Η Προσφορά της Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας - Η εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων μεταξύ αεροποριών Ελλάδας και Ιταλίας - Ο θάνατος του Ευάγγελου Γιάνναρη από το Γεωργίτσι Λακωνίας - Η συμμετοχή βρετανικής και γερμανικής πολεμικής αεροπορίας - Συμπεράσματα

Οι ιταλικές αεροπορικές δυνάμεις δεν περίμεναν την 28η Οκτωβρίου για να κάνουν αισθητή την παρουσία τους πάνω από την Ελλάδα. Ιταλικά αεροσκάφη βομβάρδισαν σποραδικά ελληνικούς στρατιωτικούς στόχους. Στις 12/7/1940  τρία ιταλικά αεροσκάφη επιτέθηκαν σε βοηθητικό σκάφος εξυπηρέτησης φάρων του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού και στη συνέχεια στο αντιτορπιλικό «ΥΔΡΑ» που έσπευσε για υποστήριξη του πλοίου. Οι Ιταλοί βέβαια αποδίδουν την επίθεση σε εσφαλμένη αναγνώριση από τα ιταλικά πληρώματα λόγω της παρουσίας αγγλικών πλοίων στην περιοχή. Πριν τη βύθιση του «ΕΛΛΗ» είχαμε επίσης τον βομβαρδισμό των αντιτορπιλικών «ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ» και «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ» στον Κορινθιακό κόλπο ενώ στη συνέχεια οι Ιταλοί επιτίθενται εναντίον δύο ελληνικών υποβρυχίων στον κόλπο Λεπαντό. Το Δεκαπενταύγουστο του 1940 εκτός από τη βύθιση του «ΕΛΛΗ» έγινε το απόγευμα αεροπορική επίθεση βορείως της Κρήτης εναντίον ελληνικού πλοίου. Τα γεγονότα αυτά δείχνουν ότι οι Ιταλοί προσπάθησαν δύο μήνες πριν την επίσημη κήρυξη του πολέμου να εξουδετερώσουν με αεροπορικές επιθέσεις τις σημαντικότερες μονάδες του Ελληνικού στόλου.

Με την κήρυξη του πολέμου η πρώτη αντίδραση του Αρχηγείου Αεροπορίας ήταν η εφαρμογή της επιστράτευσης και η έκδοση διαταγών επιχειρήσεων με βάση τα σχέδια προς όλες τις μονάδες της ΕΒΑ. Οι Ιταλοί βομβάρδισαν το Τατόϊ χωρίς αποτέλεσμα, τον Πειραιά, τη διώρυγα της Κορίνθου και άλλα σημεία καθώς επίσης και την Πάτρα με πολλά θύματα ανάμεσα στον άμαχο πληθυσμό.

Στις 30/10/1940  είχαμε το θάνατο του Ανθυποσμηναγού Γιάνναρη Ευάγγελου που φέρεται ως ο πρώτος νεκρός Αξιωματικός σ’ όλες τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις από την έναρξη των εχθροπραξιών. Ο Ευάγγελος Γιάνναρης με καταγωγή από το Γεωργίτσι Λακωνίας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1916 και το Σεπτέμβριο του 1936 κατατάχθηκε στο Τμήμα Αξιωματικών της Σχολής Αεροπορίας. Αποφοίτησε τον Αύγουστο του 1939 με το βαθμό του Ανθυποσμηναγού. Όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος υπηρετούσε στο 3/2 Σμήνος Στρατιωτικής Συνεργασίας με αεροσκάφη Henschel Hs 126K-6 με έδρα το αεροδρόμιο της Κούκλαινας, στη Βέροια και αποστολή την υποστήριξη των μονάδων του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ).

Το πρωί της 30ης Οκτωβρίου 1940 τα αεροσκάφη του σμήνους διατάχθηκαν να εκτελέσουν αποστολές παρατήρησης και προσβολής των ιταλικών θέσεων στη ζώνη ευθύνης του ΤΣΔΜ. Τα Henschel Hs 126K-6 πραγματοποίησαν αρκετές πτήσεις, ενημερώνοντας τις ελληνικές δυνάμεις για τις θέσεις των Ιταλών. Στην τρίτη έξοδο της ημέρας ο Γιάνναρης πέταξε ως πολυβολητής - παρατηρητής με χειριστή τον αρχισμηνία Λεωνίδα Τσάντα. Η εκτέλεση της αποστολής κατέστη αδύνατη λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών, γι’ αυτό τα αεροπλάνα άλλαξαν πορεία και κατευθύνθηκαν προς την περιοχή της Κορυτσάς με σκοπό να βομβαρδίσουν το αεροδρόμιο της που φιλοξενούσε ιταλικά μαχητικά. Την ίδια ώρα ιταλικός σχηματισμός 5 καταδιωκτικών FIAT CR-42 392 Μοίρας με αρχηγό σχηματισμού τον Αντισμήναρχο Zanni, Διοικητή της 160 Σμηναρχίας εντόπισε 2 ελληνικά αεροπλάνα που δέχθηκαν πυρά από τον ιταλικό σχηματισμό. Τα ελληνικά αεροπλάνα ανταπέδωσαν τα πυρά προξενώντας σοβαρές ζημιές στον εχθρό. Στη διάρκεια της αερομαχίας έγινε διάτρηση του κινητήρα του αεροπλάνου του Γιάνναρη, το οποίο πραγματοποίησε αναγκαστική προσγείωση στη θέση «Προφήτης Ηλίας» του χωριού Βασιλειάδα, ΒΑ της Καστοριάς. Να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της αερομαχίας Τσάντας και Γιάνναρης πολέμησαν ηρωικά με τον πρώτο να εκτελεί ασύλληπτους ελιγμούς διαφυγής και τον δεύτερο να χειρίζεται ακατάπαυστα το πολυβόλο του. Αμέσως μετά την αναγκαστική προσγείωση του πρώτου αεροπλάνου ο ελαφρά τραυματισμένος Αρχισμηνίας Τσάντας Λεωνίδας αντιλήφθηκε ότι τα πυρά των εχθρικών πολυβόλων είχαν τραυματίσει θανάσιμα τον Ανθυποσμηναγό Γιάνναρη Ευάγγελο, τον οποίο βρήκε νεκρό αγκαλιά με το πολυβόλο του. Το 2007 στο χωριό Βασιλειάδα τοποθετήθηκε προτομή του και ένα παροπλισμένο F-104 για να θυμίζουν για πάντα τη θυσία του. Ο Ευάγγελος Γιάνναρης προήχθη μετά θάνατο σε υποσμηναγό και τιμήθηκε με το Σταυρό Ιπταμένου.

Στο μνημείο των πεσόντων αεροπόρων στο Γεωργίτσι Λακωνίας εκτός του Γιάνναρη Ευάγγελου υπάρχουν τα ονόματα του Νικολάου Σκρουμπέλου (έπεσε στις 23 Φεβρουαρίου 1941 με αεροσκάφος PZL της 23ης Μοίρας Διώξεως σε αερομαχία βόρεια της Κλεισούρας), του Γρηγορίου Πετράκη (έπεσε με το αεροπλάνο του υπ. Αρ.806 AR κατά την απογείωση του στις 10 Μαΐου 1921 όταν διετάχθη η μεταστάθμευση του σμήνους του στο α)δ KAZAMIR της Σμύρνης, του Ιωάννη Γομάτου (έπεσε στις 16/8/1971) και του Φαρφαρά Γεωργίου (έπεσε τον Απρίλιο του 1944).

Τα αποτελέσματα των αερομαχιών των 2 πρώτων εβδομάδων ανάγκασαν τους Ιταλούς να ενισχύσουν εσπευσμένα  το μέτωπο διαθέτοντας επιπλέον περί τα 250 αεροσκάφη όλων των αποστολών. Οι ιταλικές αεροπορικές επιχειρήσεις είχαν κύριο στόχο τους τον βομβαρδισμό αστικών κέντρων. Η Θεσσαλονίκη αποτελούσε πρωτεύοντα στόχο επειδή δεν ήθελαν ν’ αφήσουν ανοικτό το ενδεχόμενο απόβασης Βρετανικών δυνάμεων στο λιμάνι της. Σκοπός της ΕΒΑ ήταν να καταφέρει πλήγματα σε τακτικούς στόχους. Βομβαρδίστηκαν τα αεροδρόμια των Ιταλών σε Κορυτσά και Αργυρόκαστρο, η ιταλική μεραρχία για να ανακοπεί η προέλαση της, άλλες ιταλικές φάλαγγες που υποχωρούσαν προς το Αργυρόκαστρο όταν άρχισε η προέλαση του ελληνικού στρατού καθώς και το λιμάνι των Αγίων Σαράντα.

Σημαντική ημέρα ήταν η 2/11/1940 καθώς ελληνικό  αναγνωριστικό Breguet 19 (Ανθυποσμηναγός Καρακίτσος - Σμηναγός Κατσούλας) κατόρθωσε να εντοπίσει τη Μεραρχία Αλπινιστών «Julia» η οποία είχε διεισδύσει προς το στενό του Μετσόβου, έτοιμη να διαρρήξει την άμυνα της Πίνδου και να δώσει την ευκαιρία στους Ιταλούς να πλευροκοπήσουν τις ελληνικές δυνάμεις και να περάσουν προς Θεσσαλία. Η πληροφορία αξιοποιήθηκε ανάλογα και ο ελληνικός στρατός έφραξε το δρόμο των Ιταλών.

Περιστατικό που δείχνει το πείσμα και την εφευρετικότητα των Ελλήνων ήταν οι προσπάθειες απεγκλωβισμού των PZL-24  που είχαν αποκλειστεί από τα χιόνια στο αεροδρόμιο της Πτολεμαΐδας, τα οποία αποσυναρμολογήθηκαν, μεταφέρθηκαν οδικώς στο Αμύνταιο κι ύστερα σιδηροδρομικώς στη Θεσσαλονίκη όπου τέθηκαν σε υπηρεσία σε μόλις τέσσερις ημέρες υπό συνθήκες πολέμου και ιδιαίτερα άσχημων καιρικών συνθηκών. Το προσωπικό εδάφους με το δαιμόνιο και την ευρηματικότητα που το διέκρινε όταν 2 PZL μάλλον της 22ης Μοίρας επέστρεψαν βαριά χτυπημένα και πρακτικά κατεστραμμένα, χρησιμοποιήθηκαν έτσι ώστε από τα απάρτια τους να δημιουργηθεί ένα τρίτο αεροσκάφος την επόμενη μέρα αφήνοντας άφωνους τους Βρετανούς τεχνικούς που είχαν σπεύσει προς βοήθεια.

Η χειμερινή περίοδος κύλησε με αερομαχίες στις οποίες οι αεροπόροι μας κατέγραψαν αρκετές καταρρίψεις ιταλικών αεροσκαφών. Υπήρχαν βέβαια και μικρές παύσεις στις αερομαχίες όταν οι καιρικές συνθήκες καθιστούσαν αδύνατη την πραγματοποίηση αεροπορικών επιχειρήσεων.

Με την έναρξη της εαρινής επίθεσης στις 09/03/1941 τα ιταλικά αεροσκάφη επιδόθηκαν σε εντατικές επιθέσεις ενάντια σε τακτικούς στόχους κατά την προσφιλή τους τακτική. Να σημειωθεί ότι η αεροπορική δύναμη των Ιταλών είχε ενισχυθεί με 394 αεροσκάφη. Η ΕΒΑ από την άλλη πλευρά συνέχισε τη δράση της με τη μορφή μικρών σχηματισμών. Στο τέλος Μαρτίου το μέτωπο είχε ηρεμήσει καθώς είχε εκφυλιστεί η περίφημη εαρινή επίθεση των Ιταλών. Υπήρχε μια στάση αναμονής καθώς οι διαθέσεις των Γερμανών για επίθεση εναντίον της Ελλάδας ήταν πλέον εμφανείς.

Στη γενικότερη εκτίμηση των γεγονότων της εποχής πρέπει ν’ αναφερθεί και η βοήθεια της Βρετανικής Πολεμικής Αεροπορίας R.A.F. προς την Ελλάδα. Οι Άγγλοι διέθεσαν περίπου 265 αεροσκάφη (πέντε Μοίρες) τα οποία θα επιχειρούσαν από τα αεροδρόμια της Αττικής και στόχοι θα ήταν τα λιμάνια και οι συγκοινωνιακοί κόμβοι των Ιταλών στην Αλβανία. Η τακτική αυτή είχε στοιχεία σύγχρονου δόγματος με παράλληλο συσχετισμό με τη Βρετανο - Ιταλική σύγκρουση στη Μεσόγειο και στην Κυρηναϊκή. Θα πρέπει να συνεκτιμήσουμε το γεγονός ότι η Γερμανία είχε ως σύμμαχο τη Ρουμανία καταφέρνοντας με αυτό τον τρόπο να εκμεταλλεύεται τα πετρέλαια του Πλοέστι για την ενεργειακή τροφοδοσία της γερμανικής πολεμικής μηχανής. Οι Γερμανοί δεν ήθελαν την παρουσία αγγλικών αεροσκαφών στην Κρήτη που θα μπορούσαν να βάλουν εναντίον των γερμανικών εγκαταστάσεων στη Ρουμανία. Ταυτόχρονα όλοι ήθελαν την Τουρκία ως σύμμαχο  λόγω της γεωστρατηγικής θέσης που κατείχε. Το κράτος αυτό όμως κράτησε ουδέτερη στάση στα πρώτα κρίσιμα χρόνια του πολέμου.

Εξέχουσα μορφή της Βρετανικής αεροπορίας ήταν ο Επισμηναγός John Pattle. Είχε προκαλέσει πολλές καταρρίψεις κυρίως ιταλικών και στη συνέχεια γερμανικών αεροσκαφών. Στις 20/4/1941 έγινε η επική αερομαχία των Αθηνών όπου ο Pattle έχασε τη ζωή του. Ο Pattle πιστώνεται συνολικά 23 καταρρίψεις ενώ προσθέτοντας και τις πιθανές υπερέβη τις 50, οι 46 από τις οποίες καταγράφηκαν στον αγώνα ενίσχυσης της Ελλάδας. Ενδεικτικό του ηρωισμού του είναι το γεγονός ότι της τελευταίες ημέρες πριν το θάνατο του πολεμούσε άρρωστος με πυρετό. Συνολικά η βοήθεια της RAF ήταν σημαντική αλλά δεν ήταν ποιοτικά και ποσοτικά ικανή να αντιστρέψει τις ισορροπίες στον αέρα υπέρ των Ελλήνων, με δεδομένη και τη σημαντική ικανότητα των Ιταλών ν’ αναπληρώνουν άμεσα τις όποιες απώλειες είχαν. Μην ξεχνάμε ότι η εμπλοκή των Βρετανών εξυπηρετούσε και τα δικά τους σχέδια επιρροής με βάση το ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους για την περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου.

Η Γερμανία έχοντας συμμαχήσει με τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Ουγγαρία είχε απομονώσει τα Βαλκάνια από την Ευρώπη και τη Ρωσία. Στα αεροδρόμια της Βουλγαρίας υπήρχαν πάνω από 400 αεροσκάφη, ενώ συνολικά για την εκστρατεία στα Βαλκάνια διέθεσε πάνω από 1000 αεροσκάφη. Εναντίον της Ελλάδας οι Γερμανοί έδωσαν έμφαση σε καταστροφή λιμενικών εγκαταστάσεων και πλοίων κυρίως για να μην βρουν τρόπο διαφυγής οι βρετανικές δυνάμεις και τις αντιμετωπίσουν και πάλι στην Κρήτη. Οι Έλληνες αεροπόροι με αδιαφορία για την υπεροχή σε μέσα του αντιπάλου πέτυχαν 4 καταρρίψεις εναντίον γερμανικών αεροσκαφών και άλλες 5 πιθανές ενώ η αντιαεροπορική άμυνα φέρεται να κατέρριψε περί τα 25 γερμανικά αεροσκάφη.

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ΕΒΑ προσπάθησε να μοιράσει σωστά το ελάχιστο δυναμικό της. Η πανσπερμία τύπων αεροσκαφών εμπόδισε την ανάπτυξη τυποποιημένων διαδικασιών και τακτικών. Η αναγκαστική διασπορά όμως των αεροσκαφών της ΕΒΑ προκειμένου ν’ αυξηθεί η ούτως ή άλλως μικρή παραμονή τους στο πεδίο της μάχης αναδείχθηκε σωτήρια για τα χτυπημένα αεροσκάφη δίνοντας ευκαμψία στις μετακινήσεις Μοιρών ή Σμηνών. Οι Ιταλοί όπως φάνηκε δεν είχαν προετοιμαστεί κατάλληλα στον τομέα εκτίμησης πληροφοριών αφού οι Έλληνες αεροπόροι εκτελούσαν παράτολμες αποστολές με επιτυχία. Το ίδιο ισχύει και για την ελληνική αεράμυνα και το τεχνικό προσωπικό που ξεπέρασαν τις προσδοκίες. Η σποραδική διακοπή των αεροπορικών επιχειρήσεων λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών έδινε στην ΕΒΑ ευκαιρίες για ανασυγκρότηση και επισκευή των αεροσκαφών. Βασικό πρόβλημα των Ιταλών ήταν η ροή του ανεφοδιασμού, αφού οδικό δίκτυο και λιμάνια της Αλβανίας ήταν σε πρωτόγονη κατάσταση. Η επιλογή επίσης του χρονικού σημείου επίθεσης της Ιταλίας στην Ελλάδα αποδείχθηκε λανθασμένη αφού οι καιρικές συνθήκες σε αρκετές περιπτώσεις αποδυνάμωναν στο πεδίο της μάχης τη δεδομένη υπεροπλία της ιταλικής πολεμικής μηχανής.

Η επίσημη ιστορία της Πολεμικής Αεροπορίας αναφέρει 64 επιβεβαιωμένες καταρρίψεις ενώ οι Έλληνες πιλότοι διεκδικούν άλλες 24 ως πιθανές. Το τίμημα της ΕΒΑ ήταν 49 αεροπόροι νεκροί (συν 3 στην προσπάθεια αντιμετώπισης των Γερμανών) και 22 τραυματίες. Οι Ιταλοί παραδέχονται την καταστροφή 65 αεροσκαφών και ζημιές σ’ άλλα 495 χωρίς να υπολογιστεί η ζημιά που προξένησε στην ιταλική αεροπορία η RAF. Προφανώς οι απώλειες είναι πολλαπλάσιες με δεδομένη την τάση απόκρυψης από την πλευρά των Ιταλών για λόγους γοήτρου. Όσοι Έλληνες πιλότοι επέζησαν μεταφέρθηκαν μαζί με τα αεροσκάφη στη Μ. Ανατολή για συνέχιση του αγώνα. Διακριθέντες αεροπόροι με βάση το εθιμικό δίκαιο των αεροπόρων (με τουλάχιστον 5 καταρρίψεις αεροπλάνων του εχθρού) ήταν οι Κέλλας, Αντωνίου,Μητραλέξης, Δάγγουλας χωρίς βέβαια να παραγνωρίζεται η προσφορά των υπόλοιπων συναδέλφων τους.

Όλο το προσωπικό της ΕΒΑ υπηρέτησε τη θέληση των Ελλήνων να υπερασπίσουν το δικαίωμα στην ελευθερία. Με υπεράνθρωπες προσπάθειες, με άγνοια κινδύνου και με περιφρόνηση του θανάτου υπερασπίστηκαν τα ιδανικά μας έχοντας  τη δική τους σημαντικότατη συμβολή στο έπος του ΄40.

Πηγή:

• Περιοδικό Αεροπορίας «Ελληνικά Φτερά», Η Ελληνική Αεροπορία στον Πόλεμο του 1940-41, Έτος 1ο, Τεύχος Νο 1, Άνοιξη 2007
• SLpress.GR
• www.georgitsi.gr

Υ.Γ. Συμπληρώνονται σήμερα ογδόντα ακριβώς χρόνια από τον ηρωικό θάνατο του Ευάγγελου Γιάνναρη

Θεοφάνης Λάζαρης