Η Τέχνη έχει, παντοιοτρόπως, ασχοληθεί με τον Μυστρά, προσπαθώντας να προσεγγίσει το Μεγαλείο και τα Μηνύματα που εξακολουθεί να εκπέμπει ως άσβεστος Φάρος της Ιστορίας και της Παράδοσης.

Μια απ’ αυτές της εκφράσεις της Τέχνης για τον Μυστρά υπήρξε και η ελληνική  ταινία «Νεκρή Πολιτεία». Η ταινία άρχισε να γυρίζεται το 1949 και κυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες στις 3 Δεκεμβρίου 1951. Ήταν μια δραματική ταινία παραγωγής της Φίνος Φιλμ, διαρκείας 76 λεπτών, σε σενάριο και σκηνοθεσία του Φρίξου Ηλιάδη, φωτογραφία του Αριστείδη Καρύδη-Φουκς και μουσική του Μάνου Χατζιδάκη, στην πρώτη συνεργασία του με την Φίνος Φιλμ. Η ταινία «Νεκρή πολιτεία» προβλήθηκε τη σαιζόν 1951-1952, έκοψε 77.973 εισιτήρια και ήρθε στην 4η θέση ανάμεσα σε 15 ταινίες της ίδιας περιόδου.

Σύμφωνα με το σενάριο ο νεαρός Πέτρος Παπακώστας (Νίκος Τζόγιας) επιστρέφει από την Αθήνα, όπου σπουδάζει ζωγραφική, στη γενέτειρά του, τον Μυστρά, όπου η μητέρα του (Χριστίνα Καλογερίκου) τον προτρέπει να συνεχίσει μία παλιά οικογενειακή βεντέτα. Αυτός όχι μόνο δεν το κάνει, αλλά ερωτεύεται την κόρη της αντίπαλης οικογένειας, την Λένα (Ειρήνη Παπά). Τελικά την κοπέλα σκοτώνει ο ίδιος ο πατέρας της (Γιάννης Αργύρης) νομίζοντας πως είναι ο νεαρός ζωγράφος, επειδή εκείνη έχει ντυθεί άντρας προκειμένου να τον σώσει.

Η αφίσα της ταινίας

Οι ηθοποιοί που ερμήνευσαν τους βασικούς ρόλους στην ταινία ήταν: Ειρήνη Παππά, Νίκος Τζόγιας, Ελένη Ζαφειρίου, Γιάννης Αργύρης, Χριστίνα Καλογερίκου, Λάκης Σκέλλας, Ανθή Μηλιάδη, Γιώργος Φούντας, Άννα Παπαγεωργίου κ.ά.

Με  την ταινία αυτή, καθιερώνεται η μοναδική Ειρήνη Παπά, ενώ εμφανίζεται για πρώτη φορά στον κινηματογράφο ο Γιώργος Φούντας.

Η ταινία «Νεκρή πολιτεία» είχε ιδιαίτερα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά, τόσο σε σκηνοθεσία όσο και σε φωτογραφία, και γι’ αυτό κατάφερε να αντιπροσωπεύσει την Ελλάδα στο Φεστιβάλ των Καννών.

Φυσικά, ο μεγάλος «πρωταγωνιστής» της ταινίας ήταν τα πλάνα τόσο από την Βυζαντινή Καστροπολιτεία, όσο και από τον νέο Μυστρά με τα όμορφα παραδοσιακά σπίτια με τα χαγιάτια και τις αψιδωτές παραδοσιακές αυλόπορτες και το ανεπανάληπτο φυσικό του τοπίο.

Όπως έγραψε ο Γιάννης Σολδάτος:

«Στη δραματική περιπέτεια «Νεκρή Πολιτεία» (1951) του Φρίξου Ηλιάδη, εντυπωσιακή είναι η παρουσία των τειχών του Μυστρά, μέσα από τη σπουδαία φωτογραφία του Αριστείδη Καρύδη-Φούκς».

(Γιάννης Σολδάτος, Ένας αιώνας ελληνικός κινηματογράφος, Σελ 108, Ά τόμος, 2000)

Πέρα από την καλλιτεχνική της αξία, η «Νεκρή πολιτεία», είναι μια ταινία ντοκουμέντο, που αποτυπώνει τον Βυζαντινό και το νέο Μυστρά, έτσι όπως ήταν πριν από 70 χρόνια, πριν ακόμα χαθούν για πάντα, και γίνουν ανάμνηση, πολλά από τα ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά του.

Ο Νίκος Τζόγιας με την Ειρήνη Παππά μπροστά στα Παλάτια του Μυστρά 

Η Ειρήνη Παππά με φόντο το κάστρο του Βιλλεαρδουίνου.

Το 1249 ο πρίγκιπας του Μορέως Βιλλεαρδουίνος ο Β΄ έχτισε το κάστρο του στην ανατολική πλευρά του Ταΰγετου, στην κορυφή(620 μ.) ενός απότομου βουνού, του Μυζηθρά.

Το 1259 ο Βιλλεαρδουίνος ο Β΄ αιχμαλωτίζεται από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγο στη μάχη της Πελαγονίας και εξαγοράζει την ελευθερία του προσφέροντας ως αντάλλαγμα τα κάστρα του Μυστρά, της Μονεμβασιάς και της Μάνης.

Χάρη στην οχυρή και απρόσιτη θέση του, γίνεται, από το 1262, έδρα Βυζαντινού στρατηγού με τον τίτλο «κεφαλή» και με θητεία ενός χρόνου.

Ο Νίκος Τζόγιας στην πλατεία του Μυστρά. Πίσω του ο περίφημος πλάτανος του Μυστρά.  

Φεύγοντας από την πλατεία του Μυστρά με κατεύθυνση προς το σημερινό άγαλμα του Κ. Παλαιολόγου. Διακρίνονται τα παλαιά παραδοσιακά σπίτια του Μυστρά, πριν αλλοιωθούν από την εξέλιξη, και στο βάθος ο Λόφος του Βυζαντινού Μυστρά.

Ο Ν. Τζόγιας περνά μπροστά από ένα υπέροχο παραδοσιακό σπίτι του παλαιού Μυστρά, που σήμερα δεν υπάρχει, με το χαρακτηριστικό «σαχνισί».

Το σαχνισί ήταν μια ελαφριά ξύλινη κατασκευή που προεξείχε, στηριζόμενη στον πέτρινο τοίχο με κυρτά ξύλινα υποστυλώματα.

Ο Νίκος Τζόγιας περιδιαβάζει μέσα στην Καστροπολιτεία. Διακρίνεται ένα από τα σπίτια που βρίσκονταν και κατοικούνταν ακόμα μέσα στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο, πράγμα που επικαιροποιεί τον προβληματισμό, αν θα έπρεπε ΚΑΙ ο Βυζαντινός Μυστράς να παραμείνει κατοικήσιμη περιοχή, όπως η Μονεμβάσια.

Ο Ν. Τζόγιας, με το βαλιτσάκι και το καβαλέτο του ζωγράφου, στα χέρια μπροστά από τον ναό του Α. Σπυρίδωνα του Μυστρά, με το χαρακτηριστικό καμπαναριό του.

Και πάλι ο Ν. Τζόγιας μπροστά σε μια χαρακτηριστική παραδοσιακή αυλόπορτα του Μυστρά.

Η Ειρήνη Παππά κάτω από τα παλάτια του Βυζαντινού Μυστρά.

Πραγματικά, ο Μυστράς υπήρξε ο κύριος πρωταγωνιστής της ταινίας «ΝΕΚΡΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ» του 1951, επισκιάζοντας τα λαμπρά ονόματα των φυσικών πρωταγωνιστών. Όπως έγραψε σε κριτική της ταινίας ο Νέστορας Μάτσας, στην εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ»:

«Η υποβλητική ατμόσφαιρα του Μυστρά στην οποία εξελίσσεται η ταινία είναι ένα βασικό στοιχείο της επιτυχίας του έργου. (…) Η κ. Παππά έχει εκφραστικώτατο πρόσωπο κι αποτελεί αισθητικό συμπλήρωμα της ποιήσεως που αναδίδουν τα ερείπια του Μυστρά».

Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον, αν κάποιος φορέας, ενέτασσε την προβολή της ταινίας «Νεκρή Πολιτεία» σε πολιτιστικά δρώμενα του τόπου μας (γιατί όχι στα πλαίσια του εορτασμού των ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΩΝ) δίνοντας ευκαιρία στους Λάκωνες να γνωρίσουν μια ταινία που οι περισσότεροι αγνοούν, αλλά και να «ταξιδέψουν» στην ιστορία του τόπου τους και στον Μυστρά του 1949-1951.

Τέλος, σημαντική πρωτοβουλία πολιτιστικού και ιστορικού χαρακτήρα προβολής και μελέτης του τόπου μας θα ήταν η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων, η οποία θα συγκέντρωνε όλα τα πνευματικά, εικαστικά και πολιτιστικά δημιουργήματα, τα οποία σχετίζονται με τη Σπάρτη, τον Μυστρά και γενικότερα με τον τόπο μας.

Σπάρτη 15-3-2022
Βαγγέλης Μητράκος

Φρίξος Ηλιάδης 

Γεννημένος το 1923, αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας των πολιτιστικών μας πραγμάτων για μισό αιώνα περίπου, ο Φ. Ηλιάδης (Μυτιλήνη, 1928), προσωπικός φίλος των πρωταγωνιστικών και μη στελεχών της σκηνής, της οθόνης και των Γραμμάτων, με τεράστιο αρχείο ιδιογράφων, φωτογραφιών κ.λπ, είχε αφοσιωθεί στην καταγραφή του πολιτιστικού χρονικού της χώρας μας. Άρχισε τη δημοσιογραφική του πορεία πολύ νωρίς. ¬15 χρονών είχε εκδώσει το πρώτο του βιβλίο ¬ και κατόπιν έκδωσε δυο ανθολογίες ποίησης (Παγκόσμια και Ελληνική), το ιστορικό χρονικό «Ελληνικός Κινηματογράφος 1906-1960», τις μονογραφίες «Μαρίκα Κοτοπούλη» και «Ο Τσαρούχης μου είπε». Διατέλεσε διευθυντής στα περιοδικά «Ποιητική Τέχνη», «Γράμματα» και «Ελληνικό Θέατρο» (έκδοση του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών). Είχε ασχοληθεί με τη συγγραφή, τη μετάφραση και τη σκηνοθεσία στο ραδιόφωνο, στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Η ταινία του "Νεκρή Πολιτεία" (1925) ήταν μια από τις πρώτες επίσημες συμμετοχές της Ελλάδας στο Φεστιβάλ των Καννών. Είχε διευθύνει τα θέατρα «Κοτοπούλη-Ρεξ» (θίασος Ντ. Ηλιόπουλου), «Διονύσια» (θίασος Έ. Λαμπέτη, «Λεωφορείο ο Πόθος») και «Βεάκη» («Προσκήνιο», Αλ. Σολομός). Πέθανε το 2010 σε ηλικία 87 ετών.

Φρίξος Ηλιάδης