Vekrakos
Spartorama | «Η Έξαρση της Νεανικής Βίας και Παραβατικότητας», από τον Γιάννη Μητράκο

«Η Έξαρση της Νεανικής Βίας και Παραβατικότητας», από τον Γιάννη Μητράκο

Γιάννης Μητράκος 21/01/2021 Εκτύπωση Άρθρα Κοινωνία Πολιτική
«Η Έξαρση της Νεανικής Βίας και Παραβατικότητας», από τον Γιάννη Μητράκο
«Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο και φυσικά πανευρωπαϊκό και γνωρίζει διακυμάνσεις και ποικιλία από χώρα σε χώρα»
Οδός Εμπόρων

Πληθαίνουν τον τελευταίο καιρό τα φαινόμενα της νεανικής βίας και παραβατικότητας στη χώρα μας (ξυλοδαρμός σταθμάρχη, συμμορίες ανηλίκων στην Αθήνα κλπ). Κι αυτό είναι ένα γεγονός που πρέπει να προβληματίσει όλους μας και ιδίως  αυτούς που αναλαμβάνουν την κυβερνητική εξουσία και με τις αποφάσεις τους επηρεάζουν καθοριστικά τη ζωή μας, προσδιορίζοντας τα πλαίσια της λειτουργίας και της εξέλιξης της κοινωνίας μας και μάλιστα του πιο ευαίσθητου κι ευμετάβλητου τμήματός της, που είναι οι νέοι μας. 

Η νεανική βία και παραβατικότητα δεν είναι κάποια αποκλειστικότητα της εποχής μας, αφού ανατρέχοντας τα καταγεγραμμένα ιστορικά στοιχεία των προηγούμενων χρονικών περιόδων θα διαπιστώσουμε ότι πάντοτε υπήρξαν τέτοιου είδους εγκληματικές καταστάσεις. Η διαφορά του χτες με το σήμερα είναι η αναντίρρητη πραγματικότητα που αφορά:

  1. τη συχνότητα
  2. τη βαρύτητα των πράξεων
  3. την οργάνωση
  4. τις αιτίες

Τα νεανικά παραπτώματα του παρελθόντος ωχριούν μπροστά σ’ αυτά που έχουν εμφανιστεί και καταγραφεί με ραγδαίο ρυθμό μέσα σε μια δεκαετία τουλάχιστον (νεανικές συμμορίες, εκφοβισμός συνομηλίκων, άσκηση βίας, τραυματισμοί κι αφαίρεση ζωής, διαρρήξεις, εμπορία και χρήση ναρκωτικών ουσιών, υπερκατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, καταστροφή δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας, εμπρησμοί, σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, πορνογραφία κ.α..

Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο και φυσικά πανευρωπαϊκό και γνωρίζει διακυμάνσεις και ποικιλία από χώρα σε χώρα. Στην Ελλάδα η νεανική παραβατικότητα παρουσιάζει μια σημαντική αύξηση με συνέπεια οι νέοι που διέπραξαν σοβαρά εγκλήματα και κατέληξαν σε σωφρονιστικά ιδρύματα έφτασαν το ποσοστό 45% αυτών που οδηγήθηκαν ενώπιον των δικαστηρίων και αντιμετώπισαν ποινές φυλάκισης από 5-15 χρόνια! Σύμφωνα με δημοσιοποιημένα στοιχεία τα προηγούμενα χρόνια εγκλείονταν σε φυλακές ανηλίκων κατά μέσο όρο 100 ανήλικοι κάτω των 18 ετών και το ποσοστό των εγκλείστων νέων ανερχόταν  στο 4,4% του συνόλου των κρατουμένων όταν λ.χ. στη Γαλλία το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 1,1%, στην Ιταλία 0,7%, ενώ η Ισπανία δεν φυλάκιζε ανηλίκους. Στην έκθεση Αθανασίου του 2014 αναφερόταν ότι κρατούνταν σε φυλακές ανηλίκων 380 νέοι.

Το ανησυχητικό φαινόμενο της νεανικής βίας και παραβατικότητας είναι πολυσύνθετο και πολυδιάστατο και η αντιμετώπισή του απαιτεί μια πολυεπίπεδη δράση (οικογένεια, σχολείο, κοινωνικό περιβάλλον, μέσα μαζικής επικοινωνίας, ψυχαγωγία, τεχνολογία, ποινική δικονομία κλπ).

Οι καθοριστικοί παράγοντες που δημιουργούν κι επηρεάζουν την εξέλιξη αυτού του προβλήματος είναι εν ολίγοις:

  • Η οικογένεια με τη σημερινή χαλαρή  μορφή της εντός της οποίας, οι μετέπειτα νεαροί παραβάτες, είναι συχνά θύματα κακοποιήσεων.
  • Το απρόσωπο χωρίς όρια Σχολείο που επιτρέπει την εκδήλωση της βίας μέσα στις διαπροσωπικές σχέσεις των μαθητών του (ατομικά ή ομαδικά), θυματοποιώντας πρόσωπα ή τμήματα μαθητών ακόμα και σ’ αυτούς τους δράστες των εκφοβιστικών ή ρατσιστικών ή σεξιστικών επεισοδίων.
  • Η κοινωνικοποίηση των παιδιών και των νέων με σωστά πρότυπα και αξίες που θα επιτρέψει την αποδοχή και την αναγνώρισή τους από τους μεγαλύτερους, χωρίς να τους αναγκάσει να καταφύγουν σε εκτροπές και παραβατικά μέσα.
  • Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και δη η τηλεόραση που προβάλλει στους νέους έναν εξωπραγματικό τρόπο ζωής με «ήρωες-πρότυπα» που ζουν στη χλιδή και το εύκολο κέρδος, δίχως κανονική εργασία, με εθισμό στη βία και το σεξ, με δραματοποίηση της παραβατικότητας κ.α.
  • Το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, που καλλιεργεί την εμπορευματοποίηση του ελεύθερου χρόνου των νέων κι αναπτύσσει μια βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου, που εμπορεύονται οι κερδοσκόποι στις «προηγμένες» κοινωνίες μετατρέποντάς τον σε ανταλλάξιμη αξία.
  • Τέλος το περιβόητο «χάσμα των γενεών», που όχι μόνο δεν μίκρυνε, αλλά αντίθετα μεγάλωσε, καθώς οι νέοι εμφανίζουν καινούριους τρόπους συμπεριφοράς, οι οποίοι δεν γίνονται αποδεκτοί από τους ενήλικες με αποτέλεσμα τη διεύρυνση της διάστασης μεταξύ τους. Οι μεγάλοι στιγματίζουν τη νεανική συμπεριφορά  ως απαράδεκτη και αντικοινωνική και οι νέοι επαναστατούν κι αμφισβητούν την αυθεντία της γενιάς των γονιών τους. Σ’ αυτήν την κρίσιμη περίοδο είναι εύκολη η εκτροπή των παιδιών μας προς τη νεανική  βία και την παραβατική συμπεριφορά, για την οποία οι ενήλικες εμφανίζονται έκπληκτοι λες κι έπεσε «ως κεραυνός εν αιθρία», ενώ συνέβαλαν τα μέγιστα στην εμφάνισή της!

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από το 2005, έχει ανοίξει ένας κύκλος διαβουλεύσεων που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας (Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η πρόληψη της νεανικής εγκληματικότητας, οι τρόποι αντιμετώπισής της και ο ρόλος της δικαιοσύνης των ανηλίκων στην Ευρωπαϊκή Ένωση» (2006/C 110/13), ψήφισμα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 21ης Ιουνίου 2007).

Είναι χαρακτηριστική η εισαγωγική παράγραφος στην ανωτέρω γνωμοδότηση: «Η εγκληματικότητα των νέων είναι σήμερα ένα από τα φαινόμενα που απασχολούν όλο και περισσότερο τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και αποτελεί, από τον περασμένο αιώνα, ένα από τα εγκληματολογικά προβλήματα που υφίστανται διεθνώς συνεχή παρατήρηση. Πρέπει, ωστόσο, να επισημανθεί ότι οι συμπεριφορές των νέων συχνά αποκτούν μεγαλύτερη κοινωνική σημασία από τις συμπεριφορές των ενηλίκων, ιδίως εάν είναι αρνητικές, και έτσι δημιουργείται μια ιδιαίτερα αρνητική κοινωνική αντίληψη για τους ανήλικους παραβάτες. Είναι επίσης σκόπιμο να επισημανθεί ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τα θύματα της νεανικής εγκληματικότητας είναι οι ίδιοι οι νέοι. Η σημασία αυτή που αποδίδει η ευρωπαϊκή κοινωνία στο φαινόμενο της νεανικής εγκληματικότητας επιβάλλει να αναπτυχθούν αποτελεσματικές απαντήσεις, οι οποίες θα πρέπει να οικοδομηθούν κυρίως γύρω από τρεις πυλώνες ή γραμμές δράσης: πρόληψη, ποινικά/παιδαγωγικά μέτρα και κοινωνική επανένταξη ενσωμάτωση των ανήλικων και των νεαρών παραβατών» (σ.σ. η υπογράμμιση δική μου). 

Η εύκολη απάντηση για την αντιμετώπιση της έξαρσης της νεανικής βίας και παραβατικότητας είναι η καταφυγή στους αυταρχικούς, κατασταλτικούς, αστυνομικούς, τιμωρητικούς τρόπους, οι οποίοι όχι μόνο δεν θα επιτρέψουν την αναχαίτιση του φαινομένου, αλλά ενδεχομένως να προετοιμάσουν το έδαφος για την πιο επικίνδυνη μορφή εγκληματικής παραβατικότητας των ενηλίκων πλέον δραστών.

Αν η κοινωνία μας επιθυμεί να  βρει μια ριζική λύση τότε δεν έχει παρά να ακολουθήσει και να εφαρμόσει τις ευρωπαϊκές οδηγίες που συνιστούν:

  • Την υιοθέτηση προληπτικών παρεμβάσεων οι οποίες πρέπει να στοχεύουν στην κοινωνικοποίηση κι ενσωμάτωση των νέων μέσω της οικογένειας, της κοινότητας, του σχολείου, της επαγγελματικής κατάρτισης κι αποκατάστασης στην αγορά εργασίας.
  • Τη χρήση δικαστικών και κατασταλτικών μέσων που θα βασίζονται στις αρχές της νομιμότητας, του τεκμηρίου της αθωότητας, του δικαιώματος υπεράσπισης, των πλήρων δικονομικών εγγυήσεων, του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής, της αναλογικότητας και της ευελιξίας και τέλος της αρχής του υπέρτατου συμφέροντος του ανηλίκου.

Οι διάφορες διεθνείς συμβάσεις και συνθήκες που σχετίζονται με τη δικαιοσύνη που αφορά τους ανηλίκους (οι «Στοιχειώδεις κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την απονομή δικαιοσύνης σε ανηλίκους» ή «Κανόνες του Πεκίνου» του 1985, οι «Κατευθυντήριες γραμμές των Ηνωμένων Εθνών για την πρόληψη της εγκληματικότητας των νέων» ή «Κατευθυντήριες γραμμές του Ριάντ» του 1990, οι «Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία των ανηλίκων που έχουν καταδικαστεί σε στέρηση της ελευθερίας τους» του 1990, η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 20 Νοεμβρίου 1989 κ.α.) συντελούν από τη δεκαετία του 1980 στην προοδευτική αλλαγή των συστημάτων δικαιοσύνης των ανηλίκων των ευρωπαϊκών χωρών, καθιερώνοντας το λεγόμενο πρότυπο της υπευθυνότητας.

Το πρότυπο αυτό, που προέκυψε από τους προαναφερθέντες κανόνες, έχει αρχίσει να συμπεριλαμβάνεται προοδευτικά στις νομοθεσίες των 25 κρατών που απαρτίζουν σήμερα την Ένωση και βασίζεται στις εξής αρχές:

  • Προτεραιότητα στην πρόληψη και όχι στην καταστολή.
  • Νέα συστήματα δικαιοσύνης ειδικά επικεντρωμένα και σχεδιασμένα για το φαινόμενο της παραβατικότητας των ανηλίκων.
  • Μείωση της τιμωρητικής παρέμβασης του κράτους με ταυτόχρονη ενεργοποίηση των προληπτικών στρατηγικών στους τομείς της κοινωνικής πρόνοιας, της ενίσχυσης του ρόλου της κοινότητας και των ομάδων κοινωνικής ζωής (οικογένεια, σχολείο, οργανώσεις κλπ), της αγοράς εργασίας, της ψυχαγωγίας.
  • Μείωση των στερητικών μέτρων ελευθερίας ή κυρώσεων στο ελάχιστο δυνατό και περιορισμός τους στις εξαιρετικά σοβαρές περιπτώσεις νεανικής εγκληματικότητας.
  • Ευέλικτα μέτρα τα οποία να προσαρμόζονται στην κατάσταση του ανηλίκου και να διαμορφώνονται ανάλογα με τις συνθήκες.
  • Επαγγελματική κατάρτιση και εξειδίκευση όλων των οργάνων που συμμετέχουν στον κοινωνικό έλεγχο και το σύστημα δικαιοσύνης  ανηλίκων (αστυνομία, δικαστές, δικηγόροι κλπ).

Το θεωρητικό πλαίσιο υπάρχει κι απομένει στις κυβερνήσεις να το αξιοποιήσουν, ώστε το φαινόμενο της νεανικής βίας και παραβατικότητας να αντιμετωπιστεί δραστικά και αποτελεσματικά, αρκεί αν θυμόμαστε πως κι αυτά τα παιδιά – θύτες είναι θύματα της δικής μας κοινωνίας, που έβαλε στην πρώτη γραμμή των δήθεν ζωτικών αναγκών της την ευκολία, τη χλιδή, το κέρδος, την ηδονοθηρία, τον υπερ-καταναλωτισμό, τα προϊόντα μιας χρήσης, τη μαζική υποκουλτούρα, τον άκρατο υλισμό (φάε-πίε- ευφραίνου!) και λησμόνησε πως ο άνθρωπος έχει ανάγκη, εκτός από τις υλικές, και τις πνευματικές ανάγκες, που όταν μείνουν ανικανοποίητες τον μετατρέπουν σε ένα ναυάγιο της ζωής.


Γιάννης Μητράκος


Οδός Εμπόρων