Η πρώτη προσπάθεια συγκρότησης στρατιωτικού σώματος από Κυδωνιείς απέτυχε άγνωστο για ποιους λόγους. Η δεύτερη προσπάθεια είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της «Νέας Εταιρείας Ελλήνων» από Έλληνες της Σμύρνης, των Κυδωνιών και της Κωνσταντινούπολης το Μάϊο του 1823 στην Κισνόβη της Βλαχίας. Αρχηγοί τους ήταν ο Δημήτριος Χόντζογλου,  ο Σαχίνης από τη Σμύρνη και ο Δ. Σχοινάς από τη Θεσσαλονίκη. Η κίνηση αυτή απέτυχε εν τη γενέσει της αφού προδόθηκε και οι αρχηγοί της εκτελέστηκαν.

Εκτός των παραπάνω προσπαθειών άλλοι Μικρασιάτες (Κυδωνιάτες και Σμυρνιοί) φθάνουν από το 1821 ακόμη στην Ελλάδα σε άθλια κατάσταση, διαφεύγοντας από την καταστροφή και την πυρπόληση των περιοχών τους. Έχοντας ως αρχηγό συμπατριώτη τους (μάγκατζη ή μπουλουκτσή τον ονόμαζαν) οι ομάδες Μικρασιατών αγωνίζονταν σε στρατιωτικά σώματα καπεταναίων ή στρατηγών (Κολοκοτρώνης, Νικηταράς κ.τ.λ.). Έλαβαν μέρος στις μάχες στα Δερβενάκια, στην πολιορκία του Μεσολογγίου υπό τον Κριεζώτη, στην πολιορκία των Αθηνών από τον  Κιουταχή και αλλού. Σώμα 80 Κυδωνιέων που διατηρούσε ο Χατζή-Αποστόλης έλαβε μέρος σε μάχες στην Πελοπόννησο υπό την αρχηγία του Π. Γιατράκου.

Επίσης Μικρασιάτες στελέχωσαν τις τάξεις του τακτικού στρατού που οργανώνεται το 1821 υπό τον φιλέλληνα Μπαλέστρα στην Καλαμάτα με πρωτοβουλία του Δημητρίου Υψηλάντη. Αρχικά κατετάγησαν 60 Κυδωνιείς, ενώ τον επόμενο χρόνο αυξήθηκαν σε 200. Μικρασιάτες το 1825 αποτέλεσαν το βασικό πυρήνα στη μονάδα τακτικού στρατού που συγκροτήθηκε από το Γάλλο φιλέλληνα Φαβιέρο. Μάλιστα σύμφωνα με το σύγχρονο ιστορικό Απόστολο Βακαλόπουλο, οι Μικρασιάτες ήταν η αιτία να πεισθούν οι Ελλαδίτες αγωνιστές να πλαισιώσουν τις τάξεις του τακτικού στρατού, αφού έπρεπε να ξεπεράσουν τις αντιδράσεις που συναντούσαν από τοπικούς πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες. Ο Ευστράτιος Πίσσας αγωνιστής του ’21 από τις Κυδωνιές υπολογίζει τους πεσόντες Μικρασιάτες στην Επανάσταση σε περίπου 5.000, αριθμός όμως που παραμένει ανεξακρίβωτος. Εις ότι αφορά τη συμμετοχή τους σε στρατιωτικά σώματα των καπεταναίων, ιδιαίτερη προτίμηση έδειχναν οι Μικρασιάτες για ένταξη στο στρατιωτικό σώμα του Νικηταρά.

Μετά τη συμμετοχή τους σε διάφορα στρατιωτικά σώματα οι Μικρασιάτες αποφασίζουν τον Ιούνιο του 1826 να δημιουργήσουν ανεξάρτητο και διακριτό στρατιωτικό σχηματισμό που ονομάστηκε Ιώνιος Φάλαγξ. Το γεγονός αυτό έγινε μετά την έξοδο του Μεσολογγίου (10 Απριλίου 1826) στην οποία έδωσαν το παρόν. Στη συνέχεια στο Ναύπλιο όπου βρέθηκαν, έκαναν γενική συνέλευση και ορίστηκε τριμελής επιτροπή με σκοπό τη σύνταξη κανονισμού λειτουργίας η οποία καταχωρήθηκε στο υπ’ αρ. 77/24 Ιουλίου 1826 τεύχος της Γενικής Εφημερίδας της Ελλάδος που εκδιδόταν στο Ναύπλιο. Ταυτόχρονα ανακοινώθηκε η υπαγωγή τους υπό τις οδηγίες του στρατηγού Νικήτα Σταματελόπουλου. Η απόφαση αυτή ήταν αποτέλεσμα της εκτίμησης που έτρεφαν στο Νικηταρά λόγω της δίκαιης και αδέκαστης προσωπικότητας του.

Αρχηγός εκλέχθηκε ο Ιωάννης ή Γιαννακός Καρόγλου. Στην Ιωνική Φάλαγγα προσκολλήθηκαν και ομογενείς από τα νησιά του ανατολικοί Αιγαίου και την Κύπρο. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι μετά την πτώση του Μεσολογγίου δημιουργήθηκαν κι άλλες ανεξάρτητες στρατιωτικές μονάδες. Οι Επτανήσιοι είχαν τη δική τους υπό τον Ιθακήσιο Διονύσιο Ευμορφόπουλο, οι Ηπειρώτες τη δική τους και οι Βορειοελλαδίτες  συγκρότησαν το λεγόμενο Μακεδονο-Θετταλο-Θρακικό σώμα.

Μετά τη δημιουργία της η Φάλαγγα εφοδιάστηκε με πολεμικό υλικό κι άρχισε η δράση της. Στα μέσα Ιουλίου 1826 ο Κολοκοτρώνης μαζί με άλλους στρατηγούς και καπετάνιους αποφασίζει να κινηθεί εναντίον του Ιμπραήμ στην περιοχή της Τριπολιτσάς. Μαζί του και ο Νικηταράς στο στράτευμα του οποίου συμμετέχει και η Ιωνική Φάλαγγα με 300 έως 400 μαχητές. Η επίθεση εκδηλώθηκε στις 20 Ιουλίου 1826 με απόλυτη επιτυχία στο χωριό Μεχμέτ αγά. Στη μάχη αυτή διακρίθηκε ο Μικρασιάτης ιππέας Κ. Παπάζογλου και ο Πορτογάλος φιλέλληνας Αλμέϊδα με τους 90 λογχοφόρους ιππείς του.

Στη συνέχεια στην περιοχή του Άστρους όπου οχυρώθηκαν ο Νικηταράς και οι Μικρασιάτες προκαλούσαν απώλειες στον Ιμπραήμ με καθημερινό πόλεμο φθοράς. Στις αρχές Αυγούστου οι Μικρασιάτες επιτέθηκαν κατά του Ιμπραήμ και τον έτρεψαν σε φυγή επάνω από το Καστρί Κυνουρίας στη θέση Καλύβια Αγίου Ιωάννου.

Η δράση του Νικηταρά και της Ιωνικής Φάλαγγας συνεχίζεται εναντίον του Ιμπραήμ στην περιοχή της Σπάρτης και του Μυστρά. Μαζί του ήταν τα σώματα του Γενναίου (Ιωάννη) Κολοκοτρώνη, του Δ. Κολιόπουλου ή Πλαπούτα κι άλλων οπλαρχηγών. Σύνολο δύναμης 2.500 άνδρες που ακολουθούσαν την πορεία του Ιμπραήμ προς τη Μάνη προκαλώντας συνεχείς φθορές με αιφνιδιαστικές επιθέσεις. Στις 19 Αυγούστου 1826, 1.500 άτακτοι στρατιώτες και ιππείς του Ιμπραήμ κατέφυγαν στον Μπασαρά (Βασσαρά). Τα ελληνικά στρατεύματα επιτέθηκαν, εξόντωσαν 200 Τούρκους, αιχμαλώτισαν 17 κι απελευθέρωσαν 70 αιχμάλωτους Έλληνες!. Την επόμενη μέρα στάλθηκε στην άνω Βέργα επιστολή στον Κολοκοτρώνη για τα πεπραγμένα της μάχης. Μεταξύ των άλλων οπλαρχηγών την επιστολή υπογράφει κι ο Σμυρνιός αρχηγός της Ιωνικής Φάλαγγας Γιαννακός Καρόγλου, δείγμα του κύρους και της αναγνώρισης που απολάμβανε από τους άλλους οπλαρχηγούς. Η μάχη του Μπασαρά περιγράφεται και σε επιστολή των Δημ. Πλαπούτα και Απόστ. Κολοκοτρώνη με ημερομηνία 24 Αυγούστου 1826 που δημοσιεύεται από τον Διονύσιο Κόκκινο.

Συνεχίζοντας ο Νικηταράς και οι Μικρασιάτες ήλθαν στη Σπάρτη στρατοπεδεύοντας τελικά στην περιοχή του Μυστρά. Οι διχόνοιες όμως μεταξύ των Ελλήνων συνέβαλαν στη διάλυση του στρατοπέδου. Οι Μικρασιάτες  όμως αποχώρησαν συντεταγμένοι γεγονός που τεκμαίρεται από τις επόμενες ενέργειες τους. Στις 27 Αυγούστου 1826 η Ιωνική Φάλαγγα βρίσκεται στο Ναύπλιο. Έχοντας πάρει αποστάσεις από τις ενδοελληνικές διαμάχες, οι Μικρασιάτες παραμένουν προσηλωμένοι στον αγώνα εναντίον των Τούρκων. Μαζί τους και ο Νικηταράς με τις πάντοτε αγνές προθέσεις του. Με έγγραφο τους στην κυβέρνηση ζήτησαν να φύγουν από το Ναύπλιο και να πολεμήσουν στην Αθήνα υπό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Η κυβέρνηση διέταξε το Γιαννακό Καρόγλου να αναχωρήσει για την Αθήνα υπό τον Νικηταρά. Η αναχώρηση για την Αθήνα προς αντιμετώπιση του Κιουταχή έγινε στις 10 Οκτωβρίου 1826.

Στις 27 Οκτωβρίου 1826 αρχίζει η πολιορκία της Δομβραίνας με συμμετοχή των Μικρασιατών που διαρκεί ως τις 14 Νοεμβρίου. Τότε ο Καραϊσκάκης διέταξε τη συγκέντρωση των δυνάμεων στο Δίστομο για να ανακόψει την κάθοδο του Μουστάμπεη προς την Αθήνα για ενίσχυση του Κιουταχή. Ακολουθεί η μάχη της Αράχωβας από 18 μέχρι 24 Νοεμβρίου 1826 που καταλήγει σε περήφανη νίκη των Ελλήνων. Οι τουρκαλβανοί μετρούν 1.300 νεκρούς. Νεκροί είναι επίσης ο Μουστάμπεης, ο Κεχαγιάμπεης και όλοι σχεδόν οι αξιωματικοί. Οι Μικρασιάτες διακρίθηκαν ιδιαίτερα πολεμώντας υπό τον Αγαλλόπουλο (είχε αντικαταστήσει τον ασθενούντα Νικηταρά). Ενδεικτικό της αναγνώρισης της προσφοράς τους είναι το γεγονός ότι ο Καραϊσκάκης τίμησε τη Φάλαγγα διατάσσοντας να τους δοθεί μερίδιο των λαφύρων, στους «Σμυρναίους» όπως θα αποκαλούνταν από εκεί και μετά. Η εκκαθάριση της Στερεάς Ελλάδας συνεχίστηκε από τον Καραϊσκάκη. Παντού ήταν παρόντες και οι Μικρασιάτες. Μάχες έγιναν στο Δίστομο, στο Τουρκοχώρι (σημερινή Κάτω Τιθορέα) και στη Φοντάνα (στο όρος Κνημίδα) κοντά στο σημερινό χωριό Μόδι της Λοκρίδας.

Στην αρχή του 1827 η Ιωνική Φάλαγγα συμμετέχει στις μάχες εναντίον του Κιουταχή που πολιορκούσε την Ακρόπολη των Αθηνών. Παρούσα ήταν και στη μάχη του Φαλήρου (24 Απριλίου 1827) που αποτέλεσε το κύκνειο άσμα του Καραϊσκάκη. Μετά τον Απρίλιο του 1827 συναντούμε την Ιωνική Φάλαγγα τον Οκτώβριο του ίδιου έτους όταν δηλώνει παρούσα στην εκστρατεία για την απελευθέρωση της Χίου.

Μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου (8 Οκτωβρίου 1827) οι Μικρασιάτες βρέθηκαν στα Μέγαρα με το Φαβιέρο να ηγείται της εκστρατείας για την απελευθέρωση της Χίου. Την επιχείρηση χρηματοδότησαν οι Χιώτες έμποροι της Σύρου που επιθυμούσαν η Χίος να συμπεριληφθεί στο υπό σύσταση ελεύθερο ελληνικό κράτος. Άξιο λόγου είναι το γεγονός ότι μόλις έφθασε η Ιωνική Φάλαγγα στη Χίο ενισχύθηκε από Μικρασιάτες εθελοντές που είχαν φθάσει από τα μικρασιατικά παράλια. Η εκστρατεία του Φαβιέρου τελικά απέτυχε λόγω της απουσίας της απαραίτητης ναυτικής υποστήριξης και της αντίδρασης των Μεγάλων Δυνάμεων στην προοπτική ένταξης της Χίου στο νέο ελληνικό κράτος. Παρ’ όλα αυτά η Ιωνική Φάλαγγα συνέχισε να υπάρχει μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου του 1828.

Στις 29 Ιανουαρίου 1828 ο αρχηγός της Ιωνικής Φάλαγγας Γιαννακός Καρόγλου υπέγραψε κατάσταση των Μικρασιατών αγωνιστών του σώματος αυτού. Περιλαμβάνονται 359 αγωνιστές από τη Μικρά Ασία και 130 από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και την Κύπρο. Η καταγραφή γίνεται κατά νταϊφάδες δηλαδή ενωμοτίες κάτω από το όνομα του λεγόμενου μάγκατζη ( βλ. παραπάνω). Αναφέρεται το μικρό όνομα καθενός και ο τόπος καταγωγής τους ως πατριδωνυμικός προσδιορισμός π.χ. Σμυρνιός, Περγάμαλης κτλ. Η κατάσταση υπογράφεται από τον επικεφαλής Γιαννακό Καρόγλου και τον γραμματικό του Ανδρέα Αντωνίου από τα Βουρλά.

Ο Γιαννακός Καρόγλου καταγόταν από τη Σμύρνη ή ίσως από τα Βουρλά και είναι καταγεγραμμένος με αύξ. Αρ. 348 στο Μητρώο των κατά τον Ιερόν Αγώνα Αξιωματικών που τηρείται στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Το 1836 τιμήθηκε με το αργυρό Αριστείο του Αγώνος που ήταν το ανώτερο, χρυσό δεν υπήρχε, δηλαδή με το ίδιο με το οποίο είχαν τιμηθεί οι Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Νότης Μπότσαρης, Πετρ. Μαυρομιχάλης, Κ. Κανάρης, Νικηταράς κι άλλοι ήρωες της Επανάστασης. Ο γραμματικός του Ανδρέας Αντωνίου τραυματίστηκε στον Αγώνα και του δόθηκε ο βαθμός του υπολοχαγού.

Οι Μικρασιάτες πολέμησαν με ανδρεία, πάθος και φανατισμό. Ο Κασομούλης στα Στρατιωτικά Ενθυμήματά του γράφει πως «δεν τους εξαγόραζε κανείς με όλα τα καλά του κόσμου, όχι με μισθόν αρπαζόμενον από τους πολίτας». Ο πατριωτισμός τους αποδεικνύεται επίσης απ’ το γεγονός ότι ,ενώ ήταν ανέστιοι και πένητες έκαναν έρανο για οικονομική ενίσχυση της εκστρατείας απελευθέρωσης της Χίου!

Μετά τον Ιανουάριο του 1828 τα ίχνη της Ιωνικής Φάλαγγας χάνονται. Ίσως κάποιοι Μικρασιάτες ν’ αγωνίστηκαν στη μάχη της Πέτρας υπό τον Δημήτριο Υψηλάντη. Οι πιο πολλοί κατετάγησαν στον τακτικό στρατό γεγονός που ήταν και επιθυμία του Καποδίστρια ο οποίος ήθελε ακομμάτιστο εθνικό στρατό.

Θεοφάνης Λάζαρης

Πηγή: «Η Μικρά Ασία στην Επανάσταση του 1821, η συμβολή των Μικρασιατών στον εθνικό αγώνα». Τάκης Σαλκιτζόγλου. Εκδόσεις Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού. Αθήνα 2010.