Vekrakos
Spartorama | «Το Διαχρονικό Ιστορικό Κόμπλεξ των Τούρκων για την Αγιά - Σοφιά», από τον Γιάννη Μητράκο

«Το Διαχρονικό Ιστορικό Κόμπλεξ των Τούρκων για την Αγιά - Σοφιά», από τον Γιάννη Μητράκο

Γιάννης Μητράκος 11/07/2020 Εκτύπωση Άρθρα Εκκλησία Ιστορία Κοινωνία Πολιτική
«Το Διαχρονικό Ιστορικό Κόμπλεξ των Τούρκων για την Αγιά - Σοφιά», από τον Γιάννη Μητράκο
«Η Αγία Σοφία, όσοι μουεζίνηδες κι αν επιστρατευτούν για να προσεύχονται στον Αλλάχ από τους μιναρέδες που την περιβάλλουν πληγώνοντας την ομορφιά και το μεγαλείο της, θα μείνει για πάντα ζωντανό σύμβολο και μνημείο του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας...»
Οδός Εμπόρων

Τελικά το είπε και το ‘κανε ο σουλτάνος της γείτονος χώρας, Η Αγία Σοφία το σύμβολο της Ορθοδοξίας κι ένα από τα πλέον σημαντικά μνημεία της παγκόσμιας ιστορίας και του πολιτισμού μετατρέπεται σε ισλαμικό τέμενος, παρά τις έντονες αντιδράσεις από το σύνολο σχεδόν του λεγόμενου δυτικού κόσμου.

Η Μεγάλη Εκκλησία, που είναι αφιερωμένη από τον 4ο αιώνα στη Σοφία του Θεού δηλαδή στον Υιό και Λόγο Του, τον Σωτήρα Χριστό, η οποία δεσπόζει πάνω στον πρώτο από τους εφτά λόφους της Βασιλεύουσας, είναι ο ναός που πάνω του συμπυκνώνει το σύνολο της ιστορίας του βυζαντινού ελληνισμού, γι’ αυτό και αποτέλεσε, στα χρόνια της τουρκοκρατίας, την κορυφαία έκφραση της ζωντανής ελπίδας του Γένους μας για την απελευθέρωσή του.

Η Αγία Σοφία, που πέρασε από πολλές περιπέτειες στο διάβα των αιώνων, ήταν για οχτακόσια χρόνια ο πιο μεγάλος ναός της χριστιανοσύνης μέχρις ότου ανεγέρθηκε ο καθεδρικός ναός της Σεβίλλης (1407-1509). Πρόκειται για ένα μοναδικό κι αξεπέραστο, εν πολλοίς, αρχιτεκτονικό θαύμα που δημιούργησαν, κατ’ εντολήν του αυτοκράτορος Ιουστινιανού, οι ξακουστοί επιστήμονες της ελληνικής Ανατολής ο μηχανικός, μαθηματικός, γλύπτης και ζωγράφος Ανθέμιος από τις Τράλλεις της Μικράς Ασίας και ο αρχιτέκτων, μαθηματικός και μηχανικός Ισίδωρος από τη Μίλητο, συνδυάζοντας τον αρχιτεκτονικό ρυθμό της βασιλικής (ορθογώνιο κτίριο) και του περίκεντρου (κυκλικό κτίσμα με θόλο).  

Μετά την άλωση της Πόλης από τον Μωάμεθ τον πορθητή, την αποφράδα Τρίτη στις 29 Μαΐου 1453, ύστερα από το τριήμερο κούρσος για πλιάτσικο που είχε δώσει στο στρατό του, ο νικητής μπήκε στην Αγία Σοφία και τόσο εντυπωσιάστηκε από τη λαμπρή ομορφιά της ώστε αποφάσισε να την μετατρέψει σε σουλτανικό τζαμί. Πράγματι, την 1η Ιουνίου 1453, ο Μωάμεθ τέλεσε το ναμάζ (προσευχή) της Παρασκευής στον βυζαντινό ναό, για τη μετατροπή του οποίου σε τέμενος δαπάνησε ένα σημαντικό ποσό. Το έργο του το συνέχισαν οι διάδοχοί του Βαγιαζήτ Β΄ και Αχμέτ Γ΄, που έδωσαν στο ναό την τελική του ισλαμική μορφή με προσθήκες μιναρέδων, μιχράμπ (ημικυκλική εσοχή που δείχνει την κατεύθυνση προς τη Μέκκα), μινμπάρ (ισλαμικός άμβωνας), σουλτανικό θεωρείο, και στρογγυλών ασπίδων από δέρμα καμήλας πάνω στις οποίες ο περίφημος Οθωμανός καλλιγράφος Καζασκέρ Μουσταφά Ιζέτ Εφέντι έγραψε τα ονόματα του Αλλάχ, του προφήτη Μωάμεθ, των πρώτων τεσσάρων χαλίφηδων του Ισλάμ και των εγγονών του προφήτη. Κι επειδή στο Ισλάμ απαγορεύεται η οπτική αναπαράσταση οποιουδήποτε όντος, όλα τα υπέροχα βυζαντινά ψηφιδωτά και οι νωπογραφίες των τοίχων της Αγίας Σοφίας καλύφθηκαν με σοβά, χρώμα και στρώσεις γύψου επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1520-1566).

Πέρασαν πέντε αιώνες, σχεδόν, μέχρις ότου να δουν και πάλι το φως τα εξαίσια δημιουργήματα της βυζαντινής τέχνης, που είχαν στο μεταξύ ξεχαστεί. Αυτό οφείλεται στο σουλτάνο Αβδούλ Μετζίτ, ο οποίος το 1847 προσέλαβε τους Ελβετούς αρχιτέκτονες αδελφούς Γκασπάρε και Τζουζέπε Φοσάτι για να ανακαινίσουν το οικοδόμημα, να καθαρίσουν και να συντηρήσουν όσα ψηφιδωτά είχαν διασωθεί. Οι δύο αδελφοί δούλεψαν για δύο χρόνια με οχτακόσιους εργάτες, επισκευάζοντας τις ρωγμές που είχαν δημιουργηθεί στον τρούλο, διορθώνοντας δώδεκα κολώνες, βγάζοντας το θεωρείο του σουλτάνου από την κόγχη του Ιερού και κατασκευάζοντας νέο σε καινούρια θέση, ανακαινίζοντας το μιχράμπ και το μινμπάρ κ.λπ. Ωστόσο, λόγω άγνοιας, αντί να συντηρήσουν τα υπάρχοντα ψηφιδωτά συνέβαλαν στην περαιτέρω καταστροφή τους, κάνοντας σε μερικούς τοίχους δικές τους προσθήκες με λουλούδια και άλλα διακοσμητικά μοτίβα. Συστηματικός καθαρισμός των ψηφιδωτών άρχισε το 1930 από το αμερικανικό Βυζαντινό Ινστιτούτο.    

Η Αγία Σοφία λειτούργησε ως τζαμί μέχρι την 24η Οκτωβρίου 1934, όταν με απόφαση του τότε Προέδρου Κεμάλ Ατατούρκ και του υπουργικού συμβουλίου, δόθηκε εντολή να κλείσει το τέμενος για να ανακαινιστεί και να μετατραπεί σε μουσείο, το οποίο εγκαινιάστηκε την 1η Φεβρουαρίου 1935.

Η Αγία Σοφία έχει ενταχθεί στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς κι αυτό είναι ένα γεγονός που συνεπάγεται συγκεκριμένες δεσμεύσεις  και νομικές υποχρεώσεις από το τουρκικό κράτος, το οποίο με την απόφασή του να μετατρέψει το βυζαντινό μνημείο σε ισλαμικό τέμενος δεν έλαβε καθόλου υπόψη του την αυστηρή επισήμανση  της αρμόδιας υπηρεσίας του ΟΗΕ που δήλωσε ότι το υπεύθυνο κράτος οφείλει «να διασφαλίζει ότι καμία μετατροπή δεν θα υπονομεύσει την εξέχουσα οικουμενική αξία κάθε μνημείου που έχει περιληφθεί στον κατάλογο στην επικράτειά του».

Ο ισλαμιστής Ερντογάν, προκειμένου να υλοποιήσει το σχέδιό του για την αποκοπή της Τουρκίας από το δυτικό κόσμο, κάτι που ήταν στρατηγικός στόχος του ιδρυτή της τουρκικής δημοκρατίας Κεμάλ Ατατούρκ, του οποίου οι μεταρρυθμίσεις είχαν σκοπό να μετατρέψουν τη χώρα σε ευρωπαϊκή, βασισμένη στα δυτικά πρότυπα και πλήρως απελευθερωμένη από τη θρησκεία, δεν διστάζει να προχωρήσει σε προκλητικές ενέργειες όπως αυτή της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.

Ο Τούρκος Πρόεδρος, επιπλέον,  γίνεται με την πράξη του αυτή εκφραστής του ένοχου συλλογικού  υποσυνείδητου της πάλαι ποτέ οθωμανικής αυτοκρατορίας -που ονειρεύεται να ανασυστήσει-, καθώς οι Τούρκοι δεν έχουν ακόμα «χωνέψει» πώς μια ήττα του βυζαντινού ελληνισμού μεταβλήθηκε στο ηθικό πεδίο σε νίκη, χάρις στην ηρωική αντίσταση και θυσία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και των στρατιωτών του.

Οι κατακτητές, εξάλλου, λίγα χρόνια μετά την άλωση, αποφάσισαν να χτίσουν ακριβώς απέναντι από την Αγία Σοφία ένα μουσουλμανικό τέμενος αντίγραφό της, ελπίζοντας ότι θα επισκιάσουν τη δόξα της βυζαντινής εκκλησίας. Ο νεαρός σουλτάνος Αχμέτ Α΄ ανέθεσε στον αρχιτέκτονα, διακοσμητή και ποιητή Σεντεφκάρ  Μεχμέτ Αγά, μαθητή του περίφημου εξωμότη αρχιτέκτονα Μιμάρ  Σινάν, την κατασκευή ενός τζαμιού που η ομορφιά του και η μεγαλοπρέπεια θα ξεπερνούσαν την Αγία Σοφία. Είναι το τέμενος Σουλτάν Αχμέτ ή Μπλε Τζαμί, όπως ονομάζεται από τα 21.043 διακοσμητικά κεραμικά πλακίδια της Νίκαιας που το στολίζουν, στα οποία κυριαρχεί το μπλε χρώμα. Δυστυχώς για το νεαρό σουλτάνο, που πέθανε σε ηλικία μόλις 27 ετών, το εντυπωσιακό τζαμί του ήταν και είναι υποδεέστερο της Αγίας Σοφίας!

Ο Ερντογάν με όσα κάνει τον τελευταίο καιρό (επίδειξη ισχύος, πολεμική ρητορική, προκλητική συμπεριφορά κ.α.) επιβεβαιώνει την προσπάθειά του μέσω των νέο-οθωμανικών οραμάτων που καλλιεργεί στο λαό του να καλύψει το συλλογικό σύμπλεγμα κατωτερότητας που υπάρχει στην Τουρκία, αφού είναι γνωστό πως όσο πιο δεινή είναι η θέση των ανθρώπων τόσο μεγαλύτερος γίνεται ο πόθος τους για δύναμη, εξουσία  και μεγαλεία.

Ο Τούρκος Πρόεδρος με αυτή την πολιτικάντικη τακτική επιδιώκει να αποπροσανατολίσει τους πολίτες του από την οικονομική μιζέρια που τους μαστίζει και υπολογίζει σε αύξηση της πεσμένης δημοτικότητάς του και αναμενόμενα εκλογικά οφέλη. Γι’ αυτό και είναι πολύ επικίνδυνος για τη γεωστρατηγική σταθερότητα και την ειρήνη στην περιοχή μας.

Η Αγία Σοφία, όσοι μουεζίνηδες κι αν επιστρατευτούν για να προσεύχονται στον Αλλάχ από τους μιναρέδες που την περιβάλλουν πληγώνοντας την ομορφιά και το μεγαλείο της, θα μείνει για πάντα ζωντανό σύμβολο και μνημείο του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας γιατί βρίσκεται μέσα στις καρδιές των απανταχού Ελλήνων Ορθοδόξων, αφού εδώ το βράδυ της 28ης Μαΐου 1453, παραμονή της άλωσης, έγινε η τελευταία Θεία Λειτουργία και μίλησε πατριωτικά, στον κλήρο και το λαό, ο τραγικός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που αναχώρησε κατόπιν για την πύλη του Αγίου Ρωμανού, όπου αγωνίστηκε γενναία σαν απλός στρατιώτης κι έπεσε ηρωικά πιστός στα λόγια του: «Το δε την πόλιν σοι δούναι, ούτ’ εμόν εστίν ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών».


Γιάννης Μητράκος


Οδός Εμπόρων