«Τα Χριστούγεννα με την Πένα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη» από τον Γιάννη Μητράκο

Το πρόταγμα των ημερών το δίνει κατ’ αρχάς ο κόσμος της αγοράς που βλέπει την εορτή των εορτών ως ευκαιρία για την αύξηση των κερδών του, γι’ αυτό και το χριστουγεννιάτικο κλίμα καλλιεργείται παντοιοτρόπως από τον Οκτώβρη μήνα. Σ’ αυτό συμβάλλουν και τα τηλεοπτικά δίκτυα που αρχίζουν πρώιμα να παρακινούν τον κόσμο να υιοθετήσει τις πρακτικές της αγοράς και η Τοπική Αυτοδιοίκηση που μετατρέπει τη θρησκευτική γιορτή σε μια παραμυθένια  υπερπαραγωγή με επίσημο άναμμα δέντρου που συνοδεύεται από εντελώς άσχετες με το πνεύμα των Χριστουγέννων συναυλίες, χριστουγεννιάτικα χωριά, πύργους καλικαντζάρων και ψευδεπίγραφους Αγιοβασίληδες που δεν έχουν καμιά σχέση με τον Μέγα Βασίλειο της Εκκλησίας μας.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα της εκκοσμίκευσης οι άνθρωποι, και ιδίως τα μικρά παιδιά,  χάνουν το αληθινό νόημα της μεγάλης εορτής και την ζουν εντελώς επιφανειακά ως ευκαιρία για μια γυαλιστερή περίοδο διασκέδασης πασπαλισμένη με σύγχρονους μύθους και απατηλές καταστάσεις με κύριο χαρακτηριστικό το «φάε, πίε, ευφραίνου»!

Κι όμως κάποτε εμείς οι Έλληνες βιώναμε τα Χριστούγεννα με γνήσιο, αυθεντικό πνευματικό τρόπο, βασισμένοι στη λαϊκή μας παράδοση που διαμορφώθηκε στο πέρασμα των αιώνων και απηχούσε την αγνή, άδολη λαϊκή πίστη, έστω κι αν κάποιες φορές απηχούσε στοιχεία του αρχαίου παγανιστικού μας πολιτισμού (π.χ. Καλικάντζαροι).   

Αυτό το ελληνικό χριστουγεννιάτικο πνεύμα το απαθανάτισε με τη γλαφυρή πένα του ο Άγιος των Ελληνικών Γραμμάτων Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης σε τέτοιο βαθμό που θα τολμούσαμε να πούμε πως όποιος θέλει να νιώσει το νόημα της γιορτής θα πρέπει αυτές τις μέρες να διαβάσει τα χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Σκιαθίτη συγγραφέα.

Υπάρχουν σ’ αυτά  οι ήχοι των Χριστουγέννων, οι χαρούμενες κωδωνοκρουσίες της εκκλησιάς, η σιγαλιά της νύχτας, οι φλόγες που τρεμοπαίζουν στο τζάκι, το φύσημα του βοριά, οι χαρούμενες παιδικές φωνές που καλαντίζουν στις γειτονιές, τα θορυβώδη καπηλειά και παντοπωλεία, που ήταν γεμάτα  από κόσμο και ζωή.

Υπάρχουν διάχυτες στις σελίδες τους οι μυρωδιές των Χριστουγέννων, από τους ζεστούς λουκουμάδες και τις τηγανίτες, από τις μοσχοβολιστές ρακές, από τους αχνιστούς κούρκους και από την αρμύρα του θαλασσινού αγέρα.

Υπάρχουν τα χρώματα της φύσης, τα σκούρο γαλάζιο και και το γκρι της φουρτουνιασμένης θάλασσας, το μαβί του ουρανού, το ολόλευκο του χιονιού, τα μισοφωτισμένα καπηλειά,  το κιτρινωπό φως των μελισσοκεριών της εκκλησιάς και οι πολύχρωμες μανδήλες των νησιωτισσών.

Εκείνο που κυριαρχεί, όμως, είναι το ελληνορθόδοξο Πνεύμα των Χριστουγέννων, που αποτελεί τον κεντρικό άξονα όλων των ιστοριών του Παπαδιαμάντη. Σ’ αυτό συμπυκνώνονται όλες οι χριστιανικές αξίες και αρετές, που διέπουν τη ζωή των απλών ανθρώπων. Η αγάπη για τον πλησίον, η αλληλεγγύη, η ομόνοια, η μεγαλοψυχία και η χαρά της προσφοράς, που φωλιάζουν στις ανθρώπινες καρδιές και τις γεμίζουν χριστουγεννιάτικο φως. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει και  η σκοτεινή πλευράτης ζωής, που γίνεται όμως αφορμή, κάποτε, για μετάνοια και συγχώρηση.

Να ποια είναι τα πιο γνωστά χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Παπαδιαμάντη με μια σύντομη αναφορά στη θεματολογία τους, τα οποία καλό θα είναι να τα προμηθευτούμε και να τα διαβάσουμε στη μελίρρυτη  πρωτότυπη παπαδιαμαντική γλώσσα, εκτός κι αν θέλουμε να μυήσουμε σ΄αυτά τα παιδιά μας οπότε καλό είναι να τους αγοράσουμε ένα βιβλίο σε κατάλληλη μετάφραση για να μπορούν να τα κατανοήσουν.

• Το χριστόψωμο (1887): Είναι το πρώτο χριστουγεννιάτικο διήγημα του Παπαδιαμάντη. Σ΄ αυτό αναφέρεται στα ήθη και τα έθιμα ης Σκιάθου και στην αδυναμία του ανθρώπου να επιδράσει στην τύχη του. Στο χριστόψωμο η κακιά πεθερά θέλει να φαρμακώσει τη νύφη της γιατί δεν μπορεί να κάνει παιδιά, αλλά  το χριστόψωμο το τρώγει κατά λάθος ο γιος της. Θεία Δίκη!
• Υπηρέτρα (1888): Στο διήγημα αυτό παρουσιάζεται η Ουρανία, ένα κοριτσάκι ορφανό από μητέρα με έναν ταλαίπωρο πατέρα που έγινε στα γεράματά του πορθμέας για να τα βγάλει πέρα. Σ’ αυτό αναφέρονται οι προετοιμασίες της γειτονιάς για τη χριστουγεννιάτικη λειτουργία, είτε σοβαρές, είτε φαιδρές.
• Ο πολιτισμός εις το χωρίον (1891): Σ’ αυτό το δραματικό διήγημα μιλάει για μια δις χαροκαμένη μάνα που έχει άρρωστο το στερνοπούλι της κι έναν άσωτο άντρα, που μόλις πιάσει χρήματα στα χέρια του τα τρώει στις ταβέρνες και πάει στο σπίτι του ψίχουλα. Κοντεύουν τα Χριστούγεννα κι αυτός αντί να νοιαστεί για το άρρωστο παιδί του και πώς θα περάσει η οικογένειά του τα Χριστούγεννα γίνεται δέσμιος «του πολιτισμού» που έχει φτάσει στο χωριό και ορίζει οι νέοι να χαρτοπαίζουν, οι τοκογλύφοι να εκμεταλλεύονται όσους έχουν ανάγκη και οι γιατροί να επικαλούνται τον παλιόκαιρο για να μην επισκεφτούν τους ασθενείς όπως τον καταδικασμένο μικρό Λευτεράκη…
• Ο Αμερικάνος (1891): Σ’ αυτό διηγείται την επιστροφή ενός ξενιτεμένου που είχε αρραβωνιαστεί κι έφυγε για την Αμερική. Μετά από πολλά χρόνια μαθαίνει πως οι γονείς του πέθαναν και γυρίζει στον τόπο του βέβαιος ότι δεν τον θυμάται κανείς. Περνά τη νύχτα των Χριστουγέννων αναζητώντας στοιχεία και αναμνήσεις. Στο τέλος διαπιστώνει πως ο έρωτάς του δεν χάθηκε και τον θυμάται. Στη διάρκεια αυτής της νύχτας πάει από καφενέ σε καφενέ και γνωρίζει πολλούς τύπους ανθρώπων.
• Στο Χριστό στο Κάστρο (1892): Κλασικό κείμενο του Παπαδιαμάντη που ανήκει στην εορταστική διηγηματογραφία. Ο παπα-Φραγκούλης επικεφαλής ομάδας πιστών εκστρατεύει στο Χριστό το Κάστρο, όπου έχουν αποκλειστεί από το χιόνι δύο συγχωριανοί τους και όλοι μαζί ζουν μια ανεπανάληπτη χριστουγεννιάτικη βραδιά.
• Της Κοκκώνας το σπίτι (1893): Χριστουγεννιάτικη ιστορία με καλικαντζάρους, αερικά και φαντάσματα, που ανήκει στα παιδικά διηγήματα του Παπαδιαμάντη, αλλά συγκινεί ακόμα και σήμερα όλες τις ηλικίες.
• Οι φιλόστοργοι (1895): Με φόντο τα Χριστούγεννα ο κυρ-Αλέξανδρος διηγείται ιστορίες ανθρώπων της Αθήνας με φιλόστοργα ή δήθεν φιλόστοργα αισθήματα για τους άλλους.
• Τα Χριστούγεννα του τεμπέλη  (1896): Η ιστορία του κυρ Παύλου, τεμπέλη οικογενειάρχη, που κλέβει μια γαλοπούλα για να κάνει η οικογένειά του Χριστούγεννα, αλλά ο δασκαλεμένος μικρός γιος του με μια ατάκα τον βάζει στη θέση του.
• Η Ντελησυφέρω (1904): Η Ντελησυφέρω ήταν μια αντρογυναίκα καβγατζού που δεν δίσταζε να τα βάλει με άντρες και με γυναίκες. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ξεκινάει χαράματα με τις κωδωνοκρουσίες και πάει στο ναό για να κρατήσει το στασίδι της από αυτές που πάνε μια-δυο φορές το χρόνο στην εκκλησία, για να δείξουν τα στολίδια τους.
• Ο Χαραμάδος (1904): «Τι Χριστούγεννα έμελλον να κάμουν, το έτος εκείνο, εις το παλαιόν βραχοκτισμένον θαλασσοδαρμένον Κάστρον, κατέναντι του αγρίως μαινομένου πελάγους, εις τα κράτη του Βορρά; Δυστυχισμένη χρονιά εκείνη. Δύο χιλιάδες γίδια και πρόβατα είχαν ψοφήσει από τα ολίγα κοπάδια της μικράς νήσου, μέσα εις τα χειμάδια των ποιμένων και βοσκών, από το τρομερόν ψύχος, από τα χιόνια τα πρώιμα, οπού εσκέπασαν τους λόγγους και τα βουνά, έως τους βουβώνας το ύψος. Τρόφιμα άλλα δεν υπήρχον, ειμή ελαίαι και παστά οψάρια. Τ΄ αμπέλια δεν είχον καρποφορήσει· άγνωστος πρωτοφανής νόσος είχε βλάψει τα σταφύλια…».

Ευλογημένα Χριστούγεννα!

Γιάννης Μητράκος