Vekrakos
Spartorama | «Τελειωμένο και Ατελείωτο στην Βυζαντινή Ζωγραφική», από τον Γεώργιο Κόρδη

«Τελειωμένο και Ατελείωτο στην Βυζαντινή Ζωγραφική», από τον Γεώργιο Κόρδη

Γεώργιος Κόρδης 16/01/2021 Εκτύπωση Άρθρα Κοινωνία Πολιτισμός
«Τελειωμένο και Ατελείωτο στην Βυζαντινή Ζωγραφική», από τον Γεώργιο Κόρδη
«...μια βυζαντινή ζωγραφιά είναι ταυτόχρονα εξ ορισμού, τελειωμένη ως υποστατική μορφή και ατελείωτη ως εικαστικό γεγονός - απόπειρα σχέσης με ό,τι αυτό συνεπάγεται»
Οδός Εμπόρων

Τα έργα τέχνης του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού, είναι κατά κανόνα,  φύσει ατελείωτα. Κι ετούτο είναι δομικό ζήτημα και προκύπτει από το γεγονός πως ο καλλιτέχνης, ως απόλυτος άρχων της δημιουργικής διαδικασίας, καλείται ως επί το πλείστον να περιγράψει ένα επέκεινα μη περιγεγραμμμένο περιεχόμενο με λέξεις, εικαστικές ή μουσικές φόρμες. Το περιεχόμενο όμως αυτό ποτέ δεν μπορεί να εκφραστεί - περιγραφεί πλήρως λόγω της συμβατικής φύσεως των εκφραστικών μέσων. Η εκπλήρωση εξάλλου της περιγραφής θα εξαρτάται στο διηνεκές από τον τάλαντο του καλλιτέχνη, από την έμπνευσή του και από πολλούς άλλους παράγοντες. Εφόσον όμως αυτός είναι ο κύριος λόγος της δημιουργίας, το έργο τέχνης παραμένει ατελείωτο και ελλειπές, και συνεπώς ίσως αποτυχημένο.

Στην «βυζαντινή» ζωγραφική και γενικότερα στις τέχνες του μεγάλου αλλά ξεχασμένου αυτού πολιτισμού τα πράγματα έχουν διαφορετικά. Κι αυτό διότι εκεί υπήρχε άλλος δομικός τρόπος σκέψης, άλλη θεωρία, θα λέγαμε, για τις τέχνες και την κατανόηση του ρόλου - λειτουργίας των συντελεστών της δημιουργικής διαδικασίας.

Η εικόνα στους «βυζαντινούς» εξαρχής θεωρείται τελειωμένο γεγονός αφού ορίζεται ως η υποστατική μορφή παντός εικονιζομένου. Η εικόνα του Χριστού, π.χ. είναι η μορφή του προσώπου του δεν την εφευρίσκει-δημιουργεί ex nihilo κάποιος ζωγράφος, αλλά είναι γεγονός  τετελεσμένο πριν την έναρξη της καλλιτεχνικής πράξης. Έτσι είναι κατανοητή η φράση του αγίου Θεοδώρου του Στουδίτη πως ο Χριστός γεννήθηκε εξεικονισμένος.

Η εικόνα λοιπόν είναι τελειωμένη πριν την καλλιτεχνική πράξη, η οποία  για τους δομικά έλληνες «βυζαντινούς» δεν στοχεύει να κάνει κάποιο  αόρατο επέκεινα περιεχόμενο ορατό, αλλά να κάνει μεθεκτό, κοινωνήσιμο το ήδη ορατό. Στόχος της ζωγραφικής τέχνης, που δεν παραβλέπει τον εμπλουτισμό της εικόνας με  ερμηνευτικής φύσεως νοήματα, είναι φέρει σε σχέση το εικονιζόμενο πρόσωπο ή γεγονός, ως εικόνα, με τον εκάστοτε θεατή· να ενώσει τα δύο  αυτά άκρα και να δώσει τοιουτοτρόπως στον θεατή πρόγευση της παραδείσιας  κατάστασης της των πάντων ενώσεως, δηλαδή μιας κοινωνίας καταλλαγής, χωρίς διακρίσεις και όρια αγάπης.

Η νέα αυτή στόχευση της πραγμάτωσης σχέσης μεταξύ εικονιζομένου και θεατών, η φανέρωση σε εικαστικό επίπεδο μιας εκκλησιολογίας αγάπης, ενός τρόπου δηλαδή συσχετισμού των πραγμάτων, είναι μια πολύ περίπλοκη διαδικασία που εξαρτάται από δομικές εικαστικές λύσεις  αλλά και από το τάλαντο των καλλιτεχνών και από πολλά άλλα.

Έτσι αυτή η διαδικασία είναι και θα παραμένει στο διηνεκτές ανοιχτή και συνεπώς ατελείωτη. Το ατελείωτο όμως στο εικαστικό επίπεδο δεν συνεπάγεται την ατέλεια της ίδιας της εικόνας, η οποία είναι τετελεσμένη και πλήρης εξαρχής.

Κατά τούτο μια βυζαντινή εικόνα, μια βυζαντινή ζωγραφιά είναι ταυτόχρονα εξ ορισμού, τελειωμένη  ως υποστατική μορφή και ατελείωτη ως εικαστικό γεγονός-απόπειρα σχέσης με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Για τις συνέπειες αυτές θα αποπειραθούμε ίσως, να γράψουμε άλλη φορά. Μπορεί όμως και όχι.

Καλημέρα.

Καλή Κυριακή, που όπως κάθε Κυριακή είναι εορτή της Αναστάσεως που με τη σειρά της είναι τετελεσμένη  στο πρόσωπο του  Χριστού αλλά και απόπειρα από μέρους ημών των λοιπών βροτών, τελειωμένη δηλαδή και ατελείωτη .

Χαίρετε

Γεώργιος Κόρδης, kordis.gr


Ανάσταση, Αυγοτέμπερα σε ξύλο, 70x100 εκ. 2019
Συλλογή Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών.


Οδός Εμπόρων