Με τη Λέσχη Φωτογραφίας μας συνδέουν πολλά. Γνώριζα τις ανησυχίες των οραματιστών της. Παρακολούθησα, και εξακολουθώ να παρακολουθώ, εδώ και εικοσιένα, φέτος, χρόνια την πορεία της. Και είναι μεγάλη η ικανοποίηση να διαπιστώνει κανείς ότι οι στόχοι που τέθηκαν από τους οραματιστές της εξακολουθούν να υπηρετούνται. Εμμένω σε δύο απ’ αυτούς: α) το μάτι να μαθαίνει να βλέπει και β) το βλέμμα πίσω από το φακό να ομορφαίνει και την πόλη. 

Και οι δυο αυτοί στόχοι εμπλουτίζονται, πλαταίνουν και βαθαίνουν με τους τρόπους που έχει επιστρατεύσει η Λέσχη: τα σεμινάρια, την επαφή με καταξιωμένους φωτογράφους, τις συναντήσεις των μελών, τις πρακτικές, τις εκθέσεις, τη συμμετοχή στα δρώμενα της πόλης.

Οι εκθέσεις της Λέσχης Φωτογραφίας που πραγματοποιήθηκαν στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη-Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης (και δεν ήταν λίγες) μάς έδειξαν τις δυνατότητες συνεργασίας που υπάρχουν ανάμεσα στους πολιτιστικούς φορείς αλλά και τα αγαθά τους αποτελέσματα. Θα αναφέρω μόνο ένα που είναι εξαιρετικά σημαντικό: το άνοιγμα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων προς τα παιδιά της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που μπορεί να συμβάλει στην καλλιέργεια της αισθητικής του βλέμματός τους και, επομένως, στο τελικό ζητούμενο, της ανάλογης συμπεριφοράς τους.

Μέλη της Λέσχης σήμερα διακρίνονται για τις φωτογραφίες τους και αναγνωρίζονται και πέραν των λακωνικών ορίων. Αυτή είναι και η ευχή μας για κάθε μέλος και για όλα μαζί: να βελτιώνεται η φωτογραφική ματιά, να διακρίνεται και κυρίως να ευημερεί η συνεργασία και η σύμπνοια όλων. Να γιορτάσει, λοιπόν, η πλατεία και τα εκατόχρονα της Λέσχης!

Και γιατί η πλατεία; Γιατί αυτή η πρωτοβουλία της υπαίθριας έκθεσης έχει μεγάλη σημασία. Θα αναφερθώ σε πολύ πρόσφατη εμπειρία από την έκθεση της ψηφιακής τέχνης «Plasmata: Bodies, Dreams, and Data» που διοργανώθηκε από τη Στέγη στο Πεδίον του Άρεως. Ατενίζοντας την ψηφιακή πρόταση του Tony Oursler (Τόνι Άουρσλερ, Νέα Υόρκη, 1957) συνειδητοποίησα ότι δεξιά μου παρακολουθούσε μια ομάδα μουσουλμάνων γυναικών με τα παιδιά τους και αριστερά μου οικογένειες έγχρωμων με μικρά επίσης παιδιά. Με χαμόγελα και χειρονομίες ο ένας προς τον άλλον εκφράσαμε τις αντιδράσεις μας. Επικοινωνήσαμε σε ένα συγκινησιακό επίπεδο μέσα από το έργο τέχνης. Αυτό είναι το μεγάλο πλεονέκτημα της έκθεσης στο δημόσιο χώρο. Άνθρωποι που ίσως δεν θα έμπαιναν στο μουσείο–και οι περισσότεροι ηλικιακά νέοι–έρχονται σε επαφή με έργα τέχνης και μέσα απ’ αυτά συνδιαλέγονται με τους συνανθρώπους τους· διάλογος που σε άλλο χώρο μπορεί και να μην είχε υπάρξει. Η πλατεία, λοιπόν! Γιατί μπορεί να αποβεί ο χώρος εκείνης της παλιάς «αγοράς».

Το θέμα της τωρινής έκθεσης: η Γυναίκα. Η πρώτη μου αντίδραση, όταν είδα τις φωτογραφίες, ήταν: «Γυναίκα μία· ρόλοι πόσοι!» Και δεν εννοώ βέβαια ότι κάθε γυναίκα και ρόλος, αλλά τη μία γυναίκα που αναμετριέται ασύμμετρα με πολλούς ρόλους: είναι σύντροφος, μητέρα, αδελφή, οικονόμος –για να το θέσω κολακευτικά–και υποχρεωμένη να εργάζεται και εκτός σπιτιού για να συνεισφέρει και οικονομικά στον προϋπολογισμό του.

Οι φωτογραφίες της έκθεσης δεν μοιάζουν στημένες. Το βλέμμα πίσω από το φακό αγκάλιασε τις γυναίκες και τις απαθανάτισε με αγάπη. Και τις αδελφώνει! Γυναίκες από κάθε φυλή, μαύρες, τσιγγάνες, λευκές…σμίγουν όλες κάτω από τις ίδιες ανάγκες: τη βιοπάλη, τη μητρότητα, τον ηρωισμό και τη θυσία· την καλλιτεχνική έκφραση (χορός, θέατρο, κουκλοθέατρο) και τη διέξοδο στη φύση, τη μεγάλη μητέρα-φίλη. Κινούνται σε ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων· από τη μοναξιά και την κατάνυξη έως την τρυφερότητα και την απόφαση του θανάτου. Νέα, αρυτίδωτα ακόμη πρόσωπα, στην ομορφιά της νιότης· κι άλλα γεροντικά, ακόμη ωραιότερα, με τη ζωή καταξιωμένη να καταγράφεται στις ρυτίδες τους. Οι αρετές τους μνημειώνονται μέσα από το μύθο (γοργόνα ) και μέσα από την ιστορία (χορός του Ζαλόγγου).

Φωτογραφίες ευανάγνωστες που ωστόσο ο καθένας από μας θα τις δει με το δικό του βλέμμα προβάλλοντας τις προσωπικές του ευαισθησίες. Θα σταθεί στο θέμα, αλλά και στη σύνθεση και στους τρόπους που το αναδεικνύουν.

Αντικρίζοντάς τες ανακαλώ μια φωτογραφία, συνώνυμη της γυναικείας χειραφέτησης· τη διάσημη φωτογραφία της Ruth Orkin (Ρουθ Όρκιν, 1921-1985) που απαθανατίζει μια νεαρή Αμερικανίδα, αγέρωχη, να κινείται σε δρόμο της Φλωρεντίας, βορά των αδηφάγων ανδρικών βλεμμάτων. 

Από τότε έως σήμερα έχουν περάσει εβδομήντα χρόνια· θα μπορούσε, επομένως, οι καταγεγραμμένες από το φακό–στη συγκεκριμένη φωτογραφία–αντιδράσεις να μας απασχολούν ως ιστορία. Αλλά αυτή η προοπτική διαψεύδεται, ειδικά τον τελευταίο καιρό, από η βία που μοιάζει να εισχωρεί παντού· και από τα πισωγυρίσματα που δεν αναγνωρίζουν πια στη γυναίκα το δικαίωμα να ορίζει το σώμα της. Η στέρηση αυτής της επιλογής μάς φτωχαίνει όλους. Και δεν πρόκειται για μια φεμινιστική διακήρυξη. Έτσι κι αλλιώς το κίνημα, όπως εκφράστηκε στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα, έχει αλλάξει. Σήμερα έχουμε ανάγκη τη συμπόρευση, είναι πολύ δύσκολος ο δρόμος για να τον διαβούμε δίχως να κρατιόμαστε απ’ το χέρι.

Στον πίνακα Ερωτικό του Γιάννη Μόραλη ο άντρας απεικονίζεται με την ευθεία γραμμή και η γυναίκα με την καμπύλη. Στο έργο μιας νεαρής Περσίδας, τις Μόρισον Αλιάρι (Morehshin Allahyari), άνδρας και γυναίκα σχεδιάζονται με καμπύλες γραμμές, σε μια αναζήτηση διεξόδου από το λαβύρινθο των δυϊσμών που μας θέτουν συνεχώς απέναντι. Την απόσταση αυτού του «απέναντι» καλούμεθα να διανύσουμε, κι από τις δυο πλευρές, για να την μειώσουμε, αν όχι να την καταργήσουμε.

5 Ιουλίου 2022
Γεωργία Κακούρου-Χρόνη