«Παναγιώτης Κρεβαττάς, ο Άρχοντας», από τον Παναγιώτη Παπαλεξανδράκο-Κρεβαττά

«….Τον Παναγιώτης Κρεββατά  διάσημοι οπλαρχηγοί βλέποντες μακρόθεν ερχόμενον  έλεγον,
«ο άρχοντας έρχεται» και μετά σεβασμού όρθιοι τον υπεδέχοντο»

Πέρασαν δυο αιώνες από την Επανάσταση των Ελλήνων του 21, που οι ήρωες μας πέτυχαν το θαύμα, να ξαναπιάσουν τον προγονικό τον μίτο που διαχρονικά οδηγεί  τους Έλληνες σε έξοδο από «λαβυρίνθους» σκλαβιάς και ξαναπόρευση σε δρόμους αναγέννησης, ελευθερίας και αξιοπρέπειας.

Αποφάσισα να αναφερθώ στον Παναγιώτη Κρεββατά, γιατί πιστεύω ότι είναι  εξοργιστικό, τέτοιες ημέρες, άνθρωποι με το δικό του ήθος και συνεισφορά να μην αναφέρονται μεταξύ των πρωταγωνιστών στην προετοιμασία και στην διεξαγωγή του Αγώνα και επειδή είναι λυπηρό ακόμα και στην ιδιαίτερη πατρίδα του τον Μυστρά, την Σπάρτη, οι περισσότεροι  άνθρωποι να μην γνωρίζουν ότι αυτός είναι ο συμπατριώτης τους που όπως γράφει ο Αναστάσιος Γούδας «Εν μόνον είχε μέλημα και μίαν φιλοδοξίαν, την απελευθέρωσιν της πατρίδος». Αυτόν που «Αποθανών αφήκε την σύζυγόν του άπορον, διότι τον πλούτον του εδαπάνησε αφειδώς εις τας ανάγκας της πατρίδος».

Διαχρονικά φαίνεται πως στην Λακεδαίμονα «’Ενοχα Μυστικά», εμποδίζουν την απόδοση των οφειλομένων, με προσδοκία ότι η εχθρός της Αλήθειας Λήθη θα καλύπτει ενοχές και θα αμβλύνει μνήμες. Γι΄ αυτό επιτρέπονται μόνο κιβούρια και όχι «μνήματα» που στέλλουν μηνύματα… 

Ο Παναγιώτης Κρεββατάς γεννήθηκε στον Μυστρά το 1785 και ήταν  πρωτότοκος γιός του Δημητρίου Κρεββατά, και της Κλίνης Νοταρά.

Πρώτος δάσκαλός του ήταν ο Ιεροκήρυκας Μάξιμος. Ο  πατέρας του όμως, όπως γράφει ο Γούδας, «Αναλογιζόμενος δε πάνυ ορθώς, ότι η πατρίς δεν ελευθερούται άνευ Παιδείας…» τον στέλνει για ευρύτερες  σπουδές στην Πίζα της Ιταλίας, τις οποίες αναγκάζεται να διακόψει λόγω του θανάτου του πατέρα του.

Επανερχόμενος στον Μυστρά ασχολείται με το εμπόριο, κυρίως μεταξιού, και αποκτά τεράστια περιουσία. Είχε μάλιστα αντιπροσώπους στην Κωνσταντινούπολη.

Παράλληλα, παρότι νεότατος, είναι Προεστός της Επαρχίας του Μυστρά και πιθανόν μέλος της Φιλομούσου Εταιρείας. Σαν πρώτο μέλημά του έχει την λειτουργία σχολείων στην Λακεδαίμονα.

Το 1818 είναι μεταξύ των πρώτων ολίγων προεστών του Μωριά  που είναι μέλη της Φιλικής  Εταιρείας. Μυήθηκε από τον Χριστόφορο Κορνήλιο. Από  την στιγμή της μυήσεως του ακατάπαυστα εργάζεται με πάθος για την διάδοση της επαναστατικής φλόγας. Απευθύνεται προς όλες τις κοινωνικές τάξεις και οι ομιλίες του πυρπολούν τις ψυχές. Τους λέγει να μην φοβούνται τους τούρκους που είναι αγέρωχοι με τους δειλούς και είναι δειλοί όταν βρίσκουν μπροστά σε αποφασισμένους να διεκδικήσουν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Συχνά  θυμίζει στους ακροατές του ότι είναι απόγονοι των Σπαρτιατών που κατέπληξαν με την ανδρεία τους την οικουμένη. Τονίζει ότι  δεν μπορεί η Ελληνική φυλή που δίδαξε τα βάρβαρα έθνη να μάχονται και να πεθαίνουν για την ελευθερία τους να πιέζεται και να τυραννείται.

Δεν παραλείπει να προβαίνει σε αγαθοεργίες. Τον χαρακτηρίζουν οι δυο διαθήκες του με τις οποίες παραχωρεί την τεράστια περιουσία του σε σχολεία, εκκλησίες, ανύπανδρα κορίτσια και γενικά στους κατοίκους του Μυστρά και της Λακεδαίμονος. Επίσης δαπανά τεράστια ποσά για τις ανάγκες του αγώνα. «Αδιαφορεί αν θα αποτεφρωθεί ότι προσφιλές απέκτησε αν το απαιτήσει η επανάσταση» γράφουν ιστορικοί.

Η φήμη του Κρεββατά είναι τεράστια τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδας, και έχει κερδίσει τον σεβασμό όλων, Προυχόντων, Ιερωμένων, Οπλαρχηγών και των απλών ανθρώπων. Ο Δούκας αναφέρει χαρακτηριστικά, ότι όταν οι Ρουμελιώτες οπλαρχηγοί καλλιεργούσαν τις φιλοδοξίες του Αλή Πασά για ανταρσία κατά του Σουλτάνου με δόλωμα την ένωση Αλβανίας και Ελλάδος υπό το σκήπτρο του, ο Αλή ζήτησε να συναντηθεί με τον Κρεββατά. Ο Δούκας αναφέρει ότι η συνάντηση έγινε το 1820 στα Γιάννενα σε ταξίδι του Κρεββατά προς την Ιταλία, με στόχο να επιτύχει συνάντηση με την «Κεφαλή της Αρχής», στόχευση που δεν ευοδώθηκε. Στην συνάντηση με τον Αλή ο Κρεββατάς τον εντυπωσίασε και με την διπλωματική του δεινότητα πιθανόν να συνέβαλε σημαντικά στην απόφασή ανταρσίας του που ωφέλησε τα μέγιστα την επανάσταση.

Ο Σιγαλός γράφει «Ο Κρεββατάς  υπήρξεν  ο μάλλον μορφωμένος εξ όλων των ανά την κυρίως Ελλάδα γηγενών, και διεκρίνετο όχι μόνο δια την μόρφωσιν, αλλά και δια τον πλούτον, την σύνεσιν, την πολιτικότητα, τον πατριωτισμόν και το κύρος το οποίον ήσκει όχι μόνον εις την Λακεδαίμονα και την Πελοπόννησον, αλλά και καθ’ άπασαν την Ελλάδα». 

Την ώρα που ο Πετρόμπεης  οδηγούσε τους Μανιάτες του για κατάληψη της Καλαμάτας, ο Κρεβατάς ξεσηκώνει τους Λακεδαιμόνιους.

Το πρώτον μέλημα του είναι η εξουδετέρωση των σκληροτράχηλων Βαρδουνιωτών που ξεπερνούν σε σκληρότητα και πολεμική ικανότητα ακόμα τους Λαλαίους, και οι οποίοι κατέχουν το Κάστρο της Μπαρδούνιας και οχυρωμένους πύργους στα Μπαρδουνοχώρια και ιδιαίτερα στο Παρόρι.

Το Κάστρο της Μπαρδούνιας  μετά πολιορκία και έφοδο κατελήφθη από τον καπετάν Πολυχρόνη Ρόγκο και τους Μπαρδουνομάχους του. Ευτυχώς, οι υπόλοιποι Τουρκομπαρδουνιώτες  χωρίς να χυθεί ρανίδα αίματος, παρανοήσαντες κανιοβολισμούς στο Γύθειο από τον καπετάν Φραγγιά σαν άφιξη δυνάμεων της «Φραγγιάς», καταληφθέντες υπό τρόμου εσπευσμένα έφθασαν και εγκλείστηκαν  στην Τρίπολη.

Στην συνέχεια μετά το γκρέμισμα των οχυρωμένων πύργων των Μπαρδουνιωτών, ο Κρεββατάς, οργανώνει την επαρχία του και μετά «Όπου το πυροβόλο βροντά και  γιαταγάνι ξεθηκώνει» ταχέως και πρώτος ο Κρεββατάς, άφοβος και σύννους.

Στην πολιορκία της Τριπολιτσάς οργάνωσε την επιμελητεία του στρατοπέδου των Βερβαίνων και ήταν από τους πρώτους που μπήκαν στην πόλη. Πήρε μέρος στην πολιορκία της Κορίνθου και στην εκστρατεία κατά των Πατρών.

Εκεί, όμως, που η συμβολή του ξεχωρίζει ιδιαίτερα είναι στην εκστρατεία Δράμαλη από την έναρξη της μέχρι την συντριβή της. Είναι ο μόνος από όλους τους βουλευτές και τους προεστούς που συμμετείχε στον εγκλωβισμό του Δράμαλη στην Αργολική πεδιάδα, όταν οι υπόλοιποι αναζητούν σωσίβιο στα Υδραίικα πλοία.

Αγωνίστηκε με όλη του την ψυχή στο πλευρό του Κολοκοτρώνη, στον οποίο παρέχει μετά από αίτημά του σημαντικές ποσότητες τροφίμων, πολεμοφοδίων και 1.000.000 γρόσια για τις ανάγκες του πολέμου, συμβάλλοντας έτσι ουσιαστικά στην ήττα τού Δράμαλη. Μεταξύ τους αναπτύχθηκε μία σταθερή φιλία, η οποία όμως συνέβαλε στην δολοφονία του.

Υπηρέτησε την πατρίδα και σαν Γερουσιαστής, σαν Πληρεξούσιος, και σαν μέλος του Βουλευτικού.

Προσπάθησε να ενώσει τα διεστώτα και να βοηθήσει την κατάπαυση των πασιφανών διχονοιών που έθεταν σε κίνδυνο τον αγώνα. Πήρε πρωτοβουλίες για την συγκρότηση μιας Πανελλήνιας Κυβέρνησης,  η οποία θα ήταν ο μοχλός ενότητας Διοίκησης του Στρατού και Κυβέρνησης για να σταματήσει η πολυαρχία και να αποφευχθεί η εκτροπή σε ένα σύστημα νεοδεσποτισμού με χαρακτηριστικά διοικήσεως παρόμοια με εκείνα της τουρκοκρατίας.

Αυτές οι ιδέες και οι ενέργειες του Κρεββατά δεν άρεσαν, ούτε στους «αποστόλους της Φιλικής Εταιρίας» οι οποίοι  ήθελαν η διακυβέρνηση να εκπορεύεται κύρια από τον Γενικό Αντιπρόσωπο της Αρχής, ούτε πολύ περισσότερο στους «Προεστούς - Κοτζαμπάσηδες» που διέβλεπαν ότι αυτή η πατριωτική στάση του έθετε σε κίνδυνο τις εξουσίες τους. Επίσης του καταλόγιζαν ότι πρόδωσε την τάξη τους κι εντάχθηκε στην παράταξη των «στρατιωτικών». Γι αυτό αποφάσισαν την δολοφονία του.

Την Δολοφονία του πραγματοποίησαν οι άνθρωποι του Γεωργίου Γιατράκου, του ανθρώπου που ο ίδιος ο Κρεββατάς είχε ορίσει Στρατηγό του στρατοπέδου των Βερβαίνων.

Ο Παναγιώτης Κρεββατάς εδολοφονήθη σε ενέδρα στην γέφυρα του Κόπανου στον Ευρώτα, την 16 Νοεμβρίου του 1822 και μάλιστα οι δολοφόνοι απεγύμνωσαν και λαφυραγώγησαν το σκήνωμά του. 

Άραγε τι θα μπορούσε να προσφέρει ακόμα στην πατρίδα; Αφού ήταν μόλις 37 ετών; 

Μα ω του θαύματος! Σε δυο μήνες μετά

«Η Πατρίς ευγνωμονούσα»:

1. Γεώργιο Γιατράκο προαγάγει σε Στρατηγό
2. Νικόλα Γιατράκο προαγάγει σε Χιλίαρχο
3. Παναγιώτη Γιατράκο ορίζει Φρούραρχο της εν Άστρει Εθνοσυνέλευσης.

Η Μελέτη των αντιδράσεων των επιφανών και από τα δυο αντιμαχόμενα «Στρατόπεδα», και δη από το στρατόπεδο των λεγομένων «Στρατιωτικών», με εξαίρεση εκείνους που λίγο πολύ είχαν την ίδια τύχη με τον Κρεββατά, καταλήγει ότι ήταν πολύ «χλωμές» και γι΄ αυτό εύλογα αναρωτιέται κανείς, μήπως η δολοφονία του Κρεββατά  «βόλεψε» πολλούς; 

Φαίνεται ότι είναι δύσκολο οι «Ανθρώπινες Σχέσεις» να μοιάσουν στις «Συμπαντικές Σχέσεις». Μα πως να μοιάσουν όταν υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά, οι συμπαντικές εν αρμονία ενώ στις ανθρώπινες «Οι πλανήτες και οι δορυφόροι» φθονούν «τον Ήλιο». Έτσι όλα εξηγούνται…                             

Όμως, η Ιστορία είναι σαν το «χαμόγελο της Τζοκόντα»…. Δεν πέρασαν ούτε εκατό χρόνια και η γενιά των Κρεββατάδων έδωσε στην θέση του Παναγιώτη…. Τον Λευτέρη…. 

Ακολουθούν, Λακωνικά, δηλώσεις Πρωταγωνιστών και Ιστορικών της Επανάστασης για τον Παναγιώτη Κρεββατά …. (Αξίζει να τις μελετήσετε): 

Επιστολή Νικήτα Σταματελόπουλου (Νικηταρά) προς την Γερουσία
«Με άκραν έκπληξη έμαθον την επιβουλή του θανάτου του μόνου καλού πατριώτη μακαρίτη Κρεββατά!…. Ποία εχθρική και παράνομος χειρ άρμα κατ’ εκείνου του ήρωος της πατρίδος εσήκωσε; Ω τρισαθλία Ελλάς, τι σου μέλλει ακόμα να υποφέρεις; Ιδού ότι έχασες τον ένα στύλο, τι αποκαρτερείς πλέον; Η πολιτική, τα άρματα, ο λαός όλος και αυτοί οι αλλοεθνείς Κρεβαττά ζητούσιν,…. Η Ευρώπη Κρεββατά εγνώριζε και ουχί Κώστα και Παύλο….

«Απομνημονεύματα» Αγωνιστή Νικόλαου Σπηλιάδη
«Ζώντος αυτού (Του Κρεββατά) και ηνωμένου μετά του Κολοκοτρώνη δεν ηδύναντο ο Ζαΐμης είτε άλλοι ολιγαρχικοί να πράξωσιν ό,τι ήθελον, ουδ’ οι Γιατράκοι να μεταχειρίζωνται ιδιοτελώς τα όπλα και εισοδήματα της επαρχίας Μιστρά».

Στην εν Άστρει Εθνοσυνέλευση, παρέμβαση – καταπέλτης του Οδ. Ανδρούτσου
«Το φόνο του Κρεββατά, του αξίου τέκνου του Μιστρά, που όχι μονάχα δεν τον πρόλαβε η Κυβέρνησις, όπως μπορούσε, όχι μονάχα δεν ετιμώρησε τους δολοφόνους, όπως αξιούσε όλος ο ελληνικός λαός, αλλά και τους έδωσε τιμές και βαθμούς και αξιώματα;…».

Στιχομυθία Ανδρούτσου-Κολοκοτρώνη
-Οδυσσέας: «Οι κοτζαμπάσηδες αύριο θα μας σύρουν στη φούρκα»  - ---
-Κολοκοτρώνης: «Ε, και εσύ. Όλο με αυτούς έχεις να κάνεις. Άφησε τους και λησμονούνται μοναχοί τους»
-Οδυσσέας: «Καλά. Εσένα θα πρωτοσκοτώσουν, και όχι με την αλήθεια, παρά με τα ψέματα θα σου πλέξουν το σκοινί της φούρκας»
-Κολοκοτρώνης: «Ό, τι διάολο θένε, ας κάνουν. Εγώ δε μαγαρίζω τα χέρια μου με δαύτους
-Οδυσσέας:  «Καλά. Αλλά, για πες μου, ο φίλος σου ο Κρεββατάς πού είναι σήμερα;»
Τότε ο Κολοκοτρώνης αναστέναξε βαθιά και έμεινε για λίγο συλλογισμένος. Τράβηξε ταμπάκο (καπνό) και έπειτα είπε. «Του Θεού τις βουλές, οι άνθρωποι δεν μπορούν να τις εμποδίσουν».

Απομνημονεύματά του Κολοκοτρώνη (Καταγραφή Γεωργίου Τερτσέτη)
«Ο Κρεββατάς ήτον άνθρωπος με νου και πολλά ωφέλιμος για την πατρίδα».

Απομνημονεύματά Κανέλλου Δελιγιάννη (Που δεν ήταν προσκείμενος στον Κρεββατά)
«Οι εις την Πελοπόννησον της πρώτης τάξεως υποκινήσαντες και ενεργήσαντες αυτόν τον αγώνα και (οίτινες) έρριψαν τον ακρογωνιαίον λίθον του κολοσσαίου αυτού οικοδομήματος ήτον οι εξής: Οι αδελφοί Δεληγιανναίοι, ο πατήρ και υιός Ζαϊμαίοι, ο Παπαλέξης,... ο Κρεββατάς, ο Λόντος,...»

Φωτάκος
«Την 16 Νοεμβρίου εδολοφονήθη από τους Γιατρακαίους ο μεγαλύτερος πολιτικός της Πελοποννήσου και ο αγαθότερος πατριώτης Παναγιώτης Κρεββατάς».

Αμβρόσιος Φραντζής
«Ο Παναγιώτης Κρεββατάς ήταν εγκρατής παιδείας, είχε πολλάς και υψηλάς γνώσεις, και ως τοιούτος ετιμάτο και εσέβετο παρά πάντων, διο και εδολοφονήθη κατά το 1822, αφήσας την πατρίδα εις πολλήν θλίψιν στερηθείσαν την ενεργητικότητά. Μόνος εκ των προεστώτων ο Παναγιώτης Κρεββατάς εκ Σπάρτης εδολοφονήθη».

Αρχείο Θεοφανίδου
«Ολίγα πράγματα θα επετύγχανε ο Μαυροκορδάτος μεταξύ των πολιτικών κύκλων αν αυτός επέζη»

Υψηλάντης στο Βουλευτικό
«Ο τραγικότατος θάνατος του αρίστου πατριώτου Κρεββατά εις τόσο βαθμό κατετάραξε τα σπλάχνα της ψυχής μου, ώστε ησθένησα»

Επιστολή Υψηλάντη προς την Οικογένεια Κρεββατά
Αφού δηλώνει ότι «συνηγανάκτησε και συνέπαθε και δι’ ο ελήφθη η αναγκαία φροντίς περί της ανευρέσεων των φονέων και των απανθρώπων αιτίων», συμβουλεύει ότι αν έλθει η οικογένεια του προς Τρίπολη όπως έχει δηλώσει ότι επιθυμεί «Να έχει μεθ’ εαυτής  και αναλόγους τους στρατιώτας δια να μη συμβεί λυπηρόν τι επακολούθημα»  Περίεργα πράγματα! 

Γεώργιος Αναγνωστόπουλος
«Οι ηθικοί αυτουργοί της δολοφονίας του Κρεββατά είναι οι πολιτικοί, απλά όργανα δε οι Γιατρακοι»

Τάκης Σταματόπουλος
Η πατρίς ευγνωμονούσα δύο μήνες μετά τον φόνο προβιβάζει

• Γιώργη Γιατράκο: Σε Στρατηγό
• Νικόλα Γιατράκο: Σε Χιλίαρχο
• Παναγιώτη Γιατράκο: Σε φρούραρχο  στη Συνέλευση του Άστρους

Παναγιώτης Παπαλεξανδράκος-Κρεββατάς
Σπάρτη 25η Μαρτίου 2021

Βιβλιογραφία

1. «Από τον Παναγιώτη Κρεββατά στον Ελευθέριο Βενιζέλο» Δ. Κρεββατά
2. «Οι Ένδοξοι Έλληνες του 1821, ή Οι Πρωταγωνισταί της Ελλάδος» Αγαπητός Σ. Αγαπητός (1877)
3. «Βίοι Πελοποννησίων ανδρών και των εξώθεν εις την Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών, στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της επαναστάσεως.» 1888 Φωτίου Χρυσανθόπουλου ή Φωτάκου.
4. «Παναγιώτης Κρεββαττάς ή Κρεββατάς» Βικιπαίδεια
5. «Οι Μελετόπουλοι, παλαιά λακωνική πολιτική οικογένεια» 2013 Μελέτης Η. Μελετόπουλος