Τετάρτη, 16 Οκτωβρίου 2024
Κείμενα του Γ. Θεοτοκά και του Γ. Σεφέρη
Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από το προσωπικό
ημερολόγιο του Γιώργου Θεοτοκά. Είναι μια αυθεντική μαρτυρία, γραμμένη εν θερμώ
την ίδια μέρα που ξέσπασε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος. O συγγραφέας καταγράφει τα
προσωπικά του αισθήματα αλλά και τις πρώτες αντιδράσεις των κατοίκων της Αθήνας
όταν μαθαίνουν το νέο. Κηφισιά, 28 Oκτωβρίου 1940 Ξυπνώ με τις καμπάνες που σημαίνουν την κήρυξη του πολέμου
και τον πρώτο συναγερμό. Επιτέλους είμαστε μέσα! O ωραιότατος καιρός, οι
καμπανοκρουσίες, κάποια κίνηση ιδιαίτερη, κάποια έξαψη που αισθάνουμαι αμέσως
τριγύρω μου, στο σπίτι, στο δρόμο, στα άλλα σπίτια και στους κήπους, όλα αυτά
προσδίδουν, από την πρώτη στιγμή, στην ημέρα που αρχίζει, μια όψη εορτάσιμη,
πανηγυρική. Η πρώτη μου σκέψη είναι: «Το μεσημέρι το αργότερο θα έρθουν τα
αεροπλάνα να μας βομβαρδίσουν». Ξεκινώ για την Αθήνα νωρίτερα από τη συνηθισμένη μου ώρα.
Στο δρόμο, ενώ πηγαίνω προς τον Πλάτανο να πάρω το λεωφορείο, με συνοδεύει μια
γριά προσφυγίνα, μαγείρισσα σε κάποιο σπίτι όπως μου λέει, που τρέχει να πάει
στον Πειραιά να δει τι γίνουνται τα παιδιά της. Είναι πανικόβλητη, μου μιλά για
την καταστροφή της Σμύρνης, για τα πτώματα στους δρόμους. Στο λεωφορείο διαβάζω την εφημερίδα μου και ξεχνιούμαι.
Απάθειά μου. Oι επιβάτες μιλούν για τον πόλεμο με πολλή ψυχραιμία και κάποτε με
ευθυμία. Μετά τους Αμπελοκήπους, μπαίνοντας στην Αθήνα, αντικρίζω την
πρώτη πολεμική εικόνα και αισθάνουμαι την πρώτη συγκίνηση της ημέρας. Μια
στρατιωτική μονάδα φεύγει από τα Παραπήγματα. Oι στρατιώτες είναι άοπλοι. Είναι
πολύ νέοι και καλά ντυμένοι. Τραγουδούν, γελούν και παίζουν φάπες, κάνουν σαν
παιδιά που ξεκινούν για μια ευχάριστη εκδρομή. Μες στο λεωφορείο μου μια
γυναίκα ξαφνικά αρχίζει και κλαίει με λυγμούς, μια άλλη κλαίει κρυφά, στρέφει
το πρόσωπό της προς τα έξω για να μην τη δουν. Φτάνω στο γραφείο, συζητώ με τον Αλέκο για τις εκκρεμείς
υποθέσεις, ύστερα βγαίνω στην οδό Βουκουρεστίου. Παντού υπάρχει μια κίνηση
ασυνήθιστη, αλλά τίποτα που να μοιάζει με φόβο. O κόσμος είναι γενναίος και
εύθυμος, πηγαινοέρχεται στους δρόμους, συζητεί με θέρμη, αλλά χωρίς υπερβολική
νευρικότητα. Ξαναβρίσκω όλη την απάθειά μου που είχε θαρρείς κλονιστεί
για μια στιγμή στο λεωφορείο. Αισθάνουμαι ότι ανήκω σ’ ένα σύνολο που δεν έχασε
την αυτοπειθαρχία του. Το αίσθημα αυτό μου δίνει κάποια περηφάνια. Στη γωνία Βουκουρεστίου και Σταδίου μια αρκετά μεγάλη
διαδήλωση νέων έχει επιτεθεί στα γραφεία της Ala Litoria. Σπάζουν τις πόρτες,
μπαίνουν μέσα και τα σπάνουν όλα, γεμίζουν το δρόμο με συντρίμμια και χαρτιά.
Το νεανικό πλήθος φωνάζει και γελά. Αισθάνουμαι ότι μου μεταδίδει τον
ενθουσιασμό του, φωνάζω και εγώ και γελώ. Σιγά σιγά η Αθήνα παίρνει το ύφος των μεγάλων εθνικών
εορτών, κάτι που θυμίζει λ.χ. τα Εκατόχρονα της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά πιο
αυθόρμητα και πιο νεανικά. Καιρός θαυμάσιος, καταγάλανος ουρανός. Πλήθη νέων
[...] έχουν χυθεί στους κεντρικούς δρόμους, με λάβαρα, σημαίες, δάφνες,
μουσικές. [...] O κόσμος συμμετέχει σ’ αυτές τις εκδηλώσεις, χειροκροτεί,
ζητωκραυγάζει. Είχα πολλά, πάρα πολλά χρόνια να δω τέτοιον ενθουσιασμό στην
Αθήνα. Αισθάνεται κανείς ένα πάθος μες στον αέρα, ένα φανατισμό, μια λεβεντιά. Ξύπνησε
το ελληνικό φιλότιμο, είναι κάτι ωραίο. Και μια τέλεια εθνική ενότητα. Είναι η
πρώτη φορά στη ζωή μου που αισθάνουμαι τέτοιαν ομόνοια να βασιλεύει στον τόπο. Γ. Θεοτοκάς, Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953, Βιβλιοπωλείον
της Εστίας *με τον Αλέκο: εννοεί το δικηγόρο, στενό φίλο και συνεργάτη
του, Αλέκο Καλοβιδούρη ------- Ο νομπελίστας ποιητής μας Γ. Σεφέρης (1900-1971) ζει τα
γεγονότα «από μέσα», ως διπλωμάτης καριέρας (υπουργείο Τύπου) κοντά στον
πρωθυπουργό Ιω. Μεταξά. Γράφει(1): Δευτέρα 28 (Οκτωβρίου 1940). Κοιμήθηκα δύο το πρωί,
διαβάζοντας Μακρυγιάννη. Στις τρεις και μισή μια φωνή μέσα από το τηλέφωνο με
ξύπνησε: «έχουμε πόλεμο»! Τίποτε άλλο, ο κόσμος είχε αλλάξει. Η αυγή, που λίγο
αργότερα είδα να χαράζει πίσω από τον Υμηττό, ήταν άλλη αυγή: άγνωστη. (…)
Ντύθηκα κι έφυγα αμέσως. Στο Υπουργείο Τύπου δυο-τρεις υπάλληλοι. Ο Γκράτσι(2)
είχε δει τον Μεταξά στις τρεις. Του έδωσε μια νότα και του είπε πως στις 6 τα
ιταλικά στρατεύματα θα προχωρήσουν. Ο πρόεδρος του αποκρίθηκε πως αυτό
ισοδυναμεί με κήρυξη πολέμου, και όταν έφυγε κάλεσε τον πρέσβη της Αγγλίας (…)
Καθώς ετοίμαζα το τηλεγράφημα του Αθηναϊκού πρακτορείου, μπήκε ο Τούρκος
πρέσβης για να ιδεί τη νότα, και σε λίγο ο πρόεδρος με όψη πολύ ζωντανή. Έπειτα άρχισαν να φτάνουν οι υπουργοί, χλωμοί περισσότερο ή
λιγότερο, καθένας κατά την κράση του. Το υπουργικό συμβούλιο κράτησε λίγο. Ο
Μεταξάς πήγε αμέσως στο γραφείο του κι έγραψε το διάγγελμα στο λαό. Το πήραμε
και γυρίσαμε στο υπουργείο τύπου. Μέσα από τα τζάμια του αυτοκινήτου, η αυγή μ’
ένα παράξενο μυστήριο χυμένο στο πρόσωπό της. Έγραψα μαζί με το Νικολούδη το διάγγελμα του βασιλιά. Καμιά
δακτυλογράφος ακόμη. Πήγα σπίτι μια στιγμή και το χτύπησα στη γραφομηχανή μου.
Η Μαρώ μου είχε ετοιμάσει καφέ. Γύρισα στο Υπουργείο καθώς σφύριζαν οι
σειρήνες. Στη γωνία Κυδαθηναίων μια φτωχή γυναίκα με μια υστερική σύσπαση στο
πρόσωπο. Τώρα όλοι μαζεμένοι στα υπόγεια της «Μεγάλης Βρετανίας». Ο βασιλιάς, με ύφος νέου αξιωματικού. Υπόγραψε το διάγγελμά
του και φύγαμε. Τηλεφώνησα στο τηλεγραφείο να σταματήσουν τα τηλεγραφήματα και
των Γερμανών ανταποκριτών. Οι υπάλληλοι εκεί είναι ακόμη ουδέτεροι. Δεν μπορούν
να πιστέψουν τη φωνή μου: -είστε βέβαιος; και των Γερμανών; -Και των Γερμανών
είπα. -Τι δικαιολογία να δώσουμε; Δεν έχω καιρό για συζητήσεις: -Πέστε τους πως
τώρα είναι χαλασμένα τα σύρματα με το Βερολίνο, κι αν φωνάζουν πολύ στείλτε
τους σ’ εμένα. Πήρα και έδωσα το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν μας και κατέβηκα
στους δρόμους για να ιδώ τα πρόσωπα. Το πλήθος έσπαζε τα τζάμια των γραφείων
της «Αλα Λιτόρια». ΟΤΑΝ απειλείται άμεσα η πατρίδα και η ελευθερία σου,
πολεμάς. Δεν διαπραγματεύεσαι. Η Ελλάδα όμως, όπως έγραψε κι ο Ελύτης(3) πριν
από 75 χρόνια, είναι μια «Όμορφη και παράξενη πατρίδα…» γεμάτη αντιφάσεις. Και
παραμένει έτσι «όμορφη», και με πόλεμο και με ειρήνη… Σημειώσεις
*Ala Litoria: Ιταλική αεροπορική εταιρεία
*σπάνουν:
σπάζουν
(1) Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Γ΄ 16 Απρίλη 1934 – 14 Δεκέμβρη
1940 (Αθήνα, 1977, Ίκαρος)
(2) Γκράτσι (Emanuele Grazzi, 1891-1961): Ιταλός πρέσβης.
Επέδωσε τη νύχτα της 27ης προς 28η Οκτωβρίου 1940 το «ιταμό» τηλεγράφημα με το
οποίο ζητούσε την άνευ όρων διέλευση των φασιστικών στρατευμάτων από τα
ελληνοαλβανικά σύνορα.
(3) Από τη συλλογή «Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας» (1943) του Οδυσσέα
Ελύτη