«Αρδευτικά Έργα και Δεδομένα από το Παρελθόν», από τον Αλέξανδρο Τυροβολά

Αφορμή για το άρθρο αυτό αποτελεί η πρόσφατη επιτυχής τηλεδιάσκεψη του Οικονομικού Επιμελητηρίου Λακωνίας για τα Αρδευτικά. Στο παρελθόν τόσο σαν Σύλλογος Γεωπόνων όσο και σε συνεργασία με το Τεχνικό Επιμελητήριο είχαμε διοργανώσει Ημερίδες και ομιλίες για το σημαντικό ρόλο των Αρδευτικών και την επίδραση τους στο περιβάλλον αλλά και στην αύξηση του εισοδήματος των αγροτών. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε και τη συμβολή του αείμνηστου Αλέξανδρου Μαυρομιχάλη και των συνεργατών του στην εκτέλεση αρκετού αριθμού έργων στο Νομό Λακωνίας.

Γενικά

Η Ελλάδα συμπλήρωσε ένα μεγάλο αρδευτικό πρόγραμμα τις δεκαετίες 1920 και 1930 και συνέχισε με την ίδια ένταση μετά το 1950, για να αυξήσει την απασχόληση και την παραγωγικότητα στη Γεωργία, τη βελτίωση των αγροτικών εισοδημάτων, την ποιότητα των προϊόντων και την ανάπτυξη των πόρων της χώρας. Τα επενδυτικά κόστη ήσαν υψηλά και οι αποδόσεις των έργων αυτών δεν ήσαν πάντα οι αναμενόμενες. Η αρδευόμενη έκταση από 5.000.000 στρ το 1960 επεκτάθηκε σε 11.000.000 στρ το 1983. Τα αρδευτικά συμβάλλανε σε υψηλότερο γεωργικό εισόδημα, αυξήσανε τις εξαγωγές και μειώσανε τις εισαγωγές και τις  εισοδηματικές ανισότητες.

Η έρευνα για την αποδοτικότητα των αρδευτικών έργων είναι ιδιαίτερα σημαντική  για τις Μεσογειακές χώρες όπου οι αρδευτικοί πόροι είναι περιορισμένοι και η ανάπτυξη της Γεωργίας βασίζεται στην καλύτερη χρήση των αρδευτικών πόρων. Υπερεκμετάλλευση των υπόγειων πόρων  συνδυαζόμενη με παρατεταμένη ξηρασία και επιφανειακές αρδεύσεις  έχουν δημιουργήσει κίνδυνο αλμύρωσης και χειροτέρευσης των φυσικών ιδιοτήτων του εδάφους. Σύμφωνα με τους ειδικούς στα αρδευτικά έργα , στην Ελλάδα γενικά είχαμε: Μακρές περιόδους κατασκευής, ανεπαρκή τεχνική υποστήριξη για τους παραγωγούς, δύσκαμπτες δημόσιες υπηρεσίες και έλλειψη συμμετοχής των αγροτών. Όλα αυτά αύξησαν το κόστος  κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης και μείωσαν τα κέρδη.

Αρδευτικά και Νομός Λακωνίας

Ως Γεωπόνος στην ΑΤΕ ασχολήθηκα συστηματικά με την αξιολόγηση αρδευτικών έργων στον Ιδιωτικό Τομέα. Όμως ασχολήθηκα πιο συστηματικά τόσο για τα Ιδιωτικά όσο και για τα Δημόσια στη μεταπτυχιακή μου εργασία με τίτλο: «Εκ των υστέρων αξιολόγηση όλων των αρδευτικών έργων στη Λακωνία για το διάστημα 1962-1986» . Το σπουδαιότερο δημόσιο έργο στη Λακωνία ήταν αυτό του Τρινάσου στη Σκάλα. Στην περιοχή του Δήμου Σπάρτης ξεκίνησε η ανώρυξη νέων   πηγαδιών  μετά το 1962 και η εισαγωγή των πορτοκαλιών τα οποία αντικατέστησαν συκιές, αμπέλια και σιτηρά. Το 1968 ξεκίνησε η συστηματική καλλιέργεια των επιτραπέζιων ελιών οι οποίες ποτίσθηκαν το πρώτον το 1973. Η άρδευση των ελαιοποιήσιμων ελιών με μπέκ ή σταγόνες ξεκίνησαν το 1975.

Στην ευρύτερη περιοχή του Γυθείου υπήρξε μια σημαντική επέκταση των αρδεύσεων στις αρχές της 10ετίας του 1960 με την ίδρυση θερμοκηπιακών μονάδων και τη συστηματική καλλιέργεια κηπευτικών Στην περιοχή της Σκάλας από τις αρδεύσεις υπήρξε μια πράσινη επανάσταση με την εισαγωγή των κηπευτικών, των θερμοκηπίων και Εσπεριδοειδών (τόσο Βαλέντσια όσο Νάβελς και Μανταρίνια) Η άρδευση επεκτάθηκε και στις ελιές. Στην περιοχή των Μολάων σημαντικές αλλαγές εμφανίστηκαν το 1970 όταν εσπεριδοειδή, ελιές Καλαμών και κηπευτικά εγκαταστάθηκαν. Μετά το 1977 υψηλής τεχνολογίας θερμοκήπια εμφανίσθηκαν στη Νεάπολη, Παπαδιάνικα  και Ελιά. Στη συνέχεια η άρδευση επεκτάθηκε και στις ελιές.

Έργο Τρινάσου

Το έργο του Τρινάσου ξεκίνησε το 1926 και αφορά τόσο άρδευση όσο και στράγγιση σε έκταση 25.000στρ. Το έργο αυτό ήταν σπουδαίο για τη Γεωργία αλλά και για τη γενικότερη ευημερία καθώς η περιοχή ήταν κυρίως έλη. Η απαλλοτρίωση για την κατασκευή δρόμων και καναλιών ξεκίνησε το 1958 και ολοκληρώθηκε το 1961. Στη συνέχεια έχουμε την κατασκευή τσιμεντένιων καναλιών και άλλες συναφείς βελτιώσεις που ολοκληρώθηκαν το 1980. Το  έργο αυτό είχε παράγει κέρδη από το 1952 καθώς ρύζι, κριθή και βαμβάκι είχαν καλλιεργηθεί σε έκταση 10.000στρ. Ο ΤΟΕΒ Τροινάσου ιδρύθηκε το 1975 και αριθμούσε 1027 μέλη με την πλειοψηφία επαγγελματίες αγρότες και αξιοποιούμενη έκταση 14.200 στρ και μέσο μέγεθος αγρών 14στρ σε 2 θέσεις.

Ιδιωτικός Τομέας

Τα αρδευτικά έργα από πλευράς Ιδιωτών επικεντρώνονται στις εξής καλλιέργειες: Βαλέντσια, Νάβελς, κηπευτικά, ελιές Καλαμών και ελιές ελαιοποιήσιμες. Τα έργα αυτά έχουν κατά κανόνα θετικά οικονομικά αποτελέσματα, ιδιαίτερα όταν το κόστος επένδυσης είναι σχετικά χαμηλό είτε γιατί υπάρχει ομαδική προσπάθεια είτε αφορά σημαντικές εκτάσεις.

Εκτιμήσεις/αξιολογήσεις

Η εκτίμηση των αρδευτικών έργων για την περίοδο 1962-2016 έγινε με την ιδιωτικο - χρηματική  ανάλυση. Τα αποτελέσματα για τα έργα αυτά είναι όπως παρακάτω, με τρείς δείκτες αξιολόγησης (δείκτης εσωτερικής αποδοτικότητας  ΔΕΑ, καθαρή παρούσα αξία ΚΠΑ, και δείκτης ωφελειών/κόστους Ω/Κ)

Διευκρίνιση: Παραγωγικά θεωρούνται τα έργα που έχουν ΚΠΑ >0, Δείκτη Ω/Κ >1 και ΔΕΔ> επιτοκίου δανεισμού που για τα χρόνια που γίνεται η αξιολόγηση κ.μ.ο εκτιμάται στο 7-8. (Εκτός από την ιδιωτικο-χρηματική αξιολόγηση υπάρχουν η οικονομική και κοινωνική αξιολόγηση που όμως δεν θα μας απασχολήσουν εδώ) 

Από αυτούς τους δείκτες είναι σαφές ότι:

Το έργο του Τρινάσου είναι επιτυχές και τούτο οφείλεται τόσο στο ευνοϊκό κλίμα και  στις εδαφολογικές συνθήκες αλλά και στην εισαγωγή της  Βαλέντσια που είχε καλές τιμές. Τα ιδιωτικά έργα έχουν καλύτερους δείκτες από του Τρινάσου και αυτό οφείλεται όχι μόνο στο μικρότερο κόστος επένδυσης και λειτουργίας αλλά και στην καλλιέργεια κηπευτικών στην ευρύτερη περιοχή της Σκάλας.

Η Λακωνία διαθέτει σημαντικούς αρδευτικούς πόρους όχι μόνον λόγω του Ευρώτα αλλά και των ικανοποιητικών βροχοπτώσεων. Εξαίρεση αποτελούν ο Δήμος Μονεμβάσιας και ένα τμήμα της Μάνης όπου οι βροχές και οι υπόγειοι υδατικοί πόροι είναι ανεπαρκείς. Παράλληλα στο Νομό έχουν γίνει αρκετά αρδευτικά έργα την δεκαετία του 1990. Μετά την κατασκευή του αρδευτικού έργου στα Κ. Σοχάς  στη δεκαετία του 1980(άρδευση 2.500στρ ελιών), κατασκευάσθηκαν τα παρακάτω:

Α) στη Σελλασία για άρδευση 1.500στρ για καλλιέργειες μηδικής και  αραβοσίτου. Β) στα Ανώγεια 3.600 στρ για ελιές-εσπεριδοειδή γ) στη Παλαιοπαναγιά 3.000στρ για ελιές-εσπεριδοειδή δ) στο Ξηροκάμπι 3.800 στρ για ελιές, εσπεριδοειδή και αραβόσιτο  ε) στη Κονιδίτσα 1.500 στρ για μηδική-αραβόσιτο στ) στο Καστόρι για 5.000 στρ για μηδική-αραβόσιτο ζ) στη Πελλάνα 2.000 στρ για μηδική-αραβόσιτο η) στις Αμύκλες 4.000 στρ για εσπεριδοειδή-ελιές θ) στο Λογγανίκο 2.800 στρ για μηδική-αραβόσιτο ι) Έργο Κάτω ρου Ευρώτα 6.000 στρ για λαχανικά-εσπεριδοειδή κ) στο Βρονταμά  1.500 στρ για αραβόσιτο-μηδική  λ) στις Γούβες 2.700 στρ για λαχανικά-εσπεριδοειδή και μ) στις Βελλιές 1.700 στρ. για λαχανικά-εσπεριδοειδή ήτοι συνολικά 39.100στρ

Για την ευρύτερη περιοχή του Δήμου Μονεμβάσιας  που διατρέχει τον κίνδυνο ζημιών από τα άλατα των υπόγειων υδάτων θα ήθελα να σημειώσω μερικές παρατηρήσεις από την εμπειρία μου στη περιοχή του Άστρους Κυνουρίας, τόπου καταγωγής μου και σχετικής προπτυχιακής μου εργασίας. Εις τα αρδευόμενα εδάφη με υφάλμυρα νερά παρατηρείται αύξηση  του Νατρίου και του Μαγνησίου. Όπου όμως υπάρχει Ασβέστιο στο έδαφος  και αυτό είναι ελαφράς μηχανικής σύστασης τα προβλήματα είναι ελάχιστα για την ελιά που είναι μετρίως ανθεκτική στα άλατα. Στα φύλλα της ελιάς  δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές αρδευομένων και ξηρικών δένδρων όσον αφορά το Κάλιο, Σίδηρο, Ψευδάργυρο και Φώσφορο. Η συγκέντρωση όμως εδώ πάλι του Νατρίου είναι σχεδόν διπλάσια στα φύλλα των αρδευομένων. Τα ανωτέρω εξηγούνται εάν λάβουμε υπόψη μας ότι η άρδευση είναι μια παράμετρος που αφορά τη θρεπτική κατάσταση της ελιάς. Αυτή επηρεάζεται από το κλίμα, την εδαφολογική προσαρμογή, τις λιπάνσεις και τις ασθένειες. Το φυτό επιστρατεύει όλους τους φυσιολογικούς μηχανισμούς αντοχής και προσαρμογής και δεν επιτρέπει συσσώρευση τοξικών στοιχείων.

Συμπερασματικά οι βελτιώσεις που μπορούν να γίνουν στις περιπτώσεις αυτές είναι: α) Προσθήκη Ασβεστίου στα  εδάφη όπου αυτό απουσιάζει ή είναι ελλιπές β) προσθήκη μεγαλύτερης δόσης άρδευσης σε ποσοστό 20-40 ανάλογα με τον τύπο εδάφους (όσο πιο ελαφρό( αμμώδες) τόσο μεγαλύτερη δόση  Πέραν των επεμβάσεων αυτών μπορούν να γίνουν  και τα εξής:  προσθήκη οργανικής ουσίας (βασικά κοπριά), χλωρά λίπανση με ψυχανθή και επειδή έχουμε και αποπλύσεις θρεπτικών στοιχείων συμπληρωματική λίπανση. Ευνόητο είναι εδώ ότι πριν τις επεμβάσεις μας πρέπει  να υπάρχουν  αναλύσεις εδάφους, νερού και φύλλων. Παρακολουθώντας την ποιότητα νερού στο Άστρος ενός συγκεκριμένου κτήματος το 2018, ύστερα από ανάλυση διαπιστώθηκε ότι τα άλατα του είχαν σχεδόν τριπλασιαστεί ύστερα από 42 χρόνια (2018-1976). Όμως γενικά η κατάσταση των ελαιοδένδρων που αρδεύονται είναι σχετικά καλή  και τούτο οφείλεται σε ένα συνδυασμό αντοχής της ελιάς και των φροντίδων του παραγωγού. Συνεπώς στην ευρύτερη περιοχή του Δ. Μονεμβάσιας είναι σημαντικό να μεταφερθούν υδατικοί πόροι που πλεονάζουν σε άλλες περιοχές ειδικά για τις καλλιέργειες εσπεριδοειδών και κηπευτικών.

Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι όσο σπουδαίο είναι ένα κρατικό έργο να είναι σωστό κατασκευαστικά άλλο τόσο σημαντικό είναι να είναι οικονομικά αποτελεσματικό ειδικότερα σήμερα που οι τιμές των αγροτικών προϊόντων  είναι χαμηλές. Ο αγροτικός κόσμος πρέπει συνεχώς να ενημερώνεται για τις εξελίξεις και να επιδιώκει συνεργασίες και σωστή χρήση νερού. Φυσικά η έλλειψη της Δ/νσης Εγγείων Βελτιώσεων, από το Νομό, μόνο αρνητικά αποτελέσματα φέρνει και καλόν είναι οι αρμόδιοι να σκεφθούν τις μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες. Τέλος ας μην ξεχνάμε και τον αναδασμό των εκτάσεων όταν εκτελούνται μεγάλα αρδευτικά έργα. Σήμερα υπάρχει και η γνώση και η τεχνολογία. Ας δείξουμε ομαδικό πνεύμα και σύνεση

Σπάρτη 2/3/2021
Ο Συντάκτης
Τυροβολάς Αλέξανδρος
Συν/χος Γεωπόνος ΑΤΕ