«Επί Τον Τύπον των Ήλων …της Εκκλησίας μας» από τον Γιάννη Μητράκο

Το 1972 ο ηγούμενος και οι μοναχοί της Μονής Εσφιγμένου έπαψαν να μνημονεύουν τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως κατηγορώντας τον ως Οικουμενιστή και προδότη της Ορθοδοξίας, αποσχίστηκαν και προσχώρησαν στην Εκκλησία των ΓΟΧ, κρατώντας υπό κατάληψη το μοναστήρι. Είναι γνωστές οι προσπάθειες της Αστυνομίας να εκβάλλει τους καταληψίες από τη Μονή και η αντίσταση των ζηλωτών μοναχών που έφτασε μέχρι την παρασκευή μολότωφ! Φέτος την άνοιξη στον περιβάλλοντα χώρο της Μονής δύο από τους καταληψίες τραυμάτισαν ένα αδελφό τους μοναχό της νόμιμης αδελφότητας που εγκαταβιώνει προσωρινά στις Καρυές, ο οποίος μεταφέρθηκε αιμόφυρτος στο Κέντρο Υγείας.

Στην Κρήτη, όπου κατηγορήθηκαν, πρόσφατα, περίπου 45 άτομα, ως εμπλεκόμενα στη λεγόμενη μαφία των εκβιαστών κι εμπόρων ναρκωτικών, συμπεριλαμβάνεται στη δικογραφία κι ένας αρχιμανδρίτης τον οποίο το κύκλωμα φαίνεται πως τον προωθούσε για τη θέση του μητροπολίτη, προκειμένου εν συνεχεία μέσω αυτού να αλώσουν επ’ ωφελεία τους τουριστικά φιλέτα από την εκκλησιαστική περιουσία του τόπου.

Και το κερασάκι στην τούρτα έμελλε να είναι η διαμάχη της πλειονότητας των μοναχών της Μονής της Αγίας Αικατερίνης Σινά με τον υπέργηρο ηγούμενο και Αρχιεπίσκοπο Δαμιανό. Σκηνές πεζοδρομίου με εκατέρωθεν απαράδεκτες κατηγορίες και χρήση βίας για την εκκένωση της Μονής από τους αντιρρησίες μοναχούς από έμμισθους μπράβους του Ηγουμένου, ώσπου να επέμβει η πολιτική και θρησκευτική ηγεσία για να επιβάλλουν το αυτονόητο δηλαδή την αντικατάσταση του γηραιού ιεράρχη!

Θα μπορούσαμε, ίσως, να παραθέσουμε κι άλλα αρνητικά παραδείγματα από την εκκλησιαστική ζωή, τα οποία θα ενίσχυαν ακόμα περισσότερο τη γενική άποψη ότι: στην Εκκλησία μας παλαιόθεν έως σήμερα, υπάρχουν πολλά σκανδαλώδη θέματα που κλονίζουν την πίστη μελών της, ιδίως των νέων, και η υπεύθυνη ιεραρχία αντί να τα αντιμετωπίσει και να τα επιλύσει τα «κρύβει κάτω από το χαλάκι»!

Το θέμα είναι πως αυτά τα κακώς κείμενα έχουν επισημανθεί με ενάργεια και καυστικό τρόπο και από πνευματικούς ανθρώπους, που δεν δίστασαν να μιλήσουν ερχόμενοι μάλιστα σε σύγκρουση με το κατεστημένο της ιεραρχίας. Ένας απ΄ αυτούς ήταν ο Άγιος των Ελληνικών Γραμμάτων ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, που έγραφε το 1896, τηρουμένων των αναλογιών, σχετικά με αυτά και με τίτλο «Ιερείς των πόλεων και ιερείς των χωριών». Ιδού ένα εκτενές μέρος του άρθρου του Παπαδιαμάντη, τηρουμένης της γλώσσας και της ορθογραφίας της εποχής εκείνης, αλλά στο μονοτονικό σύστημα για ευνόητους τεχνικούς λόγους.

«Και τις ο τρόπος της διακρίσεως; Ποιον το όριον το χωρίζον τους πρώτους από των δευτέρων; Μήπως είναι τα φαρδομάνικα; Αλλά τα φαρδομάνικα είναι κακόζηλα και δεν αρμόζουν περισσότερον εις τους ιερείς των πόλεων, ή όσον εις τους ιερείς των χωριών.

Μήπως είναι τα πράσινα ή κόκκινα ζωστικά; Αλλά τα πράσινα ή κόκκινα ζωστικά είναι ανοίκεια, και πρέπει οι αρχιερείς πρώτοι να τα καταργήσωσιν.

Μήπως είναι το έγγαμον ή η αγαμία των κληρικών; Διότι εις τας Αθήνας, την μεγίστην πόλιν της ελευθέρας Ελλάδος, βλέπω πλείστους ιερομόναχους εφημερεύοντας, θα υπάρχωσι, δε τουλάχιστον δωδεκάς τούτων, φέροντες το οφφίκιον «αρχιμανδρίται». Αλλ’ ιερομόναχοι ή αρχιμανδρίται οφείλουσι ν’ απέλθωσιν εις τας Μονάς των, και ν’ αφήσωσι τας κατά πόλεις εφημερίας εις τους εγγάμους κληρικούς, εις ους και μόνους ανήκουσιν αύται. Αν άλλως είχε, δεν θα επετρέπετο ποτέ ο γάμος εις τον Κλήρον.

Μανθάνω περί τινός νομοσχεδίου, ορίζοντος περί μισθοδοσίας των εφημερίων και το οποίον διαιρεί τους ιερείς εις τρεις τάξεις, α΄, β΄και γ΄, απαράλλακτα όπως τους γραμματοκομιστάς ή τους κλητήρας. Το πράγμα μου φαίνεται ανάρμοστον, και μάλιστα κακόδοξον. Πώς να διαιρεθώσιν οι ιερείς εις τάξεις; Εκτός αν η διάκρισις γίνη κατά το μήκος των περιχειριδίων, ως είπα εν αρχή, ή κατά το χρώμα των ενδυμάτων . Φρονώ, ότι δεν έχει καμμίαν υποχρέωσιν η πολιτεία να δίδη μισθόν εις τους ιερείς. Έχει όμως την υποχρεώσιν ν’ αποδώση όσα κατά καιρούς αυθαιρέτως εδήμευσεν ή εσφετερίσθη εκ της εκκλησιαστικής περιουσίας δια να ιδρυθή εκκλησιαστικόν ταμείον. Και εκ του ταμείου τούτου, πλουτιζομένου και δι’ άλλων πόρων, να δίδωνται συντάξεις και βοηθήματα εις γέροντας, ασθενείς ή ανικάνους ιερείς, εις χήρας και ορφανά ιερέων. Όσον αφορά τους νέους και ικανούς να εκτελώσι τα χρέη των ιερείς, δεν είναι καμμιά ανάγκη να δοθή μισθός εις αυτούς. Αρκετά τους έχουν εξευτελίσει ήδη . Μη ζητούν να τους υποδουλώσουν και όλως διόλου εις την πολιτικήν. Ας μην προσποιούνται ότι κήδονται της τύχης του Κλήρου, και ότι θέλουν το καλόν της Εκκλησίας (σ.σ. οι πολιτικοί). Αν εκήδοντο του Κλήρου και της Εκκλησίας οι πολιτευταί δεν θα υπέσχοντο και την ιερωσύνην ως ρουσφέτι εις τας εκλογάς, και δεν θα επίεζαν τους επισκόπους να χειροτονώσι φαύλους και αγραμμάτους. Και οι σεβασμιώτατοι επίσκοποι, αν περισσότερον επόνουν και ούτοι, δεν θα προέβαινον ποτέ εις χειροτονίαν αναξίων είτε αφ’ αυτών, είτε υπείκοντες εις πιέσεις . Τούτο και μόνον οφείλουν να πράξωσι. Να μη χειροτονώσιν υπεραρίθμους, παρ’ ενορίαν και υπέρ ενορίαν.

Ο αριθμός των οικογενειών, των αποτελουσών ενορίαν, ο αριθμός των ιερεών, δύο ή τριών το πολύ, δι’ έκαστον ενοριακόν ναόν, να είναι ωρισμένες, αλλά να μην υπερπηδάται ποτέ.

Και όταν αι ενορίαι είναι κανονισμέναι, και αι θέσεις των ιερέων μόνιμοι, τότε οι χριστιανοί, οι μεν εκ του περισσεύματος, οι δε εκ του υστερήματος, θα δίδωσιν εις τους ιερείς των όσα αρκούσιν, άνευ απρεπούς πολυτελείας, δια να ζήσωσι αυτοί και τα τέκνα των.

Αλλ’ ομιλούσι περί μορφώσεως του Κλήρου. Τι εννοούσι μόρφωσιν λέγοντες; Μη εννοούσι τα πολλά γράμματα; Οι προ της παρούσης γενεάς ιερείς ήξευραν ολίγα κολλυβογράμματα. Δεν ήσαν ευπαίδευτοι, αλλ’ ήσαν μορφωμένοι. Μορφωμένοι δια το έργο των. Ήσαν σεβάσμιοι και ενάρετοι. Από την Ριζάρειον εβγήκεν ολόκληρος σφηκιά δικηγόρων, αγέλη καθηγητών, ιατρών, χρηματιστών και πολιτευομένων. Πού ηκούσθη αυτό, μοναστήρια να έχωσι υποτρόφους εις την Ευρώπην δικηγόρους, και μάλιστα ιατρούς, δια να διδάσκωνται, ότι ο άνθρωπος εβγήκεν από τον πίθηκον, κατερχόμενοι δε να διδάσκωσι και εις άλλους τα σοφά ταύτα; Μόνον εις την Ελλάδα γίνονται αυτά. Αλλά και τι δεν γίνεται εις την Ελλάδα; Από τας ιερατικάς σχολάς και από την Ριζάρειον εβγήκαν ολιγοστοί καλοί ιερείς, περισσότεροι ίσως όχι πολύ καθώς πρέπει. Μη πλανάσθε. Το ράσον δεν κάμνει τον μοναχόν και το ιεροδιδασκαλείον δεν κάμνει τον ιερέα. Πρέπει ο ιερεύς να έχει κλίσιν με ιώτα και προ πάντων κλήσιν με ήτα…. Πρέπει να έχει πυρ μέσα του.

Τις θα κλέψη εκ του ουρανού αυτό το πυρ; Τις θα εμφυσήσει την πίστιν, την πνοήν, την ζωήν; Τις θα θερμάνη την τέφραν; Δια του μισθαρίου θα μορφωθή ο Κλήρος; Δια μισθαρίου και δια μισθαρίου διεφθάρησαν ήδη τα πολλά. Να τους φωτίση ο Θεός ν’ αφήσουν τα πράγματα όπως είναι, μην τα κάνουν χειρότερα. Μη κίνει κακόν ευ κείμενον. Μεταξύ των υπαρχόντων ιερέων υπάρχουσι ακόμη πολλοί ενάρετοι και αγαθοί εις τας πόλεις και εις τα χωρία. Είναι τύποι λαϊκοί, ωφέλιμοι, σεβάσμιοι. Ας μην εκφωνώσι λόγους. Ηξεύρουσιν αυτοί άλλον τρόπον πώς να διδάσκωσι το ποίμνιον. Γνωρίζω ένα ιερέα εις τας Αθήνας. Είναι ο τεπεινότερος των ιερέων και ο απλοϊκώτερος των ανθρώπων. Δια πάσαν ιεροπραξίαν αν του δώσης μίαν δραχμήν ή πενήντα λεπτά, ή μία δεκάραν τα παίρνει. Αν δεν του δώσης τίποτε δεν ζητεί. Δια τρείς δραχμάς εκτελεί παννύχιον ακολουθίαν, Απόδειπνον, Εσπερινόν, Όρθρον, Ώρας, Λειτουργίαν. Το όλον διαρκεί εννέα ώρας. Αν του δώσης μόνον δύο δραχμάς, δεν παραπονείται. Κάθε ψυχοχάρτι, φέρον τα μνημονευτέα ονόματα των τεθνεώτων, αφού άπαξ του το δώσης το κρατεί δια πάντοτε. Επί δύο, τρία, τέσσαρα, πέντε έτη εξακολουθεί να μνημονεύη τα ονόματα, δι’ είκοσι λεπτά, τα οποία του έδωσες εφάπαξ. ΕΙς κάθε προσκομιδήν μνημονεύει δύο ή τρεις χιλιάδας ονόματα. Δεν βαρύνεται ποτέ. Η προσκομιδή παρ’ αυτώ διαρκεί δύο ώρας. Η λειτουργία άλλας δύο. Εις την απόλυσιν της λειτουργίας, όσα κομμάτια έχει εντός του ιερού, από πρόσφορα ή αρτοκλασίαν, τα μοιράζει όλα εις όσους τύχουν. Δεν κρατεί σχεδόν τίποτε.

Μιαν φοράν έτυχε να χρεωστή μικρόν χρηματικόν ποσόν, και ήθελε να το πληρώσει, είχε δέκα ή δεκαπέντε δραχμάς, όλα εις χαλκόν, επί δύο ώρας εμετρούσεν, εμετρούσεν, εμετρούσε και δεν ημπορούσε να τα εύρη πόσα ήσαν. Τέλος είς άλλος χριστιανός έλαβε τον κόπον και του τα εμέτρησε. Είναι ολίγον τι βραδύγλωσσος και περισσότερον αγράμματος. Εις τας ευχάς τας περισσοτέρας λέξεις τας λέγει ορθάς, εις το Ευαγγέλιον τας περισσοτέρας εσφαλμένας. Θα ειπήτε, διατί η αντίθεσις αύτη; Αλλά τας ευχάς τας ιδίας απαγγέλει καθ’ εκάστην, ενώ την δείνα περικοπήν του Ευαγγελίου θα την αναγνώση άπαξ ή δις ή το πολύ τρις του έτους, εξαιρέσει ωρισμένων περικοπών συχνά αλλά ατάκτως επανερχομένων ως εις τους Αγιασμούς, εις τας Παρακλήσεις. Τα λάθη όσα κάμνει εις την ανάγνωσιν είναι πολλάκις κωμικά. Και όμως εξ όλων των ακροατών του, εξ όλου του εκκλησιάσματος, κανείς μας δεν γελά. Διατί; Τον εσυνηθίσαμεν και μας αρέσει. Είναι αξιαγάπητος. Είναι απλοϊκός και ενάρετος. Είναι άξιος του πρώτου των Μακαρισμών του Σωτήρος.»

Γιάννης Μητράκος

Υ.Γ. 1: Η πρώτη δημοσίευση του ανωτέρω άρθρου έγινε στο λεύκωμα «Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896».

Υ.Γ. 2 : Ο ταπεινός Λευτίτης, στον οποίο αναφέρεται ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, δεν είναι άλλος παρά ο εσχάτως αγιοποιηθείς παπα-Νικόλας Πλανάς (εορτή 2 Μαρτίου).

Υ.Γ.3: Κατ’ εμέ ένα πρώτο βήμα αλλαγής στο χώρο της Εκκλησίας μας θα ήταν η εκ βάθρων ανασύσταση του τρόπου εκλογής των αρχιερέων με πρωτεύον το κριτήριο της εντοπιότητας, την αποδοχή των υποψηφιοτήτων από τον κλήρο και το λαό και την εκλογή του εκλεκτού της χάριτος του Αγίου Πνεύματος δια της κληρωτίδος και όχι δια της ψηφοφορίας που θυμίζει εν πολλοίς κομματικά αλισβερίσια. Την πρόταση αυτή είχε διατυπώσει σε δημόσια ομιλία του στο παλαιό Δημαρχείο της Σπάρτης ο μακαριστός π. Γεώργιος Μεταλληνός.