353.000 αθώες ψυχές βρήκαν φρικτό θάνατο βγαλμένο μέσα από τα βάρβαρα ένστικτα των Τούρκων. Εκτός όμως από όσους Πόντιους γλίτωσαν ερχόμενοι στην Ελλάδα κι αλλού, υπήρχαν κι άλλοι που έμειναν στη γενέθλια γη μ’ έναν ιδιότυπο τρόπο. Φαινομενικά δέχθηκαν τον ισλαμισμό, ουσιαστικά όμως δεν απαρνήθηκαν ποτέ τη χριστιανική πίστη κι όπου οι συνθήκες το επέτρεπαν και τη γλώσσα. Μ’ αυτόν τον τρόπο κατόρθωσαν να παραμείνουν πιστοί στην ορθοδοξία και στην εθνική τους ταυτότητα. Δείγμα της προσήλωσης τους στην πίστη και την καταγωγή τους ήταν το γεγονός ότι οι γάμοι τελούνταν αποκλειστικά μεταξύ κρυπτοχριστιανικών οικογενειών!

Επιχειρώντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή διαπιστώνουμε ότι το έτος 1857 με την  έκδοση του σουλτανικού διατάγματος Χάττι Χουμαγιούν, που υπόσχονταν θρησκευτική και πολιτική ελευθερία σε όλους τους υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Πόντιοι τον Μάρτιο του έτους αυτού συγκεντρώθηκαν στη Μονή της Θεοσκεπάστου κι ορκίστηκαν ν’ αγωνιστούν ως την τελική νίκη αψηφώντας όλους τους κινδύνους και τα βασανιστήρια με τα οποία τους εκβίαζαν οι τουρκικές αρχές. Το αποτέλεσμα της αποφασιστικότητας τους ήταν η αναγνώριση κι αποκατάσταση των πρώτων κρυπτοχριστιανών. Ολόκληρα χωριά ( Κρώμνη, Ματσούκα, Σούρμενα, Σάντα κ.α.) αποκάλυπταν το μυστικό που έκρυβαν επί αιώνες.

Το συμπέρασμα των επιτροπών που συστάθηκαν για να καταγράψουν τους κρυπτοχριστιανούς της εποχής εκείνης άθροισε περίπου 30.000 ψυχές. Ο Πρόξενος της Αγγλίας στην Τραπεζούντα F. Stevens συμμετέχοντας στην ίδια έρευνα του 1857 για την καταγραφή των κρυπτοχριστιανών κατέγραψε σε 55 χωριά της Κρώμνης, Αργυρούπολης, Σάντας και Χαμψίκιοϊ, 9.533 μουσουλμάνους, 17.200 κρυπτοχριστιανούς και 28.960 χριστιανούς. Οι τουρκικές αρχές θορυβημένες από τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας δε επέτρεψαν να ολοκληρωθεί η διαδικασία φοβούμενες τον εκχριστιανισμό και εξελληνισμό ολόκληρου του Πόντου.

Οι νεότουρκοι το 1910 ανερχόμενοι στην εξουσία του τουρκικού κράτους, σε μια επιφανειακή επίδειξη καλής θελήσεως αναγνώρισαν τη χριστιανική ιδιότητα σε αρκετούς κρυπτοχριστιανούς. Τα γεγονότα πουν ακολούθησαν όμως όπως οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η κάθοδος του στρατού μας στη Μικρά Ασία, μαζί βέβαια με την εμφάνιση των πραγματικών προθέσεων των νεοτούρκων, δεν αποτύπωσαν ποτέ στην πράξη την νομοθετική φιλελευθεροποίηση του 1910.

Η γενοκτονία και η Μικρασιατική καταστροφή που ακολούθησαν βρήκαν τους κρυπτοχριστιανούς στην τουρκική πλευρά αφού ήταν καταγεγραμμένοι αποκλειστικά με τα τουρκικά τους ονόματα. Οι εκθέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του Υπουργείου Εξωτερικών ανεβάζουν τον αριθμό των κρυπτοχριστιανών το 1914 σε 43.000. Όλοι αυτοί παρέμειναν στις εστίες τους και μαζί με τους ελληνόφωνους μουσουλμάνους αποτελούν έως σήμερα τους τελευταίους εκπροσώπους του ελληνισμού στη Μικρά Ασία.

Θεοφάνης Λάζαρης 

Πηγή: Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, Κων/Νος Φωτιάδης, Εκδ. Οίκος Κ. & Μ. Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη