Αυτό που ζούμε σήμερα στα σχολεία ούτε σε σενάριο της επιστημονικής φαντασίας δεν θα μπορούσε να σταθεί.

Έξω από το  δημόσιο σχολείο διαμορφώνεται από πολλούς αλλά κυρίως από τα ΜΜΕ και τους «απαίδευτους» δημοσιογραφικούς παπαγάλου μια εικόνα επιφανειακής  μπαχαλοποίης στην απεγνωσμένη προσπάθεια να το αποδημήσουν, το σχολείο. Εύκολος στόχος ο εκπαιδευτικός.

Θέλω εδώ λοιπόν να παρουσιάσω αυτό που σήμερα συμβαίνει σε εμάς τους εκπαιδευτικούς  και στη λειτουργεία του σχολείου για να έχουν οι γονείς και οι πολίτες μια εικόνα σφαιρικότερη.

Οι εκπαιδευτικοί –και ιδιαίτερα οι διευθυντές και υποδιευθυντές των σχολικών μονάδων– βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε έναν ατέρμονο κύκλο συμπλήρωσης πινάκων, αναφορών, εγγράφων και ηλεκτρονικών φορμών.

Το όραμα της «ψηφιακής αναβάθμισης» της κυβέρνησης έχει μετατραπεί σε ένα σύνθετο συγκεντρωτικό δίκτυο γραφειοκρατικών απαιτήσεων που απορροφά πολύτιμο χρόνο, ενέργεια και δημιουργικότητα, που αντί να λύνει προβλήματα τα περιπλέκει και τα διογκώνει.

Πίσω από κάθε αίτημα του Υπουργείου Παιδείας ή κάθε εγκύκλιο του κρύβεται ένας νέος πίνακας, μια νέα πλατφόρμα, ένα νέα απαράβατη προθεσμία.

Πλατφόρμες, λογισμικά, διαδραστικοί πίνακες, τεχνητή νοημοσύνη ένας χορός εκατομμυρίων που αλλάζει τη σχολική ζωή χωρίς αποτέλεσμα, αφού οι ελλείψεις σε εκπαιδευτικούς υπάρχουν και σήμερα και είναι αρκετές, με αποτέλεσμα η διδασκαλία να υστερεί.

Οι Διευθύνσεις Εκπαίδευσης, κάτω από αυτή την ασφυκτική πίεση, μεταφέρουν το βάρος στα σχολεία.

Μέσα από την καθημερινή παγίδα της ψηφιακής γραφειοκρατίας, ο

εκπαιδευτικός καλείται να γίνει ταυτόχρονα δάσκαλος, διαχειριστής δεδομένων, τεχνικός υπολογιστών και γραμματέας, ψυχολόγος, φύλακας παιδιών.

Αυτή η συνεχής κατάσταση «διοικητικής υπερφόρτωσης» αλλοιώνει τον παιδαγωγικό χαρακτήρα του σχολείου και απομακρύνει το εκπαιδευτικό έργο από τον ουσιαστικό του στόχο: τη μάθηση και την καλλιέργεια των μαθητών

Αυτή η καθημερινή εντατική  εργασιακή ρουτίνα εμφανίζει προβλήματα επαγγελματικής κόπωσης και «κάψιμο» των εκπαιδευτικών.

Η πέρα από την διδασκαλία αόρατες υποχρεώσεις, η υπερβολική ενασχόληση με διοικητικά καθήκοντα δεν είναι απλώς πρόβλημα χρόνου — είναι πρόβλημα αντοχής. Ο εκπαιδευτικός βρίσκεται ανάμεσα στις συμπληγάδες αυτού του απαιτητικού συστήματος χωρίς να μπορεί να αντισταθεί αφού πάνω από το κεφάλι του κρέμεται η αξιολόγηση και ένα μεσαιωνικό πειθαρχικό που εφαρμόζει η σημερινή κυβέρνηση για να τον υποτάξει. Το σχολείο του 21ου  αιώνα δεν μπορεί να λειτουργεί με αυτό τον τρόπο. Δεν μπορεί να είναι φοβισμένο, να είναι «κρυφό σχολειό». Η παιδαγωγική και η διδασκαλία θέλει ελευθερία, θέλει πλουραλισμό. Δασκάλους όρθιους καμαρωτούς και όχι σκυθρωπούς και σκυφτούς.

Πλήθος ερευνών σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο δείχνουν ότι οι εκπαιδευτικοί συγκαταλέγονται στις ομάδες με τα υψηλότερα ποσοστά επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout).

Οι συνεχείς αλλαγές, οι αντιφατικές οδηγίες και η αίσθηση ότι το έργο τους δεν αναγνωρίζεται, προκαλούν άγχος, απογοήτευση και ψυχική φθορά.

Στην ελληνική πραγματικότητα, η πίεση αυτή επιτείνεται από την απουσία επαρκούς υποστήριξης στο έργο τους.

Ο εκπαιδευτικός εργάζεται πολλές φορές πέρα από το ωράριό του — διορθώνει, οργανώνει δράσεις, συμμετέχει σε επιμορφώσεις, συμπληρώνει φόρμες, παρακολουθεί πλατφόρμες.

Οι διευθυντές, ιδίως, μετατρέπονται σε “διαχειριστές κρίσεων” για κάθε τεχνικό ή διοικητικό ζήτημα που προκύπτει.

Ο παιδαγωγικός τους ρόλος υπονομεύεται από την υποχρέωση να προλάβουν προθεσμίες και να «ανεβάσουν» έγκαιρα τα απαιτούμενα αρχεία.

Αυτή η υπερκόπωση δεν είναι ατομική αδυναμία· είναι συστημική αστοχία.

Όταν η εκπαιδευτική αποστολή μετατρέπεται σε αδιάκοπη γραφειοκρατική διαδικασία, τότε η διδασκαλία χάνει τη ζωντάνια της και η παιδαγωγική σχέση διαβρώνεται .

Στην κοινή γνώμη, συχνά η εργασία των εκπαιδευτικών περιορίζεται στην εικόνα της διδασκαλίας μέσα στην τάξη.

Στην πραγματικότητα, όμως, ο εκπαιδευτικός κόσμος στηρίζει ένα τεράστιο φάσμα δραστηριοτήτων: προγράμματα πολιτιστικά, περιβαλλοντικά, εθελοντικές δράσεις, μαθητικούς διαγωνισμούς, εκπαιδευτικές εκδρομές, σχολικές γιορτές και εκδηλώσεις.

Όλες αυτές οι δράσεις απαιτούν προετοιμασία, συντονισμό, αδειοδοτήσεις και επιπλέον ώρες εργασίας, συνήθως εκτός ωραρίου.

Αντί να αναγνωρίζονται ως μορφή δημιουργικής προσφοράς, αντιμετωπίζονται ως πρόσθετη υποχρέωση.

Η συσσώρευση τέτοιων παράλληλων ευθυνών, σε συνδυασμό με τη διοικητική γραφειοκρατία, δημιουργεί ένα περιβάλλον ασφυκτικό και αποθαρρυντικό.

Κάθε φορά που ο εκπαιδευτικός αναγκάζεται να επιλέξει ανάμεσα στο να προετοιμάσει ένα μάθημα με έμπνευση ή να συμπληρώσει μια πλατφόρμα με πίνακες, το σχολείο χάνει κάτι από την ψυχή του.

Η τεχνολογία μπορεί και πρέπει να αποτελέσει εργαλείο ελευθερίας, όχι σκλαβιά.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της εκπαίδευσης οφείλει να εστιάζει στην απλοποίηση, τη διαλειτουργικότητα και την υποστήριξη των χρηστών.

Χρειάζεται ένα ενιαίο ψηφιακό περιβάλλον, στο οποίο τα δεδομένα να καταχωρίζονται μία φορά και να είναι διαθέσιμα για όλες τις ανάγκες.

Χρειάζεται επίσης θεσμοθέτηση «σιωπηρών περιόδων», κατά τις οποίες δεν αποστέλλονται αιτήματα ή προθεσμίες, επιτρέποντας στους εκπαιδευτικούς να αφιερώνονται απερίσπαστοι στο εκπαιδευτικό έργο.

Η ουσιαστική μεταρρύθμιση δεν είναι τεχνολογική, αλλά πολιτισμική.

Απαιτεί αλλαγή νοοτροπίας, από τον έλεγχο προς την εμπιστοσύνη, από τη συμμόρφωση προς τη δημιουργία.

Συμπέρασμα; Η ανάγκη για επανασχεδιασμό πρέπει να πάρει ένα νέο νόημα ο και ο ψηφιακός μετασχηματισμός να υπηρετεί τον μεγάλο στόχο του σχολείου όλοι κάθε μέρα να προσέρχονται  στο σχολείο χαμογελαστοί και πρώτοι και καλύτεροι οι μαθητές.

Γιατί το σχολείο είναι ζωντανός οργανισμός.

Το σχολείο δεν είναι μηχανή παραγωγής δεδομένων, ούτε αποθήκη αρχείων.

Είναι ζωντανός οργανισμός, κοινότητα σχέσεων, χώρος διαμόρφωσης συνειδήσεων και αξιών.

Κάθε πίνακας που ζητείται χωρίς ουσιαστικό λόγο, κάθε πλατφόρμα που προστίθεται χωρίς σχεδιασμό, κάθε προθεσμία που επιβάλλεται άκριτα, απομακρύνει τον εκπαιδευτικό από τον μαθητή  και αποδυναμώνει την ίδια την έννοια της παιδείας.

Αν θέλουμε πραγματικά ένα σύγχρονο σχολείο, πρέπει να ξαναφέρουμε στο επίκεντρο τον άνθρωπο: τον μαθητή και τον δάσκαλο.

Η τεχνολογία οφείλει να υπηρετεί την παιδεία, όχι να την υποκαθιστά.

Μόνο έτσι θα μπορέσει η εκπαίδευση να ξαναβρεί τον σκοπό της, να φωτίζει, να εμπνέει και να ελευθερώνει.

Παναγιώτης Κουμουνδούρος