«Πάσχα της Καρδιάς μας» από τον Βαγγέλη Μητράκο

«Η πραγματική μας πατρίδα είναι η παιδική μας ηλικία».

Γι’ αυτό, κάθε Πάσχα, καρτερούμε στον Σταθμό το τραίνο, που θα μας πάει πίσω σ’ εκείνα τα Πάσχα των παιδικών μας χρόνων, αυτά τα Πάσχα που δεν υπάρχουν πια, παρά μόνο στις μνήμες, σε παλιές ξεθωριασμένες φωτογραφίες και στα παλαιά αναγνωστικά του Δημοτικού Σχολείου, αφού στα σύγχρονα αναγνωστικά το Πάσχα (μαζί με άλλα πολλά ) έχει (δυστυχώς) εξοβελιστεί.

Λοιπόν…

«Κόκκινη κλωστή δεμένη

Στην ανέμη τυλιγμένη

Δος της κλότσο να γυρίσει

Παραμύθι ν’ αρχινήσει»:

-Κάθε που πλησίαζε το Πάσχα οι Δάσκαλοί μας άνοιγαν την ενότητα με τα πασχαλινά μαθήματα και μας έβαζαν, σιγά-σιγά, στην μοναδική και ανεπανάληπτη πραγματικότητα και ατμόσφαιρα του ελληνικού ορθόδοξου Πάσχα.

Πρώτα απ’ όλα ήταν τα όμορφα ποιήματα των μεγάλων μας ποιητών, που με ευχαρίστηση μεγάλη τα διαβάζαμε και μαθαίναμε να τα απαγγέλλουμε «απ’ έξω»:

Να ?την η Λαμπρή με τα λουλούδια

κόψετε, παιδιά, την πασχαλιά

κι όλα με χαρές και με τραγούδια

τρέξετε ν? αλλάξωμε φιλιά.

Σήμαντρα γλυκά βαρούν ακόμα

και μοσχοβολούν οι εκκλησιές,

μόσχος τα φιλιά στο κάθε στόμα

τα φιλιά της άνοιξης δροσιές.

Πάμε να στρωθούμε στο χορτάρι

και τ? αρνί μας ψήνεται σιγά.

Και με της Ανάστασης τη χάρη

φέρτε να τσουγκρίσουμε τ? αυγά.

«Η Λαμπρή» Στέλιος Σπεράντσας

Χ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ: ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ Β’ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ «ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑ», 1949

-Η Μεγάλη Εβδομάδα, πέρα από τις σχολικές διακοπές, είχε για τα παιδιά ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο και νόημα και τα παλιά Αναγνωστικά, με κείμενα ομορφογραμμένα και απλά, βγαλμένα μέσα από τη ζωή και την ελληνορθόδοξη παράδοση, έδιναν στους μαθητές να καταλάβουν περισσότερα και να νιώσουν βαθύτερα τα μηνύματα της γιορτής:

«Πότε κιόλας πέρασε η Σαρακοστή; Πότε έφθασεν η Μεγάλη Εβδομάδα; Καθόλου δεν εκατάλαβα, είπεν η μητέρα στη Δαφνούλα και στον Κωστάκη, τα παιδιά της.

(…) Την ώρα εκείνη κάτω στο δρόμο τα παιδιά εχαλούσαν τον κόσμο από τις φωνές. (…) Της μητέρας της εφάνηκε άσχημο αυτό το πράγμα. Τέτοια ημέρα λυπητερή να φωνάζουν τα παιδιά τόσο! (…)

-Αν είχατε , παιδιά μου, στο σπίτι σας, κάποιον δικό σας να υποφέρη, θα εκάνατε ό,τι κάνετε τώρα; Θα εγελούσατε, θα ετρέχατε, θα εγεμίζατε τον κόσμο από ξεφωνητά; (…)

-Μα εμείς  δεν έχομε κανένα δικό μας να  υποφέρη. Γιατί να μη γελούμε και να μη φωνάζωμε;

-Και όμως, παιδιά μου! Έχομε κάποιον πολύ δικό μας , που υποφέρει! Έχομε τον Χριστό μας. Όλη αυτή την Μεγάλη Εβδομάδα υποφέρει, βασανίζεται, σταυρώνεται. Εμείς, σαν Χριστιανοί, δεν είναι σωστό να μη νοιώθωμε τον πόνο του. Αυτός για μας εσταυρώθηκε. (…)»

ΒΑΣΙΛΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ: ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ Β΄ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, 1963

«-Εγώ όμως δεν είδα την Ανάσταση (στο μοναστήρι), είπε κλαίγοντας η Μαρίνα. Με πήρε ο ύπνος.

-Έτσι συμβαίνει με τα παιδιά χαμογέλασε εκείνος (ο γερο-καλόγερος). Δεν πειράζει (…) η Ανάσταση γίνεται κάθε μέρα, όταν το θέλετε!

-Κάθε μέρα; Πού; Ρώτησα απορημένος,

-Μέσα στις καρδιές, απάντησε με σοβαρότητα. Να έχετε μέσα στην καρδιά σας αγάπη και θα έχετε πάντα Ανάσταση!

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΡΕΛΛΑ: ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ Γ΄ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, 1977

«ΟΛΗ η οικογένεια, τα πατροπαράδοτα ήθη και τα έθιμα, το αίσθημα το θρησκευτικό και η ευγένεια των χαρακτήρων, η ευπρέπεια, ο σεβασμός προς τους μεγαλύτερους… ήταν ΟΛΑ παρόντα στα πασχαλινά μαθήματα των Αναγνωστικών της εποχής εκείνης.

Κι αν κάποιοι σήμερα τα λιθοβολούν ότι δήθεν πρόβαλλαν «στερεότυπα», καλλιεργούσαν την εθνικοφροσύνη, τη θρησκοληψία και τον συντηρητισμό, ότι στερούσαν την ατομική ελευθερία κλπ, κλπ, ας κοιτάξουν πρώτα πού έχουν οδηγήσει τα σημερινά παιδιά με τις αντιμεταρρυθμίσεις τους, τις θολές τους ιδεολογίες και με τα σκοτισμένα μυαλά τους και ας σιωπήσουν, τουλάχιστον:

«Τα παιδιά κρατούν βάγια και βγαίνουν από την εκκλησιά. (…)

-Ω , ω, καλώς τα τα παιδιά μου με το κλαράκι της βάγιας , είπεν η κυρία Μαρία  όταν είδε τα παιδιά της να έρχωνται από την εκκλησιά μαζί με τη γιαγιά των. (…) πρέπει να βάλετε ένα μικρό κλαδάκι στο εικονοστάσιο για να είναι στο σπίτι μας η ευλογία του Χριστού. Σαν τέτοια ημέρα έστρωσαν με λουλούδια και φοινίκια τους δρόμους της Ιερουσαλήμ για να περάση ο Χριστός, που ήρχετο επάνω σε ένα γαϊδουράκι. Σε ολίγες ημέρες τον επρόδωσε ο Ιούδας και έπειτα ήλθαν ημέρες γεμάτες με λύπη και αγωνία και για το Χριστό και για τους πιστούς του. (…)

Βάγια, βάγια τω βαγιώ

Τρώνε ψάρι και κολιό

Κι ως την άλλη Κυριακή

Με το κόκκινο τ΄αυγό

Με την τσότρα το κρασί

Και με το ψητό τ’ αρνί»

Μυρσίνη. Κλ. Παπαδημητρίου: ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ Β΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, 1934

-Η αγωνιώδης και μαρτυρική πορεία του Χριστού προς τον Γολγοθά, με το σώμα χαραγμένο  από τα μαστίγια και το κεφάλι ματωμένο από το ακάνθινο στεφάνι, με τον βαρύ ξύλινο Σταυρό στους αδύναμους ώμους Του, γέμιζε την ψυχή των παιδιών με δέος και αληθινή θλίψη και συμπόνια , διαβάζοντας τα λογοτεχνικά κείμενα των Αναγνωστικών τους. Όμως ήξεραν πως γρήγορα η πίκρα θα γλύκαινε:

«Στην άκρη του δρόμου στεκόταν και μια Γαλιλαία, που κρατούσε από το χέρι ένα παιδάκι έξι χρονών κι έσκυβε σ’ αυτό και του έδειχνε με το δάχτυλό της τον Ιησού, τη στιγμή που η συνοδεία περνούσε απ’ εμπρος της. (…) Εκείνο τόλμησε να παρατηρήσει και, μόλις αντίκρισε το πρόσωπο του Ιησού, έτρεξε χαρούμενο, πέρασε τη γραμμή των στρατιωτών, πλησίασε τον Ιησού, αγκάλιασε τα γόνατά του και τον έβλεπε κατάματα μ’ ένα αγγελικό χαμόγελο στα χείλη. Ήταν ένα από τα παιδιά εκείνα που είχε ευλογήσει ο Ιησούς λίγες μέρες πριν κι έτρεξε να τον αγκαλιάσει γιατί τον είχε αγαπήσει.

Όταν ο Ιησούς είδε ότι απ’ όλο εκείνο το πλήθος μόνο ένα μικρό παιδί τόλμησε να του δείξει συμπάθεια, απόθεσε το βαρύ Σταυρό καταγής, έσκυψε και φίλησε το μικρό παιδί στο μέτωπο.»

Γ. ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΟΣ, Θ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ, Δ. ΔΟΥΚΑΣ κλπ: ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ Ε΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, 1976

 -Για τα παιδιά του τότε το Πάσχα ήταν μια γιορτή που τη ζούσαν με όλο τους το «είναι». Κάθε βράδυ, με τη σύνοψη στο χέρι πήγαιναν με τους γονείς και τους παππούδες τους να παρακολουθήσουν τις «ολονυκτίες» και είχαν ένα κόμπο θλίψης στο λαιμό για τα όσα «τράβηξε» για μας ο «Χριστούλης», έναν κόμπο που ήξεραν ότι θα λυθεί το βράδυ της Ανάστασης. Η μεγάλη τους θλίψη αλλά και χαρά μαζί ήτανε όταν πηγαίνανε από το πρωί της Μ. Παρασκευής στην εκκλησία για να στολίσουν το Επιτάφιο με τα λουλούδια της Άνοιξης, μαζί με τους μεγάλους και ύστερα στέκονταν ολόγυρα ψάλλοντας με τις παιδικές και αθώες φωνούλες τους τα εγκώμια:

«Από πρωί-πρωί, επήγαιναν στην εκκλησία αγόρια και κορίτσια. Όλα ήσαν φορτωμένα με λουλούδια.

Μενεξέδες, ανεμώνες, βιολέτες, πασχαλιές είναι σωρός επάνω σ’ ένα τραπέζι.

Τι ωραία στολίδια που βγάζει η γη!

Τα κορίτσια της Πέμπτης και της Έκτης τάξεως στολίζουν τον Επιτάφιο.

Τα μικρότερα παιδιά των άλλων τάξεων, αγόρια και κορίτσια, ετοιμάζουν τα λουλούδια και τους τα δίνουν στο χέρι.

Ωραία! Πολύ ωραία εστολίσθη ο Επιτάφιος!

Τώρα όλα τα παιδιά του σχολείου κάνουν κύκλο γύρω στον Επιτάφιο και ψάλλουν:

Αι γενεαί πάσαι…

Στην ολονυκτία όλος ο κόσμος ήταν στην εκκλησία. Τα αγόρια του σχολείου φορούσαν την φορεσιά του προσκόπου.

Έψαλλαν κι αυτά ένα μέρος  από τον Επιτάφιο θρήνο.»

Α.  ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑ – Ν. ΕΛΑΤΟΥ: «ΤΟ ΡΑΖΑΚΙ ΣΤΑΦΥΛΙ», ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ Δ΄ ΤΑΞΕΩΣ, 1934

-Εκεί, μέσα στην πασχαλινή ενότητα των παλαιών Αναγνωστικών, οι συντάκτες έβαζαν και δημοτικά τραγούδια που είχαν σχέση με την Άνοιξη και το Πάσχα, δένοντας με τον τρόπο αυτό την Πασχαλογιορτή με το πιο ζωντανό κομμάτι της παράδοσής μας που δεν είναι άλλο παρά το δημοτικό τραγούδι, κρατώντας τα παιδιά «δεμένα» με την πιο σίγουρη άγκυρα, εκείνη της ελληνικής παράδοσης:

«Το λεν οι κούκοι στα ψηλά, ψηλά στα καταράχια.

Παν τα κοπάδια στα βουνά να ξεκαλοκαιριάσουν,

παν και κοντά οι τσοπάνηδες βαρώντας τη φλογέρα,

να τα τυροκομήσουνε και τη νομή να βγάλουν

και να γιορτάσουν τ’ Αη-Γιωργιού, να ρίξουν στο σημάδι,

να πιούν νερό απ’ τα βουνά, να πάρουν τον αέρα.»

ΜΥΡΣΙΝΗΣ ΚΛ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ: ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ Β΄ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, 1934

-Τα παλαιά Αναγνωστικά, με τα πασχαλινά τους μαθήματα (και όχι μόνο) ήταν πολλαπλώς ωφέλιμα για τα παιδιά. Θα μπορούσε κανείς αναρίθμητες ωφέλειες να αναφέρει. Όμως μια και μόνη φτάνει:

Και μόνο που θύμιζαν ότι σε κάθε ελληνικό σπίτι υπήρχε ένα εικονοστάσι και μια γιαγιά που (δικαιωματικά) άναβε κάθε χρόνο το καντήλι με το Άγιο Φως, που το εγγονάκι της έφερνε στο σπίτι, μετά την Ανάσταση,  αυτό και μόνο είναι αρκετό:

Η Έλλη κρατεί τη λαμπάδα της

Και προσέχει να μη σβήση.

Πηγαίνει τη λαμπάδα στο σπίτι.

Τη δίνει στη γιαγιά και λέγει:

-Χριστός ανέστη, γιαγιά.

Η γιαγιά τη φιλεί και λέγει:

-Αληθώς ανέστη, παιδί μου.

Ύστερα παίρνει τη λαμπάδα.

Πηγαίνει στο εικόνισμα και ανάβει το κανδήλι.

Ι.Κ. ΓΙΑΝΝΕΛΗ - Γ. ΣΑΚΚΑ: αλφαβητάριον, 1957

-Έθιμα πατροπαράδοτα, αληθώς ελληνικά, που αδερφώνανε τις κοινότητες και ανανέωναν τους δεσμούς των τοπικών κοινωνιών, ήταν παρόντα στις πασχαλινές ενότητες των παλιών αναγνωστικών, για μην ξεχνιούνται τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων και να επιβιώνουν μέσα στο χρόνο. Όπως, λόγου χάρη, το έθιμο να χορεύει όλο το χωριό αγαπημένο και αδερφωμένο στην πλατεία, έξω από την εκκλησία, την Κυριακή του Πάσχα, μετά την τελετή της Αγάπης:

«Στην πλατεία του χωριού είναι σήμερα χορός. Τόσον καιρό τον επερίμεναν οι νέοι! Σήμερα φορούν τα καλύτερα ρούχα των και οι νέες φορούν κεντημένες ποδιές και ωραία χρωματιστά μανδήλια στο κεφάλι.

Τα παιδιά τους τριγυρίζουν και τους θαυμάζουν. Αχ, και να ήσαν και αυτά σαν και αυτούς! Οι γέροι τους καμαρώνουν από τη γωνιά τους. Αχ, τέτοιοι ήσαν και αυτοί έναν καιρό!

Τα βιολιά περιμένουν στολισμένα με κορδέλες και λουλούδια.»

Δ. ΔΟΥΚΑ-Δ. ΔΕΛΗΠΕΤΡΟΥ: ΤΑ ΠΑΙΔΑΚΙΑ-ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ, 1935

-Μέσα στο πέρασμα των «πονηρών» χρόνων αφήσαμε, αλλοίμονο, οι Έλληνες να κοπεί το νήμα της παράδοσης, που μας συνέδεε με το παρελθόν της φυλής μας, γι’ αυτό και σήμερα (με κομμένο το νήμα της Αριάδνης) βολοδέρνουμε χαμένοι σε σκοτεινούς λαβύρινθους ξέροντας ότι σε κάποια γωνιά μας προσμένει ο Μινώταυρος, για να μας αποτελειώσει.

Ποια μάνα σήμερα ξυπνάει το μικρό παιδί της τη νύχτα της Ανάστασης μ’ ένα φιλί για να του βάλει στο χέρι το κόκκινο αυγό της αναστάσιμης χαράς; Καμιά! Γιατί το έθιμο χάθηκε πια. (Άσε που πολλές μανάδες δεν βάφουν καν αυγά και προτιμούν να τα παίρνουν έτοιμα από το σούπερ μάρκετ):

«Τα κόκκινα αυγά στα παιδάκια μάλιστα προξενούν την ίδια χαρά, όπως και τα δώρα της Πρωτοχρονιάς. Σε πολλά σπίτια η μητέρα το βράδυ της Ανάστασης ξυπνάει τα παιδιά μ’ ένα φιλί της βάζοντας στο χέρι τους ένα κόκκινο αυγό. Είναι τούτο ένα από τα ωραιότερα σύμβολα. Όπως η ανθρωπότητα, το κακότροπο παιδί και πεισματάρικο ως την εποχή του Χριστού, ξύπνησε και ξημερώθηκε με τη Χριστιανική διδασκαλία της αγάπης, έτσι και το παιδάκι, με το κόκκινο αυγό στο χέρι, ξυπνάει με το φιλί της μητρικής στοργής, για να σκορπίση τη χαρά μέσα στο σπίτι με την καθαρή φωνούλα του, ψάλλοντας μαζί με τ’ αδέρφια, τον πατέρα και την μητέρα: Χριστός Ανέστη!»

ΤΑ ΑΕΤΟΠΟΥΛΑ, ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ Γ΄ΚΑΙ Δ΄ΤΑΞΗΣ – ΕΚΔΟΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

-Τα πασχαλινά κείμενα στα Αναγνωστικά του παλαιού καιρού, παρήγαγαν και πρόβαλλαν (εκτός άλλων) και πρότυπα Αρχών και Αξιών ζωής, με κυρίαρχη ανάμεσά τους την Οικογένεια. Πάσχα χωρίς Οικογένεια δεν γίνεται και Οικογένεια χωρίς Πάσχα δεν μπορεί να υπάρξει. Κι ας λιθοβολείται σήμερα πανταχόθεν ΚΑΙ το Πάσχα ΚΑΙ η Οικογένεια:

Όταν εγύρισαν στο σπίτι, άναψαν με τις αναμμένες λαμπάδες των το κανδηλάκι που ήτο μπροστά στα εικονίσματα, λέγοντας «Χριστός Ανέστη».

Τα παιδιά εφίλησαν το χέρι του παππού και της γιαγιάς, του πατέρα και της μητέρας των και εκείνοι εφίλησαν τα παιδιά, δίνοντάς τους τις καλύτερες ευχές. Ύστερα εκάθησαν όλοι στο λαμπροστολισμένο τραπέζι. Ετσούγκρισαν αυγά κόκκινα και το πιο γερό αυγό εβγήκε του παππού. Όλοι εφώναξαν «ζήτω του παππού» και ο παππούς είπε: «Να μου ζήσετε, παιδιά μου, και πάντα χαρούμενοι!».

Ύστερα έψαλαν όλοι μαζί το «Χριστός Ανέστη», είπαν «χρόνια πολλά» κάνοντας τον Σταυρό τους και έφαγαν τη νόστιμη μαγειρίτσα.

Το πρωί της Λαμπρής ο κυρ - Δημήτρης εσηκώθηκε και ετοίμασε το αρνί. Το έψησαν στην αυλή και όλοι εγύρισαν τη σούβλα με τη σειρά. Ως το άπόγευμα δεν άκουες τίποτε άλλο από τραγούδια και μουσικά όργανα.»

Β. ΠΕΤΡΟΥΝΙΑ-Φ. ΚΟΛΟΒΟΥ-Σ. ΣΠΕΡΑΝΤΣΑ-Α. ΜΕΤΑΛΛΙΝΟΥ:

ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟΝ Γ΄ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ-1955

ΚΑΛΟ ΚΑΙ ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟ ΠΑΣΧΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ

Σπάρτη 2-5 2024
Βαγγέλης Μητράκος