«Νομοσχέδιο για την Παιδεία: Υποβάθμιση και Προσφορά στα ιδιωτικά συμφέροντα!», από τον Παναγιώτη Κουμουνδούρο

Το πνεύμα των νομοθετημάτων της κυβέρνησης Μητσοτάκη και ιδιαίτερα της υπουργού Παιδείας, Νίκης Κεραμέως δεν μας εκπλήσσει διόλου.

Για το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου δεν αρκεί ο χαρακτηρισμός «νεοφιλελεύθερο» δεν αποτυπώνει μετά από προσεκτική ανάγνωσή του,  πλήρως αυτήν την  εικόνα σε έναν προσεκτικό αναγνώστη. Δίπλα σ’ αυτόν πρέπει να προστεθεί και η διευκρίνιση «ελληνικής κοπής πατέντα».

Ας θυμηθούμε όμως τη δήλωση του Κ. Μητσοτάκη στην 82η ΔΕΘ έχει ιδιαίτερη σημασία. «Δεν τρέφω αυταπάτες για μια κοινωνία χωρίς ανισότητες, κάτι τέτοιο είναι αντίθετο στην ανθρώπινη φύση, όσοι το επιχείρησαν καταστρατήγησαν τελικά την ίδια τη δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα»! Και φυσικά να μην ξεχνάμε τον «ψυκτικό από το Περιστέρι»!

Στην Ελλάδα του 2021 και του κ. Μητσοτάκη ένα παιδί 18χρονών από το Περιστέρι είναι αυτονόητο ότι θα γίνει ψυκτικός. Δεν θα επιλέξει το ίδιο να γίνει ψυκτικός. Θα γίνει γιατί είναι από το Περιστέρι και είναι μονόδρομος. Σε μια λογική που υποτιμά γειτονιές σαν το Περιστέρι και επαγγέλματα σαν αυτό του ψυκτικού, ο κ. Μητσοτάκης θεωρεί βέβαιη μια τέτοια εξέλιξη. Και είναι επόμενη αυτή η από μεριάς του υποτίμηση, γιατί ο ίδιος έχει ήδη οραματιστεί την τύχη λαϊκών γειτονιών όπως το Περιστέρι, έχει έτοιμο το πλάνο για τις εργασιακές συνθήκες σε διάφορα επαγγέλματα - συμπεριλαμβανομένου και αυτό του ψυκτικού- που δεν απασχολούν τους δικούς του κύκλους και τους δικούς του «άριστους φίλους»! Το παράδοξο θα ήταν να πιστεύει ότι ένα παιδί από την Εκάλη μπορεί να γίνει ψυκτικός και ότι ένα παιδί από το Περιστέρι έχει το ελεύθερο να ονειρευτεί, να σπουδάσει και να διαλέξει το επάγγελμά του, να επιλέξει να γίνει ψυκτικός. Κάτι τέτοιο όμως θα διατάρασσε την ανθρώπινη φύση!

Καθαρές κουβέντες.

Τι άραγε προσπαθεί να επιτύχει με αυτό το «έκτρωμα» που πλασάρει σαν εκσυγχρονισμό;

Βάζει πλάτη να «ανοίξει» τον τομέα των ΙΕΚ, της επαγγελματικής κατάρτισης και της δια βίου μάθησης (καμιά φορά οι λέξεις χάνουν το νόημά τους βέβαια) στην αγορά της ιδιωτικής εκπαίδευσης, η κυβέρνηση με την κα Κεραμέως και το επιτελείο της εμπνεύστηκαν ένα νομοσχέδιο το οποίο δείχνει να μην ακολουθεί ούτε «τις βέλτιστες πρακτικές» από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Δεν «χτίζει» δηλαδή καν ένα, έστω ιδιωτικό, ολοκληρωμένο σύστημα παροχής επαγγελματικής κατάρτισης το οποίο να μπορεί να δουλέψει.

Τι επιδιώκει; Ουσιαστικά να αποκόψει τα παιδιά των φτωχότερων λαϊκών στρωμάτων από την τριτοβάθμια ακαδημαϊκή εκπαίδευση. Ο 16χρονος από το Περιστέρι που θέλει να ακολουθήσει το επάγγελμα του ψυκτικού δεν θα έχει δεύτερη ευκαιρία στο μέλλον, σε περίπτωση που αλλάξει γνώμη. Μόνο με το απολυτήριο του γυμνασίου θα χρειαστεί να φοιτήσει ξανά στο Λύκειο αν τελικά επιθυμήσει την είσοδό του στην τριτοβάθμια.

Το μόνο που εξασφαλίζει το νέο νομοσχέδιο στον 16χρονο από το Περιστέρι; Ένα καθεστώς σύγχρονης, ιδιότυπης «δουλείας». Μαθητεία, μέσω σχολής, σε κάποια εταιρεία, εξειδίκευση πάνω σε πολύ συγκεκριμένες επαγγελματικές απαιτήσεις (π.χ. χειρισμό μηχανημάτων συγκεκριμένης εταιρείας), καμία σύμβαση εργασίας για όσο διαρκεί η μαθητεία, καμία ασφάλιση και μηδαμινές αποδοχές εκτός από τις «μαύρες», οι οποίες όμως μπορεί να δίνονται και σε είδος. Πρόκειται για διάταξη την οποία δεν τόλμησε να φέρει ούτε η κυβέρνηση Σαμαρά στις πολύ σκληρές μνημονιακές εποχές (2012-2014), παρά την επιχειρηματική πίεση.

Με το νομοθέτημα δίνεται το δικαίωμα σχεδόν σε κάθε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου (εταιρείες, ήδη υπάρχοντα ΙΕΚ) να ιδρύει σχολές κατάρτισης οι οποίες δεν είναι τίποτα άλλο από τις περιβόητες ΣΕΚ της κυβέρνησης Σαμαρά και τις οποίες κατάργησε στη δική του διακυβέρνηση ο ΣΥΡΙΖΑ. Πλέον λύνει  τα χέρια του ιδιωτικού τομέα καθώς για το δημόσιο υπάρχει συγκεκριμένος αριθμητικός  κόφτης. Τα δημόσια ΙΕΚ δεν θα μπορούν να λειτουργούν κάτω από ένα συγκεκριμένο αριθμό σπουδαστών. Αυτό σημαίνει ότι δημόσιες δομές, ειδικά στην επαρχία, θα κλείσουν, θα κάνουν την εμφάνιση τους ιδιωτικές, στην καλύτερη των περιπτώσεων. Στη χειρότερη... τίποτα.

Οι εταιρείες, με τη σειρά τους, αποκτούν ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Να διαλέγουν, να δοκιμάζουν και εν τέλει να επιλέγουν μόνες τους το προσωπικό τους χωρίς να παρεμβάλλεται τρίτος παράγοντας, π.χ. μία άλλη σχολή. Η εταιρεία, χρησιμοποιώντας την μαθητεία για τους υποψηφίους κάτω από πραγματικές συνθήκες (ουσιαστικά την ώρα της παραγωγής), εν συνεχεία θα προσλαμβάνει τους καλύτερους από αυτούς, αφού θα έχουν δουλέψει χωρίς εργατικά δικαιώματα και με τον κίνδυνο ότι ακόμα και ένα ατύχημά τους εν ώρα εργασίας δεν θα μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί εργατικό. Μεγάλο, δηλαδή, ρίσκο για τα «μαθητευόμενα» παιδιά, μηδαμινό για την εταιρεία-ΙΕΚ.

Επίσης, μία άλλη σημαντική παράμετρος, Τα ΕΠΑΛ. τελικά δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Οι επιλογές είναι δύο: Θέλεις τεχνική εκπαίδευση; Επιλέγεις σχολές σαν και αυτές που περιγράφονται παραπάνω. Θέλεις γενική εκπαίδευση και εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση; Φοιτάς στα ΓΕΛ. Ενδιάμεση περίπτωση πλέον δεν υφίσταται διότι το Υπουργείο πιστεύει ότι μ’ αυτόν τον τρόπο απαντά στο αίτημα πολλών να ανέβει το επίπεδο των εισακτέων στα ελληνικά πανεπιστήμια. Σε ό,τι αφορά τις δομές επαγγελματικής κατάρτισης του ΟΑΕΔ στην πράξη απαξιώνονται. Ουδείς πλέον θα τις έχει άμεση ανάγκη, η μαθητεία στον ΟΑΕΔ καθίσταται σχεδόν κενό γράμμα.

Ένα ακόμη πολύ ωραίο δώρο κάνει στους σχολάρχες των ΙΕΚ, τέλος, το νομοσχέδιο: «Βαπτίζει» την εκπαίδευση που παρέχουν ως τυπική από μη τυπική που ήταν έως σήμερα. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι οι σπουδαστές του, αφού ολοκληρώνουν με επιτυχία τον κύκλο των σπουδών τους, θα μπορούν να δίνουν ακόμα και κατατακτήριες για πανεπιστημιακές σχολές! Είσοδος, λοιπόν, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση από την πίσω πόρτα.

Το νομοσχέδιο, συμπερασματικά, εκπονήθηκε για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένα ιδιωτικά συμφέροντα τα οποία το υπουργείο Παιδείας, υπό τη νυν Υπουργό, έχει αποδείξει ότι μπορεί να τα υπηρετήσει με αξιοσημείωτη επιτυχία. Δεν έχουν άλλωστε περάσει παρά μερικές μήνες από την ψήφιση του νομοσχεδίου για τα ιδιωτικά σχολεία, το οποίο διέλυσε τα εργασιακά δικαιώματα των ιδιωτικών εκπαιδευτικών και έκανε τους σχολάρχες να τρίβουν τα χέρια τους από ικανοποίηση.

Είναι διάχυτη η νεοφιλελεύθερη αντίληψη για:

• εκπαίδευση άκριτα υποταγμένη στα κελεύσματα της αγοράς και των επιχειρήσεων, που θα καθορίζουν τα προγράμματα σπουδών και τη λειτουργία ειδικοτήτων (ακόμα και του ΕΠΑΛ) σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες και συμφέροντα.
• ιδιωτικοποίηση ενός τμήματος της ΕΕΚ, προσφορά στα ιδιωτικά συμφέροντα που καραδοκούν να διεισδύσουν και να αποκομίσουν κέρδη από την εκπαίδευση. Ταυτόχρονα υπηρετείται και η απαίτηση των νεοφιλελεύθερων προγραμμάτων  για μειωμένες δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση και τη μεταφορά τους στην πλάτη της κάθε οικογένειας.
• κατηγοριοποίηση και κατακερματισμό σχολικών μονάδων, εκπαιδευτικών και μαθητικού πληθυσμού, ως αποτέλεσμα της «αυτονομίας» και της συνακόλουθης γεωγραφικής κατηγοριοποίησης, της διάκρισης των ΕΠΑΛ σε πρότυπα και μη και της ίδρυσης των ΕΣΚ.
• Κατάρτιση από την ηλικία των 15 ετών με στόχο τις χαμηλές και προσωρινές δεξιότητες, εις βάρος της εγκύκλιας γνώσης και της στέρεας κατάρτισης, που γρήγορα απαξιώνουν τους εργαζόμενους στη διαρκώς εξελισσόμενη αγορά εργασίας.
• αφομοίωση από τους ανήλικους μαθητευόμενους των ψαλιδισμένων ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων, σε αντίθεση με τα πλήρη εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα που προσφέρει ο θεσμός της μαθητείας σε ενηλίκους.

Συγκεκριμένα, στο νομοσχέδιο – μεταξύ άλλων - προβλέπονται:

1. Η ίδρυση ΕΣΚ (Επαγγελματικών Σχολών Κατάρτισης), δηλαδή σχολών πρόωρης κατάρτισης για μεταγυμνασιακούς 15χρονους μαθητές. Πρόκειται για σχολές που θα παρέχουν ουσιαστικά Μαθητεία Ανηλίκων χωρίς προβλεπόμενη αμοιβή, με εκπαίδευση δομημένη πάνω στη λογική της χαμηλής, ταχύρρυθμης ακόμα και εξ αποστάσεως κατάρτισης, χωρίς δυνατότητα περαιτέρω εκπαιδευτικής και επαγγελματικής εξέλιξης. Πρόκειται για σχολές που θα μπορεί να ιδρύει κάθε δημόσιος (όλα τα Υπουργεία και τα ΝΠΔΔ ή ΝΠΙΔ που εποπτεύουν) αλλά και ιδιωτικός οργανισμός ακόμα και εργοδοτικοί φορείς. Σχολές όπου θα διδάσκουν εκπαιδευτές και όχι εκπαιδευτικοί και όπου διευθυντές θα μπορούν να γίνονται και διοικητικοί υπάλληλοι.
2. Η δημιουργία Προτύπων ΕΠΑΛ, η οποία όπως ακριβώς και στα υπόλοιπα σχολεία, πίσω από το υποκριτικό ενδιαφέρον για τους «προικισμένους μαθητές» αποσκοπεί στην γενικευμένη κατηγοριοποίηση των σχολείων και τη συνακόλουθη απαξίωση της δημόσιας εκπαίδευσης. Τα πρότυπα ΕΠΑΛ περιλαμβάνουν: α) απόλυτο έλεγχο των προγραμμάτων σπουδών και των ειδικοτήτων από τους εκπροσώπους τις τοπικής αγοράς, γεγονός που εμπεριέχει τον κίνδυνο της συχνής μεταβολής τους συμπαρασύροντας τις ανάγκες σε εκπαιδευτικό προσωπικό, β) σκληρή αξιολόγηση μονάδων και των εκπαιδευτικών, γ) 6ωρη μη αμειβόμενη πρακτική άσκηση ανηλίκων σε χώρους εργασίας, πράγμα που σημαίνει και αντίστοιχη απώλεια διδακτικών ωρών για τους εκπαιδευτικούς των ειδικοτήτων και ότι για πρώτη φορά ο χώρος εργασίας θα είναι χώρος παροχής τυπικής εκπαίδευσης σε επίπεδο λυκείου.
3. Η ένταξη των ΕΣΚ, του Μεταλυκειακού έτους- Μαθητείας και των ΙΕΚ στην δημόσια τυπική εκπαίδευση κάθε μορφής κατάρτισης η οποία περιλαμβάνει για πρώτη φορά: α) ορισμό διευθυντών μη εκπαιδευτικών που θα επιλέγονται από τριμελείς επιτροπές, β) άσκηση διδακτικού έργου από εκπαιδευτές (ακόμα και στελέχη επιχειρήσεων) και όχι εκπαιδευτικούς, οι οποίοι θα προσλαμβάνονται με άλλες διαδικασίες και κριτήρια (κυρίως ως ωρομίσθιοι με σύμβαση έργου), γ) κατάρτιση με απλήρωτη εργασία ανηλίκων και εκπαίδευση στο χώρο εργασίας δ) νέους τρόπους διοίκησης και ενεργό ρόλο των τοπικών εργοδοτικών φορέων και επιχειρήσεων και ε) προγράμματα σπουδών που μπορούν να πραγματοποιούνται εξ ολοκλήρου με εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Συνέπεια αυτής της δομής είναι η απομάκρυνση της κατάρτισης από την εκπαίδευση και φτηνή προσαρμογή της στις προσωρινές ανάγκες της ευέλικτης αγοράς εργασίας.
4. Η αυστηροποίηση της διαδικασίας αξιολόγησης μαθητών των ΕΠΑΛ, εφαρμογή της Τράπεζας Θεμάτων κ.α., με προφανή στόχο την αναγκαστική έξωση προς τις ΕΣΚ-πρόωρη κατάρτιση, και κατ’ επέκταση τη μείωση  της πίεσης για εισαγωγή στα ΑΕΙ.
5. Ο σχεδιασμός για το περιεχόμενο, τους εκπαιδευτικούς, τους τομείς και ειδικότητες της ΕΕΚ από Κεντρικά και Περιφερειακά Κέντρα και Συμβούλια (ΚΣΕΕΚ και ΣΣΠΑΕ – Συμβούλιο Σύνδεσης με Παραγωγή και Ανάγκες της Αγοράς), όπου δεν θα υπάρχει εκπρόσωπος εκπαιδευτικών ή των ΕΛΜΕ και ΟΛΜΕ. Τα όργανα αυτά έχουν στόχο τη συστηματική αναπροσαρμογή δομών, τομέων, ειδικοτήτων, προγραμμάτων και απαιτούμενων Εκπαιδευτικών και Εκπαιδευτών σύμφωνα με τις πρόσκαιρες απαιτήσεις της αγοράς, παγιώνοντας και γενικεύοντας τις ευέλικτες μορφές εργασίας στην εκπαίδευση και καταργώντας ή συγχωνεύοντας σχολικές μονάδες χωρίς μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.  
6. Η κατάργηση των Δημόσιων ΙΕΚ με λιγότερους από 250 σπουδαστές σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, και 100 στην υπόλοιπη Ελλάδα (πλην παραμεθόριων περιοχών), οι σπουδαστές των οποίων θα γίνουν βορά σε ιδιωτικές δομές. Τα ΙΕΚ επίσης θα διοικούνται από διευθυντή–μάνατζερ, ο οποίος δεν θα είναι κατ’ ανάγκην εκπαιδευτικός, όπως ισχύει σήμερα. Επίσης, στα ΙΕΚ θα γίνεται σκληρή  «αγοραία» αξιολόγηση. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα για παροχή εκπαίδευσης εξ αποστάσεως ακόμα και για ολόκληρο το πρόγραμμα σπουδών, για αγγλόφωνα τμήματα, για κατατακτήριες εξετάσεις για την εισαγωγή στα ΑΕΙ κ.ά., με φανερή τη διάθεση να ικανοποιηθούν τα ιδιωτικά ΙΕΚ.
7. Η θεσμοθέτηση κατατακτηρίων εξετάσεων για τα ΑΕΙ από τα ΙΕΚ με ποσοστό εισαγομένων, με τη λογική και τη νομοθεσία που γίνονται οι κατατακτήριες από τμήματα των ΑΕΙ σε άλλα τμήματα ΑΕΙ. Πρώτον, είναι η 1η φορά που εισάγονται σε ΑΕΙ υποψήφιοι από κατώτερη βαθμίδα χωρίς Πανελλαδικές εξετάσεις, δεύτερον πριμοδοτούνται σαφέστατα τα ιδιωτικά ΙΕΚ, αφού πλέον του 50 των ΙΕΚ είναι ιδιωτικά και τρίτον δημιουργείται εύκολη παρακαμπτήρια οδός και αφήνεται πεδίο για τη μελλοντική διεκδίκηση για είσοδο των ΙΕΚ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και τη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. (Οι σπουδαστές και οι απόφοιτοι των ΙΕΚ έχουν με το ισχύον πλαίσιο τη  δυνατότητα να εισαχθούν στα ΑΕΙ, μέσω της συμμετοχής τους στις πανελλαδικές εξετάσεις όποτε το επιθυμήσουν.)
8. Παραχώρηση τμημάτων της Πιστοποίησης Προσόντων σε ιδιωτικούς φορείς αντί του   δημόσιου οργανισμού (ΕΟΠΠΕΠ), με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αξιοπιστία του συστήματος.
9. Τέλος, καταργούνται οριστικά, αποδεικνύοντας πόσο αληθινή ήταν η προσωρινή αναστολή   λειτουργίας τους, τα διετή προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης των πανεπιστημίων (ΚΕΕ), που αποτελούσαν μια διέξοδο και δυνατότητα για συνέχιση σπουδών σε ανώτερο επίπεδο των αποφοίτων ΕΠΑΛ.

Αντί λοιπόν του εκσυγχρονισμού της παραγωγής και των υπηρεσιών με την ύπαρξη ειδικευμένων εργαζομένων, δημιουργούνται κέντρα αποφάσεων και όργανα που υπηρετούν κερδοφορίες,

Αντί για εργαζόμενους με στέρεη τεχνική επαγγελματική  εκπαίδευση  που θα έχουν τη δυνατότητα να εξελίσσονται εκπαιδευτικά και επαγγελματικά, επιλέγεται η πρώιμη κατάρτιση, φτηνή, ευέλικτη και γρήγορα απαξιωμένη εργασία. Για μακροχρόνιο και στρατηγικό Σχεδιασμό σε εθνικό ή έστω περιφερειακό επίπεδο ούτε λόγος.

Πρόσκαιρα κέρδη, πρόσκαιροι με πρόσκαιρες ειδικεύσεις φτηνοί εργαζόμενοι.

Είναι φανερό ότι απαιτείται άμεση αντίδραση των εκπαιδευτικών και των συλλογικοτήτων τους, αφενός για να υπερασπίσουμε τις μέχρι σήμερα κατακτήσεις μας και φυσικά τη συνεχή βελτίωσή του Δημόσιου Συστήματος της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης και αφετέρου για να μη περάσει αυτή η καλυμμένη με τον μανδύα του εκσυγχρονισμού και της αναγκαιότητας της ανάπτυξης αντιδραστική αλλαγή, που βάζει βόμβα στα θεμέλια όχι μόνο της επαγγελματικής εκπαίδευσης αλλά και όλου του οικοδομήματος της εκπαίδευσης και των δικαιωμάτων των εκπαιδευτικών. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στην πολιτική της νέας «διαθεσιμότητας» να ξανακτυπήσει τις πόρτες της δημόσιας εκπαίδευσης και κατάρτισης! 

Ζητάμε να αποσυρθεί άμεσα αυτό «το  αντιεκπαιδευτικό νομοσχέδιο-έκτρωμα».

Παναγιώτης Κουμουνδούρος
Μέλος του ΔΣ ΕΛΜΕ Λακωνίας
Αιρετός στο ΠΥΣΔΕ Λακωνίας
1ο ΕΠΑΛ Σπάρτης