρκων και τής Αγίας Συνόδου φωστήρ, ώ Γρηγόριε, τό καύχημα τής Πελοποννήσου και πάσης Ελλάδος, η λαμπάς τής Εκκλησίας και τής Θεολογίας, η σάλπιγξ τού θείου κηρύγματος. Ποιμήν αγαθέ, τού οποίου τάς αρετάς και τούς αγώνας και τούς κινδύνους μαρτυρούσιν η Λακεδαίμων, η Βιδύνη και οι Δέρκοι, τρείς επαρχίαι, τάς οποίας μίαν μετά τήν άλλην εποίμανας ενδόξως και θεοφιλώς». 

Αυτόν τόν μέγα Ιεράρχη η Ιερά Σύνοδος τής Εκκλησίας τής Ελλάδος αγιοκατέταξε μέ τήν ιστορική και γενναία, δικαια και αξιοκρατική απόφασή της πρό ημερών και χάρισε έναν ακόμη εθνοϊερομάρτυρα στήν επί γής στρατευομένη Εκκλησία μας και στήν Ιερά Μητρόπολή μας έναν ακόμη άγιο προστάτη και πρεσβευτή μας πρός τόν Κύριό μας. 

Έτσι στούς 25 Λάκωνες αγίους πού τιμάμε τή Β΄ Κυριακή τών Νηστειών στόν Ναό τού αγίου Νικολάου Σπάρτης θά προστεθεί και ο νέος εθνοϊερομάρτυρας Γρηγόριος κοντά στόν επίσης εθνοϊερομάρτυρα Ανανία, άμεσο προκάτοχό του. 

Εν καιρώ θά ετοιμάσουμε, εντός τού έτους που γιορτάζουμε τά 200 χρόνια από τήν έναρξη τής Επανάστασης, και τίς ανάλογες εορταστικές εκδηλώσεις γιά τόν αξιόλογο άγιο τής Εκκλησίας Γρηγόριο, Μητροπολίτη τής Επαρχίας τών Δέρκων. 

+Ο Μονεμβασίας και Σπάρτης ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ