Το πρώτο τυπογραφείο της Ελλάδος στήθηκε στο Άγιο Όρος στη Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας το έτος 1756
Τα «μονοπάτια της ιστορίας» συνεχίζουν την αναφορά τους στα γεγονότα γύρω από την Εθνεγερσία του 1821 αναδεικνύοντας την προσφορά του ιερού κλήρου στον αγώνα για την ελευθερία, η οποία υπήρξε πολυδιάστατη κι ανεκτίμητη. Αυτή τη φορά θα εστιάσουμε στη συμμετοχή του Αγίου Όρους που για πολλούς ίσως είναι άγνωστη. Θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε επιγραμματικά άγνωστες πτυχές όσων διαδραματίστηκαν, παίρνοντας ιστορικά ερεθίσματα από το «Περιβόλι της Παναγίας» μας.
- Ο καλόγερος Σαμουήλ γνωστός και ως «καπετάν καλόγερος» δεν ήταν άλλος από τον Δανιήλ Ιβηρίτη.
- Η αρχή της καταλήψεως του Παλαμηδίου έγινε από τον «Παχώμιο εξ’ Άθω» που ήταν ο πρώτος που πήδηξε μέσα στο Παλαμήδι. Επειδή όμως τον διέκρινε η ταπείνωση, η ιστορική καταγραφή δεν τον ανέδειξε όπως του άρμοζε.
- Ο Αθανάσιος Διάκος είχε κάνει δόκιμος στη Μονή Ξηροποτάμου.
- Το πρώτο τυπογραφείο της Ελλάδος στήθηκε στο Άγιο Όρος στη Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας το έτος 1756. Πολύ αργότερα το 1821 στη Χίο στήθηκε το δεύτερο τυπογραφείο από τον μοναχό και διδάσκαλο του Γένους Νεόφυτο Βάμβα. Από τις εκδόσεις του τυπογραφείου του Όρους διασώθηκε μόνο αυτή του Ψαλτηρίου, ζωντανή μαρτυρία της τόλμης των αγιορειτών μοναχών, αλλά και της συνεργασίας που είχαν με τους διδασκάλους του Γένους και εν προκειμένω με το διδάσκαλο της Αθωνιάδος Νεόφυτο Καυσοκαλυβίτη.
- Σημαντική ήταν η εκπαιδευτική προσφορά των Μοναστηριών τόσο ως προς τις αδελφότητες που εγκαταβίωναν σ’ αυτά, όσο και ως προς τους λαϊκούς που κατέφυγαν στις Μονές για προστασία από διωγμούς και ατιμώσεις των τούρκων.
- Άξια αναφοράς είναι η προσφορά σε διδακτικό, θρησκευτικό και φιλογενές έργο των αγιορειτών «Σταμπάδων». Έκοβαν σε τετράγωνα μεγέθη μπακίρινες και μπρούτζινες χοντρολαμαρίνες και εκτός των άλλων δημιουργημάτων έφτιαχναν «μήτρες» και «στάμπες» τυπώνοντας τις «χαλκογραφίες» τους με μηνύματα τεχνηέντως αμυντικά κι επαναστατικά.
- Λόγω της συμμετοχής του Αγίου Όρους στα επαναστατικά κινήματα της Χαλκιδικής είτε με ένοπλους μοναχούς είτε με παροχή τροφών, εφοδίων, προστασίας και ασύλου οι τουρκιές αρχές απαίτησαν εξηγήσεις. Κατορθώθηκε με πολύ κόπο εκ μέρους των Μοναστηριών συνθηκολόγηση με ταυτόχρονη αμνηστία των αγιορειτών. Η υπογραφή της σχετικής συνθήκης έγινε στον Άγιο Μάμα Χαλκιδικής (1821).
- Από τις αρχές του 1822 έως και την 1η Απριλίου 1830 το Άγιο Όρος κατακλύστηκε από τουρκικά στρατεύματα. Ο τουρκικός στρατός με απαίτηση των τουρκικών αρχών εξασφάλιζε την τροφή και την μισθοδοσία του αποκλειστικά από τους μοναχούς του Αγίου Όρους. Οι μοναχοί έδωσαν πολύ μεγάλο αγώνα για να σώσουν την παράδοση, το πνεύμα, τις βιβλιοθήκες, την τιμή και τα όσια καθώς και τη διαιώνιση του Όρους.
- Οι τουρκικές αρχές του Όρους απαίτησαν τη συγκέντρωση όλων των πολεμικών αντικειμένων. Οι κελλιώτες και οι ασκητές μοναχοί όμως αντέδρασαν, κρύβοντας οπλισμό σε κρύπτες προσβάσιμες μόνο απ’ αυτούς ώστε να παραμείνουν ένοπλοι και να αντισταθούν σε δεδομένη πρόκληση των Τούρκων.
- Στο Άγιο Όρος την περίοδο της Εθνεγερσίας του 1821, την περίοδο 1850-1854 αλλά και κατά τον Μακεδονικό Αγώνα υπήρχαν εργαστήρια πολεμικών ειδών. Η μεταφορά τους στους αγωνιζόμενους Έλληνες γίνονταν με τα καΐκια των μοναστηριών. Τοποθετούνταν στον πάτο των καϊκιών κι από πάνω έβαζαν κατασκευαστικά υλικά π.χ. πλάκες σχιστόλιθου ώστε να μην είναι δυνατή η αποκάλυψη του πολεμικού υλικού (όπλα, βόλια, μπαρούτι). Με τον ίδιο τρόπο με αντίστροφη πορεία όμως εξασφαλίζονταν και η εισαγωγή πυρίτιδας στο Άγιο Όρος. Σε αυτό βοήθησε το γεγονός ότι τα Μοναστήρια διέθεταν σε πλήρη ιδιοκτησία ή συνεταιρικά, μετακομιστικά και εμπορικά πλοία με καπεταναίους λαϊκούς Χιώτες, Συριανούς, Υδραίους, Σπετσιώτες κ.α.
- Παραμονές της Επανάστασης στη Μακεδονία και τη Χαλκιδική υποχρεώθηκαν τα Μοναστήρια να παραδώσουν στον Μουδήρη-Διοικητή κατ’ αξίωση του, αφού ήταν καλά πληροφορημένος, τον βαρύ οπλισμό τους (ασφαλώς όχι όλον…). Παραδόθηκαν κανόνια, τόπια και μάσκουλα η ύπαρξη των οποίων δικαιολογήθηκε …από παλαιοτέρων χρόνων.
- Να σημειωθεί ότι οι επί μέρους Ιερές Μονές είχαν πάντοτε πρόθυμους ένοπλους φρουρούς κι οργανωμένη ομάδα αμύνης. Η Ιερά Κοινότητα από την πλευρά της, ως γενική επί του Τόπου Αρχή είχε στη διάθεση της μόνιμο κι αξιόμαχο σώμα («πότουρα») από γενναίους πολεμιστές («σερδάρηδες»). Την τοπική ένοπλη φρουρά προνοητικώς είχε φροντίσει το Αγιονόρος να «επιβάλλει» στο Σουλτάνο Μουράτ πατέρα του πορθητή της Πόλης Μωάμεθ με σχετική συνθήκη από το 1430, είκοσι τρία χρόνια προ της αλώσεως!.
- Οι καπεταναίοι των αγιορείτικων νερών ήταν οι πρώτοι που μετέτρεψαν τα καΐκια των Μονών σε πυρπολικά. Μάλιστα τα κόλλησαν στη βασιλική «Καπετάσια» κι άλλα βρίκια του τουρκικού στόλου που ναυλουχούσε στον κόλπο της Αμμουλιανής και τα λαμπάδιασαν μαζί με τα πληρώματα τους. Ο κατά τ’ άλλα άξιος μπουρλοτιέρης Κωνσταντίνος Κανάρης δεν ήταν χρονικά ο πρώτος.
- Το «Κρυφό Σχολειό» λειτούργησε και στη χερσόνησο του Άθω. Να ξεκαθαρίσουμε ότι τα κρυφά σχολειά ονομάστηκαν έτσι, όχι γιατί ήταν κρυφό το κύριο έργο τους δηλαδή η μάθηση των γραμμάτων, αλλά διότι εν κρυπτώ μεταλαμπαδεύονταν στις ψυχές των παιδιών η παράδοση και η ιστορία της πατρίδας από τα αρχαία ακόμη χρόνια. Με τον τρόπο αυτό δεν αποκόπτονταν από τις ρίζες των προγόνων, διατηρώντας ταυτόχρονα τον πόθο για την ανάσταση του Γένους στο μυαλό και την καρδιά τους. Μέσα από τέτοια κατήχηση βγήκαν μπροστάρηδες πνευματικοί οδηγοί και Φιλικοί στα κρυφά σχολειά της σκλαβωμένης πατρίδας. Φωτεινό παράδειγμα ο Πατρό-Κοσμάς γνήσιο τέκνο της αγιορείτικης πνευματικής κιβωτού που ενέπνευσε το σκλαβωμένο γένος και είχε τη δική του συμβολή στην προετοιμασία του για τον αγώνα της λευτεριάς.
- Στο Άγιο Όρος ο Ρήγας Βελεστινλής βρήκε προστασία κι άσυλο προετοιμαζόμενος για δράση στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Η αγιορείτικη παράδοση μαρτυρά πως εδώ γεννήθηκαν και ψάλθηκαν τα προοίμια και τα πρωτόλεια του γνωστού σ’ όλο τον κόσμο Θουρίου του. Συνδέθηκε με το Μοναστήρι του Βατοπαιδίου έχοντας βρει εκεί τον Βολιώτη Βατοπαιδινό ιερομόναχο θείο του. Παράλληλα μυήθηκε πνευματικά στις ιδέες της Αθωνιάδος Ακαδημίας. Η παρουσία του στον Άθωνα έγινε αφορμή ν’ ανοίξουν οι πόρτες της γνωριμίας με ισχυρούς Θεσσαλονικείς, φίλους κι ευεργέτες του Αγίου Όρους. Φιλοξενήθηκε στη Θεσσαλονίκη στην Πατριαρχική Ιερά Μονή των Βλατάδων και στην οικογένεια του μεγαλέμπορου Ιωάννου Καυταντζόγλου. Η φιλοξενία του στη Σταυροπηγιακή Ιερά Μονή των Βλατάδων εξηγείται απ’ το γεγονός ότι η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου γινόταν ιδιατέρως εισακουστή από το Οικουμενικό Πατριαρχείο λόγω των σημαντικών οικονομικών ενισχύσεων προς αυτό.
- Η οικογένεια Καυταντζόγλου ήταν γνωστή για τις υψηλές υπηρεσίες της προς τον τόπο. Από το 1770 το επώνυμο Καυταντζόγλου φέρεται αναγεγραμμένο στους Κώδικες της Ιεράς Κοινότητος. Ο Ιωάννης Καυταντζόγλου ήταν μυημένο μέλος της Φιλικής Εταιρείας και σημαντικότατος οικονομικός χορηγός της. Τα παιδιά του όπως και τα παιδιά του αδελφού του Μερκουρίου είχαν διδάσκαλο κατ’ οίκον τον περίφημο διδάσκαλο του Γένους και της Αθωνιάδος Βαρθολομαίο Κουτλουμουσιανό. Μέσα από τέτοιες σημαντικές γνωριμίες ο Ρήγας Φεραίος αναμείχθηκε με δυνατούς κύκλους ακόμη και της Κωνσταντινουπόλεως όπου κι έμαθε γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά κι έγινε ακολούθως ο «γραμματικός» του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
- Από τις αρχές των εξορμήσεων του συνδέθηκε με τη Σερβία και τη Βλαχομπογδανία (σημερινή Ρουμανία κι όμορες χώρες). Το γεγονός αυτό εξηγείται απ’ το ότι οι προηγμένες μορφωτικά κοινωνικές τάξεις των λαών που κατοικούσαν στις περιοχές που αναφέρθηκαν, ήξεραν την ελληνική γλώσσα, αφού υπήρχαν ελληνικά σχολεία με άξιους Έλληνες διδασκάλους. Ταυτόχρονα ήταν τοποθετημένοι από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Έλληνες Μητροπολίτες με σκοπό το ποιμαντικό έργο στους λαούς αυτούς. Ο Ρήγας Βελεστινλής όπου κι αν πήγε διατηρούσε πάντα στην ψυχή του τις αρχές του, την ευλάβεια του στον Τίμιο Σταυρό και το ορθόδοξο ράσο.
Πηγή: Γράμματα και Άρματα στον Άθωνα
+Επισκόπου Ροδοστόλου Χρυσοστόμου, Άγιον Όρος 2000
Θεοφάνης Λάζαρης
