«[…] Υπάρχεις — και ξέρεις πως έχει το βάθος του ανθρώπου ο κόσμος· κι ο άνθρωπος το βάθος του κόσμου.»
Νικηφόρος Βρεττάκος, Διαστάσεις, (απόσπασμα)

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος πάντα θα με γυρίζει πίσω, στα χρόνια της προεφηβείας μου, όταν δεκατεσσάρων ετών αποκτώ τη «Χορωδία» του, την πρώτη ατομική ποιητική συλλογή στη μέχρι τότε «πεζή» βιβλιοθήκη μου. 

Ακόμα και σήμερα αισθάνομαι πως στάθηκα τυχερή που στην ηλικία εκείνη συναντήθηκα με την ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου. Δεν υπήρχε, πιστεύω, για τα χρόνια μου εκείνα, καλύτερος δάσκαλος για να μου μιλήσει ποιητικά για το φως, την αγάπη, την ποίηση, τον κόσμο, τις αξίες, τον άνθρωπο· και ήταν τόσο το φως στην κοσμοαντίληψή του, που δεν γινόταν να μη δεις, και ήταν τόση η αγάπη του, που δεν γινόταν να μη νιώσεις. 

Μέσα στη σοφία και στο θαύμα που ήταν για εκείνον ο κόσμος και ο άνθρωπος, δεν υπήρχε περιθώριο για σκέψεις και συναισθήματα μηδενισμού. 

«Η γεύση που μου δίνει ο κόσμος και η λάμψη που αφήνει μέσα μου η παρουσία του ανθρώπου δεν μου επιτρέπουν να σκεφτώ το μηδέν», έγραφε ο ίδιος. 

Η περίοδος 1958-1959 στάθηκε, σε απόδοση, η πιο πλούσια της ζωής του, γράφοντας περισσότερα από 300 μικρά ποιήματα, και ύστερα από δύο χρόνια εργασίας του πάνω στα ποιήματα αυτά, εκδίδει το 1961 την ποιητική του συλλογή με τίτλο «Το βάθος του κόσμου». 

Μία συλλογή κομβική, κατά τη γνώμη πολλών, στη μέχρι τότε δημιουργική πορεία του, αφού μέσα στις έντεκα ενότητες που την απαρτίζουν έκλεισε τη φωτιά της ψυχής του: την ανάγκη του να πει γιατί αγαπάει τον κόσμο, γιατί τον θαυμάζει, γιατί τον ευχαριστεί. 

Το 1964 στην «Εξομολόγηση στον αναγνώστη» ο Νικηφόρος Βρεττάκος αναφέρει για τη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή του: 

«Στάθηκα μπροστά στον άνθρωπο και μπροστά στα πράγματα και μπροστά στα ίδια μας τα συναισθήματα για τον άνθρωπο και για τα πράγματα, απ’ όπου είδα να ξεπηδάει το ουσιαστικό ή το λυρικό βάθος τους. Τόσο η ομορφιά τους όσο και η σοφία τους δεν αποτελούν μια απλή επιφάνεια για τον ποιητή, όπως και η ύλη τους δεν αποτελεί μια απλή επιφάνεια για τον επιστήμονα. Στάθηκα μπροστά στην αμοιβαιότητα της φύσης και της ζωής, θέλοντας να συλλάβω τη μαγεία, το χρώμα, την ποικιλία της εκ των ένδον ακτινοβολίας τους». 

Η δεύτερη εμπλουτισμένη έκδοση της ποιητικής συλλογής «Το βάθος του κόσμου» εκδόθηκε το 2022 με τη σύμφωνη γνώμη της οικογένειας του ποιητή από τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης. Εκεί φυλάσσεται και το Αρχείο του Νικηφόρου Βρεττάκου, το οποίο περιλαμβάνει την προσωπική του αλληλογραφία, χειρόγραφα ποιήματα, φωτογραφίες του, τιμητικές διακρίσεις, προσωπικά του αντικείμενα καθώς και το μεγαλύτερο τμήμα της βιβλιοθήκης του.

Κολάζ από το Αρχείο και τα προσωπικά αντικείμενα του Νικηφόρου Βρεττάκου όπως φυλάσσονται στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης *

Η επιλογή της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σπάρτης ως φορέα υπεύθυνου για τη διαφύλαξη, την αξιοποίηση και την προβολή του λογοτεχνικού και προσωπικού αρχείου του Νικηφόρου Βρεττάκου έγινε από τον ίδιο τον ποιητή λίγο πριν από τον θάνατό του. Η οικογένειά του εκπλήρωσε αυτήν την επιθυμία του και το Αρχείο εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2000. 

Σε αυτό το αφιέρωμα ακολουθεί η επιλογή τεσσάρων ποιημάτων από τη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή του που σίγουρα αξίζει να διαβαστεί, καθώς και φωτογραφίες του και ένα χειρόγραφο ποίημά του από το Αρχείο του. 

Ο άνθρωπος, ο κόσμος κι η ποίηση

Ανάσκαψα όλη τη γη να σέ βρω. 

Κοσκίνισα μες στην καρδιά μου την έρημο· ήξερα πως 

δίχως τον άνθρωπο δεν είναι πλήρες 

του ήλιου το φως. Ενώ τώρα, κοιτάζοντας 

μες από τόση διαύγεια τον κόσμο, 

μες από σένα — πλησιάζουν τα πράγματα, 

γίνονται ευδιάκριτα, γίνονται διάφανα — 

τώρα 

        μπορώ 

ν’ αρθρώσω την τάξη του σ’ ένα μου ποίημα. 

Παίρνοντας μιά σελίδα θα βάλω 

              σ’ ευθείες το φως.

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος στην Ελβετία το 1969

Χορικό

Υπάρχουνε λύπες που κανείς δεν τις ξέρει. 

Υπάρχουνε βάθη που δεν τ’ ανιχνεύει 

ο ήλιος. Όρη σιωπής περιβάλλουν τα χείλη. 

Και σιωπούν όλοι οι μάρτυρες. Τα μάτια δε λένε. 

Δεν υπάρχουνε σκάλες τόσο μεγάλες 

να κατέβει κανείς ως εκεί που ταράζεται 

του ανθρώπου ο πυρήνας. Αν μιλούσε η σιωπή, 

αν φυσούσε, αν ξέσπαγε — θα ξερρίζωνεν όλα 

                τα δέντρα του κόσμου.

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος στην κορυφή του Ταϋγέτου το 1961

Μισοτελειωμένο γράμμα

Κάθομαι πλάϊ στην πηγή του Κηφισού, προσπαθώ 

να σου γράψω ένα επίγραμμα στην αχτίνα που πέφτει 

στο νερό και σκορπίζεται σε ρουμπίνια: Χορός 

από φώτα. Και μες στου φωτός τα μόρια χορός 

από κύκνους. 

                    Δεν γίνεται. 

Το θαύμα του κόσμου είναι μια πυρκαγιά 

που πηγαίνει σε βάθος. Προσπαθώ να σ’ το ειπώ 

αλλά οι λέξεις μου καίγονται όπως το χόρτο. 

Ό,τι μπορώ να σου γράψω είναι ελάχιστο. 

Είναι άπειρο, αγάπη μου, το άγραφο κείμενο. 

Ως ένα μικρό σημείο μπορείς μοναχά. Για το άλλο 

γραφή δεν υπάρχει. 

                               Προσπαθώ να σου το 

μεταδώσω στις φλέβες σαν έννοια, σαν αίσθηση, 

σαν δέος, σαν βοή, σαν αόριστη λάμψη… 

Το φως δεν προφέρεται. Το βάθος του κόσμου, αυτό 

το άνθος των ήχων… 

                                Δε συλλαβαίνεται… 

Το γράμμα μου τούτο, θα μείνει ατέλειωτο. 

Δέκα στίχοι μονάχα, ένα πελώριο 

κενό, κι από κάτω, μια μικρή υπογραφή 

από νερό —

Νικηφόρος

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος στη Σουβάλα Παρνασσού το 1961

Μεταστοιχείωση

Γίνομαι ποίηση, φεύγω απ’ τον κόσμο 

μοιράζομαι 

                   πάω 

— εκτός απ’ τα δάση, το φως, τα βουνά — 

στους πικρούς αδερφούς. Να μείνω στα σπίτια 

που δεν μπαίνει ο ήλιος.

Το ποίημα «Μεταστοιχείωση» στη χειρόγραφη μορφή του

* Ολες οι φωτογραφίες και το χειρόγραφο ποίημα είναι παραχώρηση από το Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου που φυλάσσεται στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης

Πηγές άρθρου: 

• Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης, https://nikiforos.edu.gr/
• Νικηφόρος Βρεττάκος, «Το Βάθος του κόσμου», Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης, 2022
• Νικηφόρος Βρεττάκος, Τα Ποιήματα: Τόμος Δεύτερος, Τρία Φύλλα, Αθήνα, 1961
• Νικηφόρος Βρεττάκος, Εκλογή, Θεμέλιο, Αθήνα, 1964
• Νικηφόρος Βρεττάκος, Εξομολόγηση στον αναγνώστη, Ποταμός, Αθήνα, 2012
• Νικηφόρος Βρεττάκος, Μελέτες για το έργο του, Διογένης, Αθήνα, 1976

Δέσποινα Ντάση, kathimerini.gr

Το βιογραφικό της Δέσποινας Ντάση

Το βάθος του κόσμου του Νικηφόρου Βρεττάκου-6Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1983. 

Έχει σπουδάσει Διοίκηση & Οικονομία Επιχειρήσεων, και Επιμέλεια και Διόρθωση Κειμένου.

Είναι συγγραφέας, γράφει ποίηση και από τις εκδόσεις Κέδρος έχουν κυκλοφορήσει οι δύο ποιητικές της συλλογές με τίτλους «Ολα τα Μη του κόσμου» (2015), και «Μνήμες μικρού μήκους» (2020).

Ποιήματα και συνεντεύξεις της έχουν δημοσιευθεί στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, σε λογοτεχνικά περιοδικά και έχουν συμπεριληφθεί σε συλλογικά έργα.

Στη στήλη «Ζήσε Ποιητικά» επιλέγει ποιήματα και ενίοτε ιστορίες ποιητικές.

Περισσότερα για το έργο και τις δράσεις της μπορείτε να διαβάσετε στην ιστοσελίδα: www.despinantasi.gr