Τα φυσικά φαινόμενα αποβαίνουν, πλέον, καταστροφικά για την ανθρωπότητα, με τις ακραίες θερμοκρασίες, τους παρατεταμένους καύσωνες, τα έντονα καιρικά φαινόμενα, τις δασικές πυρκαγιές και τις πλημμύρες, να επιφέρουν τεράστιες κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Και μάλιστα, επιφυλάσσει ακόμα πολλές εκπλήξεις η φύση, με τους ειδικούς να μας έχουν προειδοποιήσει, πως η αύξηση της θερμοκρασίας μέσα στην επόμενη εικοσαετία θα είναι και ένα από τα ζητούμενα, που θα χρειαστεί να διαχειριστούμε και ν’ αντιμετωπίσουμε.

Φτάνοντας στα πιο πρόσφατα παραδείγματα των πλημμυρών του Σεπτεμβρίου στην παραλιακή Αργοστολίου και σε περιοχές του Λεκανοπεδίου και στις φονικές πλημύρες σε Αυστρία, Ρουμανία και Πολωνία, όλα καταδεικνύουν ότι το πρόβλημα είναι βέβαια κοινό, καθώς και την ανάγκη αλλαγής πολιτικών στο επίπεδο της Πολιτικής Προστασίας και χάραξης μιας πανομοιότυπης στρατηγικής και διαχείρισης και αλλαγών στον τρόπο διαχείρισης και αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών και των κινδύνων τους σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις είναι τεράστιες από τις εξελισσόμενες κρίσεις και καταστροφές και ότι υπάρχει μία συσχέτιση πολύ στενή μεταξύ των καταστροφών και των γεωπολιτικών κρίσεων.

Όλα τα παραπάνω μάς φέρνουν ενώπιον της αναγκαιότητας διευρυμένου επιχειρησιακού σχεδιασμού. Πρώτο βήμα του η διαχείριση: Η διαχείριση είναι η πρόληψη, ό,τι κάνουμε πριν την εμφάνιση ενός φαινομένου. Οι επιστήμονες μάς έχουν επισημάνει, πως εκείνο το οποίο λείπει αυτήν τη στιγμή από την πλειονότητα των οικιστικών χώρων της χώρας είναι τα επιχειρησιακά σχέδια, ενώ λείπουν τα χωρικά πλαίσια μέσα στα οποία θα αναπτυχθούν οι δράσεις μας, είτε κατά την πρόληψη, είτε κατά τη διάρκεια ενός φαινομένου.

Στην πρόληψη, επίσης, πρέπει οπωσδήποτε να οργανώσουμε μεγάλες ασκήσεις, οι οποίες είναι πραγματικές και μας προετοιμάζουν για τα επόμενα γεγονότα. Οι δύο διαδοχικές, ευρείες διακλαδικές ασκήσεις επέμβασης και αντιμετώπισης δασικής πυρκαγιάς, που διεξήχθησαν το 2023 και 2024, στη Λακωνία, στο Βαθύ Γυθείου Ανατολικής Μάνης και στο Βασιλάκι Δήμου Ευρώτα αντίστοιχα, οι οποίες προετοιμάστηκαν και υλοποιήθηκαν με την υποδειγματική συνεργασία του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας και της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Γυθείου, αμφότερες περιελάμβαναν πλήθος σεναρίων και πλήθος εμπλεκόμενων φορέων. Είχα μάλιστα την τιμή να παραστώ στις προπαρασκευαστικές συναντήσεις για τον προγραμματισμό των ασκήσεων, δηλώνοντας σταθερά παρών σε όποιες δράσεις πρόληψης μού ζητηθεί να συμβάλλω. Η διαχείριση των καταστροφών περιλαμβάνει επίσης, επιστημονική έρευνα, τεχνική έρευνα και πλήρη αποτύπωση.

Ακολουθεί η απόκριση, αμέσως μετά την εκδήλωση του φαινομένου σε σύντομο χρονικό διάστημα, επίσης πολύ σημαντικό στάδιο, η επέμβασή μας δηλαδή τη στιγμή που θα εκδηλωθεί μία καταστροφή. Πρέπει να είμαστε αποτελεσματικοί, πρέπει να αναγνωριστεί και οριοθετηθεί η περιοχή άμεσα, ώστε να γνωρίζουμε πού θα επέμβουμε, πρέπει να γίνει άμεση κινητοποίηση, χωρίς καθυστερήσεις και ολιγωρίες. Πρέπει να προβλέψουμε ουσιαστικά τί μπορεί να γίνει, ούτως ώστε να διαθέσουμε μέσα και πόρους.

Και στη συνέχεια έρχεται η αποκατάσταση. Το νέο πλαίσιο που τίθεται στο σύγχρονο σχεδιασμό έγκειται στην αποκατάσταση, να προσδώσουμε δηλαδή στις υποδομές, στις κατασκευές και στα συστήματα που ήταν τρωτά μεγαλύτερη ανθεκτικότητα. Η ανθεκτικότητα είναι το μείζον που πρέπει να έχουμε υπόψη, έτσι ώστε να αντιμετωπίσουμε γεγονότα, τα οποία θα είναι πιο μεγάλα και πιο συχνά το επόμενο χρονικό διάστημα.

Μερικές συνολικές επισημάνσεις πάνω σε όλα τα βήματα διαχείρισης των καταστροφών:

Βεβαίως, ο ρόλος της εκπαίδευσης και ενημέρωσης παίζει σημαντικότατο ρόλο. Είναι χαρακτηριστικό, πως τα προγράμματα ενημέρωσης για τους σεισμούς είναι αποτελεσματικά, γιατί υφίστανται εδώ και δεκαετίες, ξεκινώντας από τα σχολεία. Αντιθέτως, για τα υπόλοιπα φαινόμενα δεν υπάρχουν ενημερωτικά προγράμματα. Την έλλειψη αυτή έρχεται και αναπληρώνει το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών με τίτλο «Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων» που υλοποιεί το Πανεπιστήμιο Αθηνών, οι ιθύνοντες του οποίου επιδιώκουν να διαχύσουν όλη την εμπειρία και γνώση στους σπουδαστές, μέλη των οποίων, μάλιστα, προέρχονται και από την Κεντρική Διοίκηση και την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Σε επίπεδο ΟΤΑ και αναφορικά με τη διαχείριση των εκτάκτων αναγκών: Είναι γεγονός, πως πρέπει να ληφθούν άμεσα πολλές αποφάσεις. Κρίσιμη είναι η διαχείριση των περιπτώσεων, όπου υπάρχουν ανθρώπινες απώλειες και αγνοούμενοι. Ακολούθως, πρέπει να εγκύψουν στο ζήτημα των φθορών που έχουν επέλθει σε περιουσίες και δομές. Συνήθως τα μέσα δεν επαρκούν και γι’ αυτό χρειάζεται εξωτερική βοήθεια, είτε από άλλους δήμους, είτε από την Περιφέρεια, είτε από την κεντρική διοίκηση. Εδώ εντοπίζεται και η βασική αδυναμία των δήμων, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι σημείο των καιρών, η επέμβαση ξένων ομάδων, όταν περιοχές δεν μπορούν να διαχειρισθούν μόνες τους την καταστροφή. Κι είναι θετικό και ελπιδοφόρο, που στο πλαίσιο αυτό, η ΚΕΔΕ εκπόνησε μια αρχική μελέτη, έτσι ώστε να μπορέσουμε να δούμε πώς και εκείνη θα βοηθήσει πάνω σε αυτήν την κατεύθυνση τους δήμους.

Τέλος, θέτω το ζήτημα της αποκατάστασης και επαναφοράς. Είναι όλα αυτά που συμβαίνουν μετά από μια μεγάλη ή μικρότερη καταστροφή. Βέβαια, η βοήθεια στον κόσμο, η διάσωση, η περίθαλψη, η άμεση κατοίκηση και στη συνέχεια η μακροπρόθεσμη κατοίκηση, είναι τα θέματα που τίθενται προς προβληματισμό, γιατί συνιστούν τα επόμενα βήματα, στα οποία πάσχουμε.

Είναι ένα θέμα που θα απασχολεί την επικαιρότητα για τις επόμενες δεκαετίες, καλώντας μας να κινητοποιηθούμε για να ανασχέσουμε τον κίνδυνο, αμβλύνοντας τις δεδομένες επιπτώσεις του. Με τη βοήθεια των ειδικών, θα εμπλουτίζουμε το περιεχόμενο των παρεμβάσεων και ενεργειών μας μπρος στον επαπειλούμενο κίνδυνο.