«Η Ιστορία κι’ Εμείς (29 Μαϊου 1453)» από τον Δημήτρη Γ. Κατσαφάνα

Το πνευματικό  αυτό Συμπόσιο, που γίνεται για πρώτη φορά για το Μυστρά σε μέρες που η πολιορκούμενη Κωνσταντινούπολη έπεφτε για πάντα, δικαιώνεται από την πρόθεση να μελετηθεί συστηματικά η δραματική εκείνη για το έθνος εποχή, μέσα από την οποία αναδύεται ο Νέος Ελληνισμός, γεννιέται δηλαδή αυτό που εμείς είμαστε σήμερα, προβάλλει στον ορίζοντα της Ιστορίας το δικό μας πρόσωπο. Οι ανακοινώσεις και οι συζητήσεις που θα ακολου-θήσουν σε θέματα ιστο-ρίας, τέχνης και φιλοσοφίας θα είναι τα άνθη που ευλαβικά θα καταθέ-σουν οι ομιλητές και το κοινό στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού, όπου έπεσε ο τελευταίος Αυτοκράτορας πριν από 535 χρόνια. Το πνεύμα του Συμποσίου θα είναι το φως από ένα νοερό κερί στη μνήμη των πατέρων που από τα τείχη της Πόλης προασπίζονταν τα ιερά του Γένους.

Βέβαια δεν είναι τόσο τα χρόνια που μας χωρίζουν από εκείνους, όσο είναι η διαφορά στη νοοτροπία, στη σκέψη. Πώς να το κάνουμε, η τεχνική δεσπόζει στη ζωή μας, δένει το πνεύμα με τόσες απαιτήσεις, έτσι που δεν ευκαιρούμε να σκεφθούμε, δεν μπορούμε να κοιτάξουμε μέσα μας. Και όμως μέσα στην ταχύτητα της εποχής, που μοιάζει ο πλανήτης να ανοίγεται προς τις αβύσσους, όπου γκρεμίζονται συστήματα που ως χθες στέγαζαν πεποιθήσεις και ιδέες, ο άνθρωπος έχει ανάγκη να πιστέψει και ας μην ανοίγει την πόρτα που του την χτυπάει η πίστη. Έχει ανάγκη, για να μη μείνει μετέωρος μέσα στο χάος του κόσμου, να γνωρίσει τις ιστορικές του ρίζες. Είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι το παρελθόν κλείνει μέσα του τεράστια ενέργεια και δύναμη. Και είναι επίσης βέβαιο ότι οι χειρότερες ώρες της ιστορίας της ανθρωπότητας είναι εκείνες που συνδέονται με τα μεγάλα μίση, αλλά και με την αυταπάρνηση εκείνων που θυσιάζονται. Η ιστορία γράφεται, όπως έλεγε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, όχι μόνο από τον ένοχο, αλλά και από τον αθώο. Και η άλωση της Κωνσταντινούπολης και η Μικρασιατική καταστροφή, όπου στις φλόγες της Σμύρνης έγινε στάχτη η Μεγάλη Ιδέα, αυτό επιβεβαιώ-νουν. Ότι δηλαδή εμείς σήμερα είμαστε κοντά στα γεγονότα του παρελθόντος και ότι εξακολουθούν να μας επηρεάζουν ψυχολογικά, πνευματικά και πολιτικά στη ζωή μας.

Αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να ξανασκε-φθούμε τον εαυτό μας από την αρχή, να γίνουμε πιο στέρεοι εσωτερικά, να αποκτήσουμε δηλαδή αυτοσυνειδησία. Πριν από δέκα ακριβώς χρόνια, Τούρκος αξ)κός ιστορικός και επιτελικός, σε δημόσια ομιλία του στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, με σχέδια και επιχειρήματα, βεβαίωνε τους κατάπληκτους Έλληνες Κωνσταντινουπολίτες, ότι θεμελιωτής της νεώτερης Ελλάδας είναι ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και ότι πραγματικός ήρωας του Βυζαντίου είναι αυτός ο Παλαιολόγος και όχι ο Μωάμεθ. Δάκρυσε το ακροατήριο, αποθέωσε τον ομιλητή.

Τούτο, νομίζω, θα έπρεπε να γνώριζε τουλάχιστο ο μέσος Έλληνας, όπως το γνωρίζει και ο Τούρκος αξιωματικός, ότι δηλαδή γεννιέται το νέο πνεύμα εδώ στο Μυστρά, η εθνική δηλαδή συνείδηση που την εκφράζει πολιτικά ο Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων και την ενσαρκώνει στρατιωτικά ο Κωνσταντίνος, τελευταίος αυτός Αυτοκράτορας μιας Αυτοκρατορίας που δεν υπήρχε προ πολλού.

Και έπρεπε τουλάχιστο ο μέσος Έλληνας να γνωρίζει, όπως το γνωρίζει ο Τούρκος εκείνος αξιωματικός, ότι οι ρίζες του και οι ρίζες του έθνους του ριζώνουν στην τελευταία Βυζαντινή περίοδο, ότι οι άνθρωποι που ζουν στο Μυστρά και στην Πόλη των Παλαιολόγων δεν είναι πια Βυζαντινοί. Έλληνες είναι. Αισθάνονται και σκέφτονται σαν εμάς. Είναι δικοί μας άνθρωποι εκείνοι που θρηνούν για το πάρσιμο της Πόλης:

«Όπως οι άγιοι βασανίζονται και στο τέλος τελειώνουν το μαρτύριό τους με το θάνατο», γράφει ο Φ. Κόντογλου για τις τελευταίες ώρες της Πόλης, «και παίρνουνε το στεφάνι της αφθαρσίας, έτσι κι’ η αγιασμένη Πόλη, η Νέα Σιών της Χριστιανοσύνης, αφού βασανίστηκε, έκλαψε, πόνεσε από κάθε λογής τυράγνισμα, ήρθ’ η μέρα που παρέδωσε το πνεύμα της. Η ιερά Κιβωτός, η Δωδεκάτειχος Πόλις έπεσε ματωβαμμένη στις 29 Μαΐου 1453».

Έκλαψαν, πόνεσαν, τυραννήθηκαν και πέθαναν. Ήταν οι αθώοι της Ιστορίας, αλλά ήταν και οι ένοχοι, γιατί άφισαν τα πράγματα να οδηγηθούν στην τελευταία φάση της τραγωδίας. Τα δεινά των χριστιανών ήταν η Θεία τιμωρία για τα αμαρτήματά τους. Ένα από τα πιο ευαίσθητα πνεύματα της εποχής εκείνης, ο Βρυέννιος, στα πρόθυρα της τελειωτικής καταστροφής, έγραφε. «Πράγματι η αγάπη έχει παγώσει ολότελα, η αδελφική ομόνοια έχει εκλείψει, πουθενά ένα δάκρυ, πουθενά μια προσευχή στο όνομα του Χριστού, και έχει ανάψει μίσος ανάμεσα στους ομοφύλους». Και πάλι έγραφε. «Οι άρχοντες συμμετέχουν στις παρανομίες, διαχειριζόμενοι τα κοινά είναι άρπαγες, οι δικαστές δωρολήπτες. Οι αλαζόνες, οι αχάριστοι, οι φιλάργυροι, οι ανόσιοι και αμετανόητοι, οι αδιάλλακτοι κυκλοφορούν μέσα στην κοινωνία».

Νομίζω ότι η δραματική αυτή φωνή μας είναι γνώριμη. Παράλληλοι Βίοι; Μήπως και εμείς οδεύουμε στα πρόθυρα ενός αργού αφανισμού; Αρχές, αισθήματα, ιδέες, που στήριζαν ως πριν από τους δυο παγκόσμιους πολέμους τη ζωή των ανθρώπων, γκρεμίζονται. Η μεταβολή βέβαια στη ζωή είναι νόμος και η διαλεκτική κίνηση στην ιστορία είναι αδυσώπητη. Υπάρχει φόβος όμως η ιστορία να προχωρήσει και χωρίς εμάς. Η ιστορική συνείδηση είναι η προϋπόθεση, είναι το δυναμάρι για όποιους αγώνες μας για πρόοδο, κοινωνική δικαιοσύνη και ανεξαρτησία. Πρέπει να διαφυλαχθεί η ιδιοτυπία του πολιτισμού μας και της βιολογικής μας υπόστασης. Κανείς σοβαρός άνθρωπος στον κόσμο δεν αμφισβητεί την άξια παρουσία των εθνών μέσα στην ευρύτερη αποστολή τους για το ανέβασμα του ανθρώπινου πολιτισμού. Και η διεθνής κοινοτική συνεργασία, όπως επιχειρείται τώρα στη Δυτική Ευρώπη, αλλά και γενικότερα, ασφαλώς χρειάζεται τα έθνη, τα βιολογικά αυτά κύτταρα του πολιτισμού. Αρκεί να γίνονται άξια της υψηλής αποστολής τους. Η υπερπολιτειακή κοινωνία που δημιουργείται στην Ευρώπη, θα κυβερνιέται δημοκρατικά και κάθε λαός θα συνεισφέρει το δικό του στον κοινό, ευρωπαϊκό πολιτισμό, και φυσικά έτσι θα επιζήσει.

Με αυτές τις σκέψεις και τους προβληματισμούς για τη μοίρα που μας επιφυλάσσει ο σκληρός νόμος της Ιστορίας, την πένθιμη τούτη μέρα της 29 Μαΐου, φέρνουμε αργά βαριά τα βήματά μας προς τον Ιερό Βράχο του Μυστρά. Ένας λόγος, βγαλμένος από την ψυχή του έθνους, λέει:                        

Αρκεί να το κατανοήσουμε, η ευθύνη γι’ αυτό είναι στον καθένα μας.

Δημήτρης Γ. Κατσαφάνας