«Η σύνοδος της Φλωρεντίας, ο Σχολάριος, η Αγία Σοφία», από τον Δημήτρη Κατσαφάνα

Η Αγία Σοφία και η Μονή της Χώρας είναι βέβαια σήμερα μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς. Πριν απ’ όλα όμως είναι η καρδιά και η δύναμη του πολιτισμού μας, η καρδιά της χριστιανοσύνης, μα και γνήσια έκφραση της εθνικής ψυχής.

Ο έλληνας του χριστιανικού Βυζαντίου, όπως και ο έλληνας των κλασικών χρόνων, δεν μας επέβαλε αρχιτεκτονικά τον όγκο. Τον εξαΰλωσε. Στον τεράστιο εσωτερικό χώρο της Αγίας Σοφίας, έδωσε ζωή και κίνηση εντελώς εσωτερική, αδιόρατη, μέσα σε μια ήρεμη σιωπηλή ένταση. Γιατί το Υπέρ Λόγον, τον Θεό και τους αγίους μόνο το μυστικό φως που εκπέμπει η πίστη μπορεί να τους αποκαλύψει.

Η πολύτροπη και πλούσια αρχιτεκτονική του βυζαντινού ναού εικονίζει σε μικρογραφία το σύμπαν. Μπαίνεις στην Αγία Σοφία. Εσωτερικότερη, πνευματικότερη από την έκφραση σε ύψος των γοτθικών ναών. Γαλήνια, τεράστια, αλλά ήρεμη σε ανασηκώνει στα φτερά της η δύναμη που σε κατέχει. Σωματικά αισθάνεσαι μικρός και ταυτόχρονα πνευματικά μεγάλος. Ένα τέτοιο έργο που μας λυτρώνει από τον καθημερινό ωμό πραγματισμό μας, από το στενό ατομικό εγώ, είναι και η Μονή της Χώρας με τα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες. Και εδώ το ανθρώπινο πνεύμα έχει φθάσει στην κορυφή του, στη μεθόριο του ανθρώπινου και του θείου.

Ευεργέτης της Μονής είναι ο Θεόδωρος Μετοχίτης, τολμηρός πολιτικός και νεωτεριστής στην τέχνη.

Οι Βυζαντινοί είχαν πάντοτε συνείδηση του ελληνικού παρελθόντος τους. Οι ανθρώπινες μορφές τώρα, στις αρχές του 14ου αιώνα, έχουν μια κίνηση άϋλη, έναν εξιδανικευμένο ρεαλισμό, χαρακτηριστικά δηλαδή που θαυμάζουμε στον Τζιόττο, ενώ τα έχουν ήδη η Μονή της Χώρας και ο Μυστράς, οι Βυζαντινοί δηλαδή καλλιτέχνες στις απαρχές της μεγάλης Αναγέννησης.

17/10/2020
Δημήτρης Κατσαφάνας, kathimerini.gr