Το πρώτο είναι ο Πύρριχος ή  Πούρκος. Πρόκειται για χωριό που βρίσκεται ανάμεσα στον Κότρωνα και την Αρεόπολη πραγματικά στη μέση της Μάνης, γνωστό επίσης με το όνομα Κάβαλλος.  (Βλέπε εργασία του σπουδαίου ερευνητή Δικαίου Βαγιακάκου Αρχαία και Μεσαιωνικά Τοπωνύμια εκ  Μάνης ekd_peel_15_vougiakakos.pdf)

Επιβιώνει ακόμα με το όνομα Πούρκος στα χείλη των κάτοικων, πράγμα το οποίο πέρα από κάθε αμφιβολία αντανακλά την αρχαιότερη ονομασία,  Πύρριχος. Για την περιοχή μπορούμε να βρούμε πληροφορίες τόσο  στο διαδίκτυο όσο και στη βιβλιογραφία.

Η παρούσα εργασία εστιάζει στην ετυμολογία του αρχαίου αυτού τοπωνυμίου του οποίου η  βαθύτερη σχέση δεν είναι αυτή που θα περίμενε κανείς. Ο γράφων τελεί εν γνώσει των πιθανών ετυμολογιών.

Μέσα στη λέξη πύρριχος ή πούρκος κρύβεται η λέξη πύργος. (βλέπε σημείωση 1) Ο γνωστός Γεώργιος  Μπαμπινιώτης  αν και έχει προσφέρει πολλά στην ελληνική ετυμολογία,  το ετυμολογικό λεξικό  είναι ένα μεγαλειώδες έργο, εν τούτοις για το λήμμα πύργος η ετυμολόγηση είναι άστοχη γιατί συνδέει τη λέξη με ένα σωρό λέξεις από διάφορες γλώσσες όπως τα γερμανικά burg και άλλες  χωρίς τελικά να προσφέρει ή να  καταλήγει σε μια πειστική ερμηνεία. Οι λέξεις berg, και πύργος έχουν δημιουργηθεί σε μεταγενέστερη φάση.

Ο γράφων στηρίζει την ετυμολόγηση  ενός μεγάλου αριθμού λέξεων και φυσικά και τοπωνυμίων,  στα συμφωνικά συμπλέγματα. Τα τελευταία βρίσκονται είτε  στην αρχή είτε  στη μέση μιας λέξης. Η λέξη πυρρίχιος βασίζεται στο σύμπλεγμα ΡΧ-. Στο συγκεκριμένο σύμπλεγμα το Ρ- μένει σταθερό ενώ το Χ- εναλλάσσεται με τα συγγενικά του ουρανικά Κ- ή Γ-. 

Η κεντρική, πυρηνική έννοια του ΡΚ-  υποδηλώνει κάτι κλειστό, κυκλικό. Έτσι  έχουμε λέξεις όπως έρκος,  όρκος και πολλά τοπωνύμια όπως Αρκαδία, Άργος  και φυσικά και το Πύργος. Η τελευταία λέξη είναι σύνθετη από το πυρ και το έρκος. Δηλαδή κλειστή φωτιά. Αυτή ήτανε λοιπόν η φρυκτωρία.

Η λέξη  πούρκος εξελισσόμενη με φυσικό τρόπο  έφτασε να σημαίνει όχι μόνο κυριολεκτικά έναν πύργο αλλά και συνεκδοχικά μια πόλη που περιβάλλεται από τείχη. Έτσι εξηγούνται τα διάφορα – burg  σε όλη την Ευρώπη και Αμερική.  Αλλά και  ελληνικά όπως Μπούρτζι Αρκάσα, Κούρκος στη Μάνη, Ορκός λιμάνι στη Νάξο, Ιέραξ και άλλα. Επίσης και πολλές λέξεις τόσο της ελληνικής όπως  βούρκος, βάρκα αλλά και της Αγγλικής όπως dark, park, burka, κτλ.

Οι φρυκτωρίες ήτανε μικρά σχετικά χτίσματα επάνω σε υψώματά  στα οποία η θέση ήτανε πανοραμική με οπτική επαφή σε μακρινά σημεία του ορίζοντα όπως πράγματι είναι η θέση Καστράκι στον Πούρκο.

Αξιοσημείωτο βρίσκω ότι ακούγεται σήμερα στην περιοχή του Πύρριχου η θέση Βάρδια που σημαίνει βέβαια παρατηρητήριο.

Μετά τη διαπίστωση αυτή, ότι δηλαδή πύργος σημαίνει πυρ κλειστό, μπορούμε να κάνουμε ένα άλμα, μια μεταφορά νοήματος από τον πύργο στον πυρρίχιο, το γνωστό ποντιακό  χορό σέρα του οποίου η καταγωγή λέγεται ότι είναι δωρική.  Εδώ επιτρέψτε μου μια τολμηρή άποψη. Θεωρώ πιθανό ο χορός αυτός ονομάστηκε έτσι επειδή το θέαμα της φωτιάς, οι φλόγες που φαίνονταν από μακριά να χορεύουν στον ορίζοντα παρακίνησαν τους φρουρούς  να μιμηθούν τις κινήσεις της πυράς. Δεδομένου δε ότι μετά από την έναρξη της προειδοποιητικής φωτιάς η οποία συχνά θα δρούσε ως σήμα κινδύνου και ετοιμασία για άμυνα, άρχισε σταδιακά να  εδραιώνεται ως πολεμικός χορός. Ενδιαφέρον είναι, σύμφωνα με φίλο που ανήκει σε χορευτικό όμιλο,  ότι στο τέλος του πυρρίχιου χορού ακούγεται το παράγγελμα «πυρ» από τον κορυφαίο χορευτή.

Επίσης, δεν θεωρώ τυχαίο ότι η Ιεριχώ, μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Μεσογείου έχει ετυμολογική συγγένεια με τον Πύρριχο, καθώς υπήρξε πόλη με τείχη και πύργους. 

Η κώμη Πούρκος, επιλέχτηκε ως τόπος οίκησης διότι είναι κρυμμένη και έχει νερό. Η φρυκτωρία που βρισκόταν λίγο πιο νότια στη θέση Καστράκι, μπορούσε να ελέγχει τον ορίζοντα καθώς και να στέλνει ή να δέχεται μηνύματα με πυρές. Επίσης κρίνω ότι το ανάγλυφο της περιοχής βοηθάει στη γρήγορη καταφυγή και κάλυψη των κατοίκων σε περίπτωση κινδύνου, λόγω των πολλών και απότομων κορφών που περιβάλλουν την κοιλάδα.

Σύντομα θα έχουμε τη χαρά να γράψουμε για τη σχέση ετυμολογικά και όχι μόνο, του Πούρκου ή Πύρριχου με τη  γειτονική Χειμάρα. Σας επιφυλλάσω μία έκπληξη!

Γιάννης Λαμπρινάκος