Αλέξανδρος Κακαβούλης: «Η Βία στο Ανθρώπινο Πρόσωπο και ο Σεβασμός που του Οφείλουμε»

Καθηγητή Πανεπιστημίου,

Συγγραφέα

Έξαρση της βίας

Είμαστε, καθημερινώς, τον τελευταίο καιρό, δέκτες από τα μέσα της σύγχρονης επικοινωνίας, για διάφορα περιστατικά βίας, και είναι από τα πιο ήπια ως τα πιο σκληρά και απάνθρωπα. Θύματα αυτής της βίας, είναι ανθρώπινες υπάρξεις πάσης ηλικίας και των δύο φύλων. Η Ελληνική κοινωνία βλέπει, δυστυχώς, να αυξάνονται συνεχώς. Τα απεχθάνεται, νιώθει αποτροπιασμό, και περιμένει από το θεσμό της Δικαιοσύνης, να τα αντιμετωπίσει χωρίς καθυστέρηση, με αδέκαστο δίκαιο τρόπο. Είναι λίγα, συγκριτικώς, τα περιστατικά βίας που έρχονται στο φως της δημοσιότητας, ενώ μέσα στο μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, η βία ελλοχεύει παντού. Υπάρχει μεγάλο οικογενειακό και κοινωνικό πρόβλημα, που φτάνει μέχρι και την ακύρωση των βασικών δικαιωμάτων του ανθρώπου για την προστασία της  ζωής του, της υγείας του, της ασθενείας του, της αναπηρίας του, της ηλικίας του, της ελευθερίας του, της αξιοπρέπειας του, και τέλος, της ηθικής του και πνευματικής του ακεραιότητας. Ακόμη και εκεί που δεν την περιμένει κανείς, η βία κάνει την εμφάνισή της και προκαλεί αποτρόπαιο κακό στα θύματα, αλλά στους θύτες. Η Πολιτεία και οι θεσμοί της, υποτίθεται ότι κάνουν, ότι μπορούν, για τον περιορισμό των περιστατικών βίας. Ακόμη και η Παιδεία, που ένας από τους βασικούς σκοπούς της είναι να καλλιεργεί το σεβασμό και την προστασία των θυμάτων, έχει και αυτή περιστατικά βίας (το bulling) μέσα στο χώρος της. Και φαίνεται ότι βρισκόμαστε σε αδιέξοδο για τον περιορισμό της βίας. Δεν είναι ανάγκη να αναφερθούμε με λεπτομέρειες σε όλα τα περιστατικά της βίας, που συμβαίνουν αυτό το καιρό και τα οποία, εξάλλου, είναι γνωστά στους πιο πολλούς, από τα μέσα ενημέρωσης. Μόνο την περίπτωση του δωδεκάχρονου κοριτσιού υπενθυμίζουμε απλώς, επειδή αποτελεί μια χαρακτηριστική και από τις πιο σπάνιες μορφές βίας, στην οποία συμμετείχαν πολλά εμπλεκόμενα άτομα, και είναι ένα πολύπλοκο περιστατικό ασέλγειας και σεξουαλικής κακοποίησης.

Τι είναι βία

Η λέξη βία (η βιασμός η βιαιότητα), είναι αρχαίο όνομα, γνωστό από τον Όμηρο ακόμη, παραγόμενη από το ρήμα βιάζω-βιάζομαι, και καλύπτει μια μεγάλη ποικιλία εκφράσεων, πάντα με την αρνητική σημασία της πρόκλησης κακού στον άνθρωπο. Ειδικότερα, σημαίνει την σκόπιμη πρόκληση βίας στο σώμα και την ψυχή ενός ανθρώπου, με αποτέλεσμα το κακό σε αυτόν, να είναι από την πιο ήπια μορφή ως την πιο σκληρή του βασανισμού και του μαρτυρίου και του θανάτου ακόμη. Η βία μπορεί να είναι η στέρηση της ικανοποίησης μιας ανάγκης ή ενός δικαιώματος. Συμβαίνει συνήθως από ανθρώπους που έχουν κάποια εξουσία, σε πρόσωπα που εξαρτώνται από αυτούς.

Η βία είναι το κακό που είναι γνωστό από την αρχή της ανθρώπινης Ιστορίας. Από τον πρώτο φόνο που έγινε από τον Κάιν στον αδελφό του Άβελ, επειδή τον ζήλεψε. Ο Κάιν φοβήθηκε και μετάνιωσε για την πράξη του αυτή, ο Θεός όμως που αγαπάει όλα τα παιδιά του ανεξαιρέτως, τον συγχώρησε και μάλιστα του έδωσε την ευλογία να νυμφευθεί και να αποκτήσει παιδί, τον Ενώχ. (Γέν. δ, 1-17). Μετά το γεγονός αυτό, το κακό της βίας συνεχίστηκε και αυξήθηκε σε όλη διάρκεια της Ιστορίας, με διάφορες μορφές, ατομικές και ομαδικές. Είναι και η βία, όπως και όλες οι μορφές του κακού, αποτέλεσμα της αδυναμίας του ανθρώπου να πράττει πάντα το καλό, συνέπεια του προπατορικού αμαρτήματος, όπως αποκαλύπτεται στην Αγία Γραφή. Στο κακό συμμετέχει πάντα και ο χαιρέκακος και μισάνθρωπος Διάβολος.

Συνέχεια μπορούμε να μνημονεύσουμε π.χ. τον Δανιήλ και τους τρείς Παίδες που μαρτύρησαν επί Ναβουχοδονόσορα, τις 14.000 αγίων νηπίων που σφαγιάστηκαν από τον Ηρώδη, τους «δισμυρίους» αγίους που μαρτύρησαν και κάηκαν στην Νικομήδεια, το «νέφος μαρτύρων» των τριών πρώτων αιώνων της Εκκλησίας του Χριστού (Αρχ. Ηλ. Μαστρογιαννόπουλου «Η Εκκλησία των Μαρτύρων», εκ. η «Ζωή», σ.σ.. 248-250). Και είναι ανυπολόγιστοι οι βιασμοί, ομαδικοί και ατομικοί, που έγιναν εναντίον των Ελλήνων και άλλων λαών σε όλους τους αιώνες μέχρι σήμερα.   

Θύματα και Θύτες είναι ανθρώπινα πρόσωπα

Το πρόσωπο του ανθρώπου είναι η μόνη ελπίδα για να αντιμετωπίσουμε, ανθρωπίνως, και με τη βοήθεια του Θεού, το αδιέξοδο της βίας. Η λέξη πρόσωπο συνοψίζει το ουσιαστικό περιεχόμενο της ανθρώπινης ύπαρξης. Δηλώνει το βάθος και τη σημασία της ψυχικής του ζωής, αλλά και την πνευματική και μεταφυσική του διάσταση. Κατά τον Πλάτωνα ο άνθρωπος είναι «φυτόν μη έγγειον αλλ΄ ουράνιον» (δημιούργημα όχι γήινο, αλλά ουράνιο) (Τιμ. 90α7) και ο σκοπός της Παιδείας είναι το «ομοιούσθαι Θεώ κατά το δυνατόν» (να μοιάσει ο άνθρωπός στο Θεό κατά το δυνατόν) (Θεαίτ. 176β). Ο Αριστοτέλης διέκρινε τον άνθρωπο από τα ζώα «δια το την φύσιν αυτού και την ουσίαν είναι θείαν» (επειδή η φύση και η ουσία του είναι θεϊκή) (Περί ζώων, δ 10, 686α 25).

Στην Ψυχολογία, ως πρόσωπο (person) ορίζεται η ατομική ψυχοσωματική ύπαρξη ενός ανθρώπου με τα ιδιαίτερά του χαρακτηριστικά και τις σχέσεις του. (Drever J., Dictionary of Psychology).

Συναφείς με το πρόσωπο έννοιες, εκφράζονται με της λέξεις άνθρωπος, προσωπικότητα, άτομο, ιδιοσυγκρασία, ψυχοσύνθεση, χαρακτήρας, φυσιογνωμία, προφίλ, εγώ, εαυτός. Το πρόσωπο είναι όλα αυτά, αλλά εκφράζει κυρίως τον προσανατολισμό του, στην αγάπη και το σεβασμό στον άλλο και την έντονη ορμή και ανάγκη του για διαπροσωπική επικοινωνία και σχέση μαζί του. Ο Αμερικανός Ψυχολόγοs Carl Rogers, θεμελιωτής της λεγόμενης Προσωποκεντρικής προσέγγισης των προβλημάτων ψυχικής υγείας και αγωγής, υποστηρίζει ότι το παιδί, για να εξελιχθεί σε ώριμο και υγιές πρόσωπο, είναι ανάγκη, μεγαλώνοντας, να βιώνει θετικές εμπειρίες στοργής και αγάπης.

Η Ορθόδοξη Χριστιανική Θεολογία

Μεταξύ των πολλών και ποικίλων θρησκειών και των παλαιών και νεότερων φιλοσοφικών συστημάτων, μόνο η Χριστιανική Διδασκαλία, όπως προκύπτει σαφώς από τη μελέτη της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης και των συγγραμμάτων των Πατέρων της Εκκλησίας, ομιλούν και αναδεικνύουν τη σημασία του προσώπου, σε ότι αφορά τον άνθρωπο. Ανευρίσκουν την μεγίστη αξία, το απύθμενο βάθος, το απεριόριστο περιεχόμενο και τον επίγειο και τον ουράνιο σκοπό του. Ερμηνεύουν τις δύο σχετικές αποκαλυμμένες αλήθειες: α. την τρισυπόστατη προσωπική ύπαρξη του ενός και μόνου αληθινού Θεού και β. την δημιουργία και την υπόσταση του ανθρώπινου προσώπου σε «κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωσιν Θεού» (Γεν. α 26). Φέρει δηλαδή το πρόσωπο, μέσα στο είναι του, εν δυνάμει, τις θεϊκές ιδιότητες, όπως την αγάπη, την δημιουργικότητα, την αγιότητα, την ελευθερία, καθώς και τη δυνατότητα και την τάση να αναπτύξει, κατά το δυνατόν, τις ιδιότητες αυτές και να ολοκληρωθεί, ως πρόσωπο, σε σχέση και αναφορά με το πρόσωπο των άλλων και με το Πρόσωπο του Θεού. «Εξεζήτησέ σε το πρόσωπόν μου, το πρόσωπόν σου, Κύριε, ζητήσω. Μη αποστρέψης το Πρόσωπόν σου απ΄ εμού» (Ψαλ. 26, 8-9). Η Εκκλησία είναι κατεξοχήν κοινότητα προσώπων. «Μεγάλου αξιώματος έστιν ο άνθρωπος…Γνώθι σου την ευγένειαν και το αξίωμα, πώς τίμιος ει» (ο άνθρωπος έχει μεγάλο αξίωμα…Γνώρισε την ευγένειά σου και το αξίωμα, πόσο πράγματι είσαι τιμημένος) (Άγιος Μακάριος).

Ο σεβασμός του ανθρώπινου προσώπου

Ο σεβασμός του προσώπου αποτελεί μια κορυφαία πνευματική αξία του ανθρώπου. Θα περίμενε κανείς, όλοι, να το σέβονται. Αλλά μόνο εκείνοι, που έχουν μέσα τους την αξία αυτή και την βιώνουν καθημερινά στην πράξη, είτε από τη φύση τους, είτε από τη γενική μόρφωση και πνευματική, ηθική και θρησκευτική καλλιέργεια, έχουν την απαιτούμενη αγάπη και ευγένεια έναντι του άλλου, πάντα σε ανθρώπινο επίπεδο. Μόνο η αγάπη του Θεού σέβεται, σε απόλυτο βαθμό, τα πρόσωπα των θυμάτων της βίας. Ακόμη και των βιαστών τους, όποια κι αν είναι η πράξη τους. Όπως και όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους, σέβεται τα πρόσωπά τους και κάνει το παν, ακόμη και με τη σταυρική Του θυσία, για να απαλλαγούν, αν το θελήσουν και μετανοήσουν, από τα κακά που υφίστανται και να κατακτήσουν ειρηνικά τη ζωή αυτή και την «όντως ζωή» της αιωνιότητας.

Ο σεβασμός του ανθρώπινου προσώπου, έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς κάθε είδος, μορφής και βαθμού βίας, όχι μόνο στον κάθε άνθρωπο, αλλά και σε όλα τα δημιουργικά έργα του και στην όλη Δημιουργία του Θεού, στον κτιστό και τον άκτιστο κόσμο. Η λέξη σεβασμός παράγεται από το αρχαίο ρήμα σέβομαι, που σημαίνει ότι αισθάνομαι δέος, η ντροπή, η αισχύνη, η τιμώ και ευλαβούμαι κάποιον η κάτι. Είναι ένα θετικό και σύνθετο συναίσθημα και μία γενική και αποδεκτή στάση, ενός προσώπου προς τα άλλα πρόσωπα και προς κάθε τι που τους ανήκουν. Περιέχει παράλληλα, και άλλες λεπτές διαφοροποιήσεις των ψυχικών καταστάσεων που περιγράφονται με μια ποικιλία λέξεων, όπως πνευματική αγάπη, ιερό ενδιαφέρον, ευλαβική προστασία και κάθε εκδήλωση που εκφράζει σεβασμό στο ανθρώπινο πρόσωπο. Είναι συγχρόνως και μια συναισθηματική κατάσταση του προσώπου, που δέχεται το σεβασμό των άλλων και επιθυμεί να έχει και να διατηρεί στην ψυχική του ζωή την κατάσταση αυτή. Συνιστά ένα δυναμικό στοιχείο που κάνει το πρόσωπο να νιώθει αυτοεκτίμηση να ζει ευχάριστα και δημιουργικά, και να έχει ψυχική υγεία και εσωτερική δύναμη να ζει.

Όλοι οι άνθρωποι, ανεξαιρέτως, είναι πρόσωπα

Τα ανθρώπινα έμβρυα, που από τη σύλληψή τους και επί έξι μήνες βρίσκονται στον οργανισμό της μητέρας τους, είναι πρόσωπα. Όλα τα βρέφη, τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νέοι και κάθε ηλικίας και φύλου άνθρωποι, είναι πρόσωπα. Οι άνθρωποι κάθε εθνότητας, χρώματος, γλώσσας και θρησκείας, είναι πρόσωπα. Οι άνθρωποι που κατέχουν οποιοδήποτε αξίωμα, οικονομικό επίπεδο και μόρφωσης, είναι πρόσωπα. Και κάθε κατάστασης σωματικής και ψυχικής υγείας και σωματικής αρτιμέλειας, κάθε ασθένειας και αναπηρίας, είτε προέρχεται εκ γενετής ή είναι αποκτημένη από διάφορες αιτίες, είναι όλοι πρόσωπα. Είναι όλοι «τιμημένα» πρόσωπα, αγαπημένα δημιουργήματα του Θεού, για τα οποία ήλθε στη γη, να τα προστατεύσει και να τα απαλλάξει από το πάσης φύσεως κακό. Είναι χαρακτηριστικό αυτής της θεϊκής αγάπης, ένα κείμενο του Ιωάννου Χρυσοστόμου, στο οποίο, έχοντας πιστέψει και γευτεί ο ίδιος την αγάπη του Χριστού, γράφει: «Σκόπει δε αυτού και εν ταύτα την ημερότητα…τον κεφαλήν σου βουληθέντα είναι και νυμφίον και ιμάτιον και οίκον και ρίζαν και τροφήν και πόμα και ποιμένα και βασιλέα και αδελφόν και κληρονόμον και συγκληρονόμον σε ελόμενον, τον από σκότους εις εξουσίαν φωτός αγαγόντα» (MG 57, 318). (Σκέψου δε και στο σημείο αυτό, την αγαθότητα του Θεού….θέλησα να είμαι κεφαλή σου και νυμφίος σου και ένδυμα και κατοικία και ρίζα και τροφή και ποτό και ποιμένας και βασιλιάς και αδελφός και κληρονόμος και σε διάλεξα για συγκληρονόμο μου και σε οδήγησα από το σκοτάδι στην εξουσία του φωτός).

Πώς μεταχειριζόμαστε τα πρόσωπα

Σε αυτό το έξοχο δημιούργημα του Θεού, το πρόσωπο του ανθρώπου, το πιο τιμημένο, το αθάνατο, το προορισμένο για την αιώνια βασιλεία Του, εμείς οι άνθρωποι, ασκούμε βία πάσης φύσεως και βαθμού. Και εκείνοι που ενεργούν ως θύτες, αλλά και όσοι σιωπούν, την ανέχονται, δεν την καταδικάζουν σθεναρά και δεν κάνουν κάτι που μπορούν, να μειώσουν τη βία η να απαλλάξουν τα θύματα της από αυτή και να προβούν σε αποκατάσταση των συνέπειών της. Γι΄ αυτό όλοι, λίγο-πολύ, άμεσα η έμμεσα, είμαστε ένοχοι και υπόλογοι για τη βία των προσώπων που γίνεται στο κόσμο. Θα αναφέρουμε, συνοπτικά, μερικές μόνο από τις αμέτρητες περιπτώσεις βίας προσώπων, που γίνονται στο κόσμο ολόκληρο.

• Η βία εναντίον των ανθρώπινων εμβρύων 

Η βία γίνεται σε αναρίθμητες ανθρώπινες υπάρξεις, όταν κυοφορούνται ακόμα, ως έμβρυα, στον οργανισμό της μητέρας τους. Είναι και αυτά, από την ώρα της σύλληψή τους, ανθρώπινες υπάρξεις, δηλαδή πρόσωπα. Όπως και όλοι οι άνθρωποι που γεννιώνται και επιβιώνουν. Στα πρόσωπα των εμβρύων, η βία συντελείται όταν αυθαίρετα και βίαια διακόπτεται η ζωή τους με την λεγόμενη άμβλωση η έκτρωση, που γίνεται με ιατρική επέμβαση και με τη συγκατάθεση της μητέρας ή και του πατέρα. Αλλά και όλες οι άλλες αποβολές ανθρώπινων εμβρύων που γίνονται από διάφορες αιτίες, ανήκουν στις πράξεις που αφαιρούν τη ζωή προσώπων. Τα πρόσωπα των εμβρύων δέχονται ξαφνικά και απρόκλητα την επίθεση του ανθρώπου, αμυνόμενα μόνα τους και αβοήθητα, ώσπου να επέλθει ο θάνατός τους. Σχετικά videos έχουν δείξει τις οδυνηρές αντιδράσεις εμβρύων μπροστά στο θάνατό τους. Σε μία καταγραφή παγκοσμίως, των θανάτων από διάφορες αιτίες, από 1ης Ιανουαρίου έως 25ης Μαρτίου 2021, δηλαδή κοντά σε τρεις μήνες, οι θάνατοι από εκτρώσεις ανήλθε στο αριθμό των 9.913.702 εμβρύων, στο ασυγκρίτως μεγαλύτερο αριθμό θανάτων από τις άλλες αιτίες. Οι θάνατοι από πείνα ήταν 2.382,340, από αυτοκτονίες 249.904 και από υπόλοιπες αιτίες (ασθένειες, ναρκωτικά, κάπνισμα, αλκοόλ, τροχαία 476.114 (www.wordldometers.info). Είναι γι΄ αυτό καταδικαστέες οι χώρες, που δια νόμου έχουν επιτρέψει τις εκτρώσεις, ικανοποιώντας μέρος των πολιτών τους, που επικαλούνται διάφορους λόγους, τους περισσότερους μη σοβαρούς, για την απόφασή τους αυτή. Αγνοούν τις φωνές διαμαρτυρίας των απλών ανθρώπων, των θρησκευτικών ομολογιών, και προ πάντων των Χριστιανικών και των Εκκλησιαστικών επιχειρημάτων. Είναι πάρα πολλοί εκείνοι που είναι σθεναροί υπερασπιστές της ζωής των εμβρύων και αντιμάχονται κάθε ιδέα και πράξη που γίνεται εναντίον της.

Για τη βία που γίνεται σε πρόσωπα, που έχουν γεννηθεί και βρίσκονται σε οποιαδήποτε ηλικία, διευκρινίζεται ότι τόσο οι θύτες, όσο και τα θύματα, διαφέρουν μεταξύ τους, όχι μόνο στη πράξη της βίας καθαυτή, αλλά και σε γνωρίσματα του χαρακτήρα τους. Από την όλη συμπεριφορά τους και από δεδομένα την έρευνας, οι θύτες είναι συνήθως άτομα με ανήσυχη, επιθετική και διαταραγμένη προσωπικότητα. Από διάφορες αιτίες, που βρίσκονται μέσα στον εαυτόν τους, στο οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον, τείνουν να έχουν γενικώς παραβατική συμπεριφορά. Να εμπλέκονται σε αναρχικές ομάδες και συγκρούσεις με τις αστυνομικές αρχές, να προβαίνουν σε πράξεις βίας κάθε μορφής και σκληρότητας. Είναι και οι θύτες, που παρουσιάζονται περισσότερο επιρρεπείς στην ανηθικότητα, σε πράξεις σεξουαλικής κακοποίησης και ασέλγειας, σε συμπεριφορά πρόκλησης πόνου, σωματικού και ψυχικού τραυματισμού στα θύματά τους. Τα θύματα από το άλλο μέρος, είναι πρόσωπα συνήθως φιλήσυχα, αδύνατα να αμυνθούν στους θύτες. Μένουν απροστάτευτα με το τραύμα του βιασμού. Και ο μόνος δρόμος για να αναλάβουν πλήρως την πληγωμένη αυτοεκτίμηση και αξιοπρέπειά τους, είναι να συγχωρήσουν το θύτη τους.  

• Η ενδοοικογενειακή βία

• Στη συζυγία. Ενώ το ανδρόγυνα, στη μεγάλη πλειονότητα τους, σέβονται το ιερό γεγονός του γάμου τους και ζουν ισοβίως ενωμένοι και αγαπημένοι, σε μια μικρή μειονότητα, σπαράσσονται από έντονες διαφωνίες και διαπληκτισμούς. Σε ελάχιστες φορές, καταλήγουν, δυστυχώς, μέχρι και τη δολοφονία του ενός συζύγου από τον άλλον. Στις περισσότερες φορές είναι η σύζυγος το θύμα, και τις λιγότερες ο σύζυγος. Επικρατούν και εδώ φαίνεται, τα άδικα κοινωνικά στερεότυπα του δυνατού άνδρα εις βάρος της αδύναμης γυναίκας, τα οποία, δεν κατάφεραν ούτε τα διάφορα γυναικεία κινήματα να εξαλείψουν. Οι καθιερωμένες ημέρες της γυναίκας και της μητέρας είναι, πιο πολύ, για να τις τιμούμε για την προσφορά τους στην οικογένεια και την κοινωνία και να μας θυμίζουν τις προσωπικές υποχρεώσεις μας, που έχουμε σ΄ αυτές, για τα όσα πολύτιμα, και με θυσίες τους, έχουμε λάβει πλουσιοπάροχα. Το ίδιο ισχύει και για τους πατέρες. Παρόλες τις προσφορές τους, γίνονται συχνά θύματα βίας με προσβλητικούς χαρακτηρισμούς, ταπεινωτικές εκφράσεις, μειωτικούς μορφασμούς, απειλητικές χειρονομίες, άγριους ξυλοδαρμούς και σε πιο σπάνιες περιπτώσεις, με τη δολοφονία.

• Η βία στα παιδιά. Ενώ τα παιδιά είναι σε όλο τον κόσμο, τα πιο αγαπημένα πρόσωπα, προ πάντων στους γονείς τους, αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία, υπάρχουν περιπτώσεις που δέχονται και βασανίζοντα από τη βία. Η βία αυτή μπορεί να προέρχεται από τους γονείς τους, με  κάποιο ιδιόρρυθμο χαρακτηριστικό η με ήπια διαταραχή της προσωπικότητάς τους. Μπορεί να συμβεί σε βρέφη, νήπια, παιδιά, εφήβους και σε πάσης ηλικίας και φύλου μέλη μιας οικογένειας. Και το είδος της βίας μπορεί να είναι βρισιές, ταπεινώσεις, απομονώσεις, σεξουαλικές παρενοχλήσεις, πάσης φύσεως εκμεταλλεύσεις και κακοποιήσεις, ακόμη, σε σπάνιες περιπτώσεις, επίθεση κατά της ζωής και πρόκλησης θανάτου η αυτοκτονίας.

• Η βία στην ευρύτερη οικογένεια. Τα μέλη της οικογένειας, εκτός από τις σχέσεις αίματος που είναι δεδομένες, συνήθως συνδέονται με ισχυρούς δεσμούς. Τα παιδιά είναι φυσικό να σέβονται, να αγαπούν και να ευγνωμονούν τους γονείς τους. Για τη σύλληψη και κυοφορία τους, για τη γέννηση και το μεγάλωμά τους, για τα όσα έχουν κάνει για τη μόρφωση και τις σπουδές τους, για την σταδιοδρομία τους και την αποκατάστασής τους, για τις ασθένειες και τις αναπηρίες τους. Όμως υπάρχουν παιδιά που ασκούν βία στους γονείς τους με διάφορες μορφές, με ειρωνείες, βρισιές, κακοποιήσεις, και σπανίως μέχρι και το θάνατο ακόμη. Παρόμοια βία μπορεί να συμβεί μεταξύ αδελφιών, ξαδελφιών και άλλων συγγενικών προσώπων η και φίλων, αν και η αγάπη και ο σεβασμός, κατά κανόνα, συνδέουν τα πρόσωπα της συγγενείας και φιλίας.

• Η βία μέσα στους θεσμούς. Ενώ όπου ζουν και δραστηριοποιούνται η περιθάλπονται άνθρωποι, είναι, κατά κανόνα, ευχαριστημένοι και ικανοποιημένοι γενικώς, δυστυχώς και στους χώρους αυτούς παρουσιάζονται μερικώς, συμπτώματα βίας. Παντού υπάρχουν άτομα που υπερβαίνουν τα καθήκοντά τους σε βάρος εκείνων που βρίσκονται στη δικαιοδοσία τους. Στις δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες, στο στρατό, στα ιδρύματα φιλοξενίας και περίθαλψης, στα σχολεία κ.λπ. υπάρχουν πάντα οι θύτες και τα θύματα.  

• Η βία σε εγκληματικά και απάνθρωπα φαινόμενα

1. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι του αιώνα μας, που οδήγησαν αναρίθμητες ανθρώπινες ψυχές σε φρικτά βασανιστήρια και σε οδυνηρό θάνατο και προκάλεσαν ανυπολόγιστες καταστροφές σε όλο τον κόσμο. Μας είναι γνωστά τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως του Χίτλερ και τα εγκλήματα πολέμου κατά της ανθρωπότητας, που έχουν καταδικαστεί από την παγκόσμια κοινή γνώμη. Μόνο ελάχιστοι διατηρούν ακόμη τις ιδέες και πρακτικές των Ναζί, σε εμάς και αλλού. Δύο φορές, το 1940 και το 1974, είχαν καταλάβει, την εξουσία του κράτους με την επιβολή δικτατορίας. Έστειλαν στη φυλακή, στην εξορία, στα βασανιστήρια και στο θάνατο χιλιάδες αδέλφια μας. Πρόσφατα μάλιστα είχαν εκλεγεί ως κόμμα μειοψηφίας στη δημοκρατική Βουλή των Ελλήνων.
2. Οι μικρότεροι πόλεμοι μεταξύ κρατών και οι εμφύλιοι σπαραγμοί, που αφανίζουν αμέτρητες ψυχές στο πεδίο των μαχών, προκαλούν ανυπολόγιστες καταστροφές σε σπίτια, σε υποδομές και σε έργα τέχνης. Κάνουν αφόρητη τη ζωή των ανθρώπων, με το θάνατο αμάχων όλων των ηλικιών, την καταστροφή των σπιτιών τους και τη στέρηση των βασικών βιοτικών αναγκών τους. Αναγκάζουν κατά χιλιάδες, να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και τα αγαπημένα τους πρόσωπα και να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς σε άλλες χώρες και στη δική μας. Τον τελευταίο χρόνο ζούμε και εμείς και ολόκληρος ο κόσμος τον ατέλειωτο και άδικο και καταστροφικό πόλεμο την Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας. 
3. Οι γενοκτονίες, που ιδιαίτερα εμείς οι Έλληνες, τις ζήσαμε στο πετσί μας, με τις μαζικές σφαγές από τους Τούρκους, και τις χιλιάδες ρακένδυτων προσφύγων από τη Σμύρνη, που τους δεχθήκαμε και περιθάλψαμε στη φιλόξενη πατρίδα. Οι πρόσφατες εκδηλώσεις για τη Μικρασιατική Καταστροφή μας έφεραν στη μνήμη τις αλησμόνητες πατρίδες και περιπέτειες του Ελληνισμού στην Τουρκία.
4. Τα τρομοκρατικά κτυπήματα, τα εγκλήματα αναρχικών ομάδων, οι ατομικές επιθέσεις και θάνατοι σε σχολεία και αλλού.
5. Η πείνα που θερίζει παιδιά και κάθε ηλικίας ανθρώπους, στις πιο φτωχές χώρες του πλανήτη και στις μεμονωμένες περιπτώσεις φτώχειας σε κάθε κοινωνία του κόσμου. 
6. Οι διάφορες αθεράπευτες ασθένειες και μόνιμες αναπηρίες, σωματικές και ψυχικές.
7. Η βία και το κακό που προκαλούνται από φυσικά φαινόμενα (παρατεταμένη ανομβρία, κατακλυσμιαίες βροχοπτώσεις και φονικές χιονοπτώσεις, καταστρεπτικοί και θανατηφόροι σεισμοί, απειλητικές θαλασσοταραχές, εκρήξεις ηφαιστείων κ.λπ.).

Στις τελευταίες 5, 6, 7 περιπτώσεις, δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτο, αν το κακό στα θύματα είναι αποτέλεσμα των φυσικών φαινομένων μόνο, η ενοχοποιείται, ως θύτης, και ο άνθρωπος. Αυτές είναι οι κύριες αιτίες βίας εναντίον του ανθρώπινου προσώπου και ασφαλώς είναι πολλές άλλες, που δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν εδώ.  

Η πνευματική αντιμετώπιση της βίας

Προφανώς, κάθε μορφή αντιμετώπισης της βίας και όλων των κακών που μαστίζουν την κοινωνίας, που γίνεται από το δημοκρατικό Κράτος και τους θεσμούς του, κυρίως τους πιο αρμόδιους, την Ασφάλεια και Αστυνόμευση, την Δικαιοσύνη, και την Παιδεία,  εξασφαλίζουν, κατά το δυνατόν, τη διαφύλαξη της ζωής και της ευημερίας των πολιτών. Αλλά ο άνθρωπος, ως λογικό και πνευματικό πρόσωπο, αναζητεί κάτι υψηλότερο και ανώτερο, για την πλήρη αντιμετώπιση τη βίας και όλων κακών. Έχουμε τις βασικές αλήθειες, που αποκαλύπτονται από την Αγία Γραφή, η οποία είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο. Ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν και μέσα σ΄ αυτό, το πιο αγαπητό Του δημιούργημα, τον άνθρωπο. Τον προίκησε, κατ΄ εξαίρεση, με ιδιότητες Του, όπως την αγάπη και πολλές άλλες αρετές και τη δυνατότητα να τις αναπτύξει μέχρι την αγιότητα, κατά τον δυνατόν. Έτσι ο άνθρωπος, από τη σύλληψή του, γίνεται π ρ ό σ ω π ο «κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωσιν Θεού», που είναι το τριαδικό πρόσωπο της Θεότητάς Του. Οι αλήθειες αυτές ισχύουν για όλους, ανεξαιρέτως, τους ανθρώπους, είτε τις γνωρίζουν είτε όχι, είτε τις γνωρίζουν, αλλά τις απορρίπτουν, είτε τις δέχονται, αλλά αδιαφορούν. Είναι όμως και εκείνοι που τις γνωρίζουν και τις πιστεύουν και γίνονται βασικές αρχές της υλικής και πνευματικής τους ζωής. Ο πιστός της Ορθοδοξίας, μάλιστα, τη βία και όλα τα κακά, τα θύματα και τούς θύτες, τα αναθέτει όλα στο Θεό και ελπίζει. Με θερμή προσευχή και τη συμμετοχή του στη λατρευτική και μυστηριακή της Εκκλησίας, έχει τη βεβαιότητα ότι ο Θεός θα κάμει εκείνο που θα ωφελήσει τον κάθε άνθρωπο και όλο τον κόσμο, διότι «θέλει πάντας ανθρώπους σωθήναι και εις επίγνωσιν της αληθείας ελθείν» (Α΄ Τιμ. Β 4).

«Κύριε, ευχαριστούμε για την αγάπη Σου, που μας χάρισε μια καινούργια μέρα…Φοβούμαι. Φοβούμαι, Θεέ μου, ότι θα γίνουν και σήμερα εγκλήματα. Το αίμα θα βάψει τα πεζοδρόμια. Θα γίνουν και σήμερα αδικίες. Τα καυτά δάκρυα των αδικημένων, των συκοφαντημένων, των περιφρονημένων θα ποτίσουν τη γη, τις σκάλες των σπιτιών, τις τρώγλες των φτωχών. Το κακό θα περιτρέξει μανιασμένο τον πλανήτη μας, θα ρημάξει καρδιές, θα σκορπίσει πείνα και δυστυχία, θ΄ ανατινάξει σπιτικά. Κι΄ όλα αυτά κάτω από το βλέμμα Σου…Δεν θα επέμβεις, Δίκαιε και Άγιε;…Βοήθησέ μας σήμερα να μην είμαστε τόσο κακοί, τόσο φριχτοί. Να σταματήσεις και ματαιώσεις τα σχέδια του Σατανά. Δος μας δύναμι, για να δημιουργήσουμε καλό, για να πλάσουμε μορφές καλωσύνης κι΄ αλήθειας. Κάμε όσο εξαρτάται από μας, να επεκτείνουμε τις περιοχές της κυριαρχίας Σου εντός μας και γύρω μας. Να πλεονάσει το καλό… Αξίωσέ με να μπορέσω κι΄ εγώ σήμερα να συντελέσω στο έργο αυτό. Κύριε, Σε παρακαλώ, περισσότερη αρετή, περισσότερη καλοσύνη σήμερα». (Από το βιβλίο «Ένας άνθρωπος μιλάει στο Θεό» του πρώην Αρχιεπισκόπου Αμερικής Δημητρίου Τρακατέλη, έκδ. Χ. Φ. Ε. 1960).

Αλέξανδρος Κ. Κακαβούλης

*Κακαβούλης Αλέξανδρος

Ο Αλέξανδρος Κακαβούλης δίδαξε αρχικά ως δάσκαλος σε δημοτικά σχολεία και ως Καθηγητής Παιδαγωγικής Ακαδημίας σε πολλές Σχολές Εκπαίδευσης Διδακτικού Προσωπικού. Ως επιστημονικός συνεργάτης δίδαξε στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Πατρών και στο Τμήμα Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη συνέχεια εξελέγη Καθηγητής Αναπτυξιακής Ψυχολογίας και Αγωγής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Είναι φιλόλογος με μεταπτυχιακές σπουδές στα πανεπιστήμια Εδιμβούργου και Γλασκώβης και διδακτορικό του πανεπιστημίου Αθηνών. Το συγγραφικό έργο του επικεντρώνεται κυρίως στην Αναπτυξιακή Ψυχολογία και Αγωγή παιδιών και εφήβων, στις μεταβατικές φάσεις της σχολικής εκπαίδευσης, στον παιδικό αλτρουϊσμό, στην ερωτική αγωγή και στην ψυχολογία του προσώπου. Έχει στο ενεργητικό του πλήθος δημοσιεύσεων σε επιστημονικά περιοδικά, ξενόγλωσσα και ελληνικά. Διετέλεσε επί δεκαετία μέλος της κριτικής επιτροπής του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού Sex Education.