Η λέξη-κλειδί στην παραπάνω άποψη του κορυφαίου καβαφιστή, η οποία επιβεβαίωσε τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαμε να τιμήσουμε τον εορτασμό για τη συμπλήρωση των 150 χρόνων από τη γέννηση του Αλεξανδρινού ποιητή με εκπαιδευτικές προτάσεις στα παιδιά του Δημοτικού αλλά και του Νηπιαγωγείου, είναι η λέξη «σενάριο».

Από τα «σεναριακά» ποιήματα του Καβάφη, ποιήματα που θα μπορούσαν να αποδοθούν με κινηματογραφικές σκηνές, επιλέγησαν τα «σπαρτιάτικα»: α) «Εν Σπάρτη», β) «Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων», γ) «Θερμοπύλες» (ήταν οι εκπαιδευτικοί που αποφάσιζαν εάν θα συνομιλήσουμε με τα παιδιά για τα δύο πρώτα ποιήματα ή το τρίτο· οι περισσότεροι επέλεξαν τη συγκινητική ιστορία της Κρατησίκλειας και του Κλεομένη, δηλαδή τα δύο πρώτα ποιήματα). Η επιλογή των συγκεκριμένων ποιημάτων αποφασίστηκε πρώτα γιατί αφηγούνται μία ιστορία και μετά γιατί για την ιστορία αυτή τα παιδιά του Δημοτικού έχουν προσλαμβάνουσες γνώσεις από το μάθημα της Ιστορίας τους, αλλά και τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας (έχουμε υπ΄ όψιν μας τα σχολεία της Λακωνίας) μπορούν να τοποθετήσουν την ιστορία τουλάχιστον εν οικείω χώρω.

Από τις αξιολογήσεις εκπαιδευτικών, γονιών και παιδιών, και από την αυτοαξιολόγησή μου, τα παιδιά του Δημοτικού ανταποκρίθηκαν εξαιρετικά στο πρόγραμμα, ενώ δεν υστέρησαν και τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας στη χαρά της πρώτης γνωριμίας με μια «ξεχωριστή και ασυνήθιστη ποίηση» κατά τη διατύπωση του Ξενόπουλου.

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ

Στο σχολείο, πριν από την επίσκεψη δεν επιχειρήθηκε κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία πέρα από την αναφορά στον εορτασμό και τη σύνδεση του ποιητή με τον σκοπό της επίσκεψης στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης – Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης. 

Το πρόγραμμα διαρθρώθηκε στα εξής στάδια:

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στην Πινακοθήκη ακολουθεί μια ορισμένη τυπική διαδικασία, την οποία έχουν σεβαστεί εκπαιδευτικοί και παιδιά. Καθόμαστε όλοι στο πάτωμα, σε κύκλο, με τα μικρά μας ονόματα «καρφιτσωμένα» στο στήθος· προηγείται η μεταξύ μας γνωριμία και επιγραμματικά αναφέρεται ο σκοπός και τα στάδια που θα ακολουθήσει η επίσκεψη, η οποία διανθίζεται κάθε φορά με μικρές εκπλήξεις.

Μετά τη σύντομη αυτή εισαγωγή ακολουθεί προβολή (PowerPoint). Tα παιδιά εντοπίζουν τη θέση της Ελλάδας και της Αιγύπτου στον χάρτη, αντιλαμβάνονται την απόσταση ανάμεσα στις δυο χώρες και τη θάλασσα που τις χωρίζει· προσδιορίζουν τη θέση της Αλεξάνδρειας, την οποία γνωρίζουν κατά την εποχή του Καβάφη μέσα από φωτογραφικό υλικό και μέσα από τους πίνακες της νεοελληνικής μας ζωγραφικής· τους συστήνεται η οικογένεια του ποιητή, ο ίδιος ο ποιητής, περιηγούνται το σπίτι του (μουσείο σήμερα), βλέπουν τα βιβλία του, τα χειρόγραφά του.

Στη συνέχεια, με τη σχετική εικονογραφία, προσεγγίζουμε τα ποιήματα «Εν Σπάρτη» και «Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων» αποσιωπώντας στο δεύτερο ποίημα τους στίχους που μεταφέρουν αποσπάσματα από τους Βίους Παράλληλους του Πλούταρχου.

Ο Πτολεμαίος Γ΄ πρόσφερε στον Κλεομένη Γ΄ τη βοήθειά του για να αντιμετωπίσει τους Αχαιούς με αντάλλαγμα την ομηρία της μητέρας του, της Κρατησίκλειας. Εκείνος δίσταζε να ξεστομίσει στη βασίλισσα «έναν τέτοιον λόγο». Η Κρατησίκλεια όμως που «τον κατάλαβε», «τον ενθάρρυνε να εξηγηθεί» και δέχτηκε τη θυσία με γενναιότητα. «Και μάλιστα χαίρονταν που μπορούσε νάναι/ στο γήρας της ωφέλιμη στην Σπάρτη ακόμη».

Αυτή περίπου είναι η αφηγηματική πλοκή που εύκολα αντιλαμβάνονται τα παιδιά από το «Εν Σπάρτη». Ανάλογα με την ομάδα, στην εξέλιξη της πλοκής μπορεί να προστεθεί και από το «Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων», ο αποχαιρετισμός μητέρας και γιου κατά τον οποίο η Κρατησίκλεια «μια στιγμή δεν βάσταξε», μόλο που δεν καταδέχονταν «ο κόσμος να την δει να κλαίει και να θρηνεί». Τελικά «συνελθούσα», με τα λόγια του Πλούταρχου είπε στον Κλεομένη: «Πρόσεχε, βασιλιά των Λακεδαιμονίων, άμα βγούμε έξω να μη μας ιδή κανείς δακρυσμένους, ούτε να κάνουμε κάτι που δεν αξίζει στη Σπάρτη. Γιατί αυτό μονάχα εξαρτάται από μας, ενώ η τύχη έρχεται όπως θέλει ο θεός» (Πλούταρχος, «Κλεομένης», Εκδ. Πάπυρος, μτφρ. Α. Πουρνάρας).

Τα δύο ποιήματα συνθέτουν ένα «θεατρικό έργο»· τα παιδιά αποφασίζουν ποιες σκηνές θα παίξουν· διανέμουν ρόλους και παρακολουθούν την παράσταση των ηθοποιών που έχουν επιλέξει να υποδυθούν την Κρατησίκλεια και τον Κλεομένη. Οι μικροί ηθοποιοί ποτέ δεν παρεξέκλιναν από την αφηγηματική πλοκή των ποιημάτων αλλά με το δικό τους ύφος, το δικό τους λεξιλόγιο, με ιδιαίτερη συγκίνηση και πειθώ, απέδωσαν τους διαλόγους των δύο ηρώων.

Μετά το χειροκρότημα, η ώρα της ζωγραφικής. Τα παιδιά σχεδιάζουν τη ζωηρότερη εντύπωσή τους από το πρόγραμμα. Το χρώμα θα προστεθεί στο σχολείο, ως μία «μετά την επίσκεψη» δραστηριότητα.

O Κωνσταντίνος χρησιμοποίησε εικόνες από την προβολή και από τα ποιήματα για να δημιουργήσει κόμικς: Ο Καβάφης αναπαύεται στο κρεβάτι και στο υπνοδωμάτιό του είναι εμφανής και η διακόσμηση με τις προσωπογραφίες του και τα εικονίσματα· ο Καβάφης γράφει και ξαναγράφει τα ποιήματά του στο γραφείο του· ο Κλεομένης στο Ταίναρο αποχαιρετά την Κρατησίκλεια, που έχει ήδη απομακρυνθεί, με μια ελληνική σημαία, για να δηλώνεται η ταυτότητα του πλοίου, αλλά υπάρχουν και πολλά «άγρια» ψάρια, «καρχαρίες» τα περισσότερα, διευκρινίζει ο Κωνσταντίνος, που «παραμονεύουν να την κατασπαράξουν· πολύ δύσκολο ταξίδι για τη μαμά του Κλεομένη· είναι πολύ μεγάλη η θάλασσα από την Ελλάδα στην Αίγυπτο».

Ο Πραξιτέλης ζωγραφίζει τον βασιλιά Κλεομένη, με τη χρυσή κορόνα του να λάμπει κάτω από τον δυνατό ήλιο, που αποχαιρετά την Κρατησίκλεια έως ότου το καράβι απομακρυνθεί από το ιερό του Ποσειδώνα, στο Ταίναρο· «χαμογελάει δήθεν, γιατί δεν θέλει να νομίσουν οι άλλοι ότι είναι λυπημένος», θα αποσαφηνίσει ο Πραξιτέλης σε ερώτηση για το χαμόγελο του Κλεομένη.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ

Ενδιαφέρον παρουσίασαν και οι δραστηριότητες που ακολούθησαν μετά την επίσκεψη στο σχολείο. Στην προβολή που πραγματοποιήθηκε στην Πινακοθήκη, για να κατανοήσουν τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας τη διεθνή αναγνώριση της ποίησης του Καβάφη παρουσιάστηκε και η διαφάνεια με τα «Κρυμμένα», ένα από τα ποιήματα που είναι γραμμένα στους τοίχους της πόλης Leiden («Poems and walls», project που εστίασε στη σχέση γλώσσας και εικόνας και πραγματοποιήθηκε κατά τα έτη 1992-2005, με 101 ποιήματα γραμμένα σε τοίχους της πόλης).Τα παιδιά παρουσίασαν το «Εν Σπάρτη» αναρτημένο σε τοίχο του σχολείου τους (Παιδικός Σταθμός «Παιδόραμα»).

Σε πολλά σχολειά έγινε επίσης αναφορά στην έννοια του «χρέους». Τα παιδιά του Δημοτικού εξομολογήθηκαν με τον γραπτό λόγο «Τι αφήνω για να...» (Τι αφήνω για να κάνω αυτό που πρέπει) και τα παιδιά του Νηπιαγωγείου ζωγράφισαν το ίδιο ακριβώς θέμα (Παιδικός Σταθμός «Παιδόραμα»).

Στα εκπαιδευτικά προγράμματα της Κουμανταρείου Πινακοθήκης Σπάρτης εντάχθηκε και η έρευνα για τον τρόπο με τον οποίο εορτασμοί (όπως τα έτη τα αφιερωμένα στους μεγάλους μας λογοτέχνες) θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στον προγραμματισμό και του Νηπιαγωγείου. Η εμπειρία από τα εκπαιδευτικά προγράμματα που πραγματοποιήθηκαν για τον Γιάννη Ρίτσο, τον Νικηφόρο Βρεττάκο και τον Κ.Π. Καβάφη απέδειξαν ότι υπάρχει τρόπος προσέγγισης και των παιδιών της προσχολικής ηλικίας, με τον απώτερο στόχο να καταστούν όλα, κατά τον λόγο του Αλεξανδρινού, «φανατικά για γράμματα» – «Νέοι της Σιδώνος (400 μ.Χ.)».

Γεωργία Κακούρου-Χρόνη, 15/5/2015, diastixo.gr