«Πλην Λακεδαιμονίων….», από τον Δημήτριο Μπαγιώκο

Θα ήθελα, όμως, να σταθώ στα της αρχαίας Σπάρτης. Ήταν τελικά ντροπιαστική η απόφαση αυτή των Σπαρτιατών ή απλά (ακόμα και στην παρακμή τους) έμειναν πιστοί στα ιδεώδη τους, για τα οποία σήμερα υπερηφανευόμαστε;; Προσωπικά πιστεύω το δεύτερο.

Για όποιον έχει όρεξη να διαβάσει, παραθέτω ένα εξαιρετικό απόσπασμα από την μελέτη της κ. Ουρανίας Τουτουντζή, η οποία αναφέρεται στο πασίγνωστο ποίημα του Καβάφη «Στα 200 π.Χ» και στην ερμηνεία που έδωσε ο αείμνηστος Λάκωνας καθηγητής Δημήτρης Λιαντίνης. Ακολουθεί το απόσπασμα, που έχει έναν εκπληκτικό επίλογο:

«Λάτρης του καβαφικού πνεύματος, την ελληνικότητα του οποίου μόνον αυτός μοιάζει να κατανόησε πλήρως στις ημέρες μας, ο Λιαντίνης που έχει απόλυτο δίκαιο να συγκαταλέγει τον Αλεξανδρινό ποιητή ανάμεσα στους Έλληνες Εθνικούς, στέκεται στο περίφημο ποίημα του τελευταίου: «Στα 200 π.χ.» Είναι ίσως σκόπιμο να παραθέσουμε εδώ ολόκληρο το ποίημα το οποίο, αν και από τα γνωστότερα του Καβάφη, φέρει πλέον επάνω του το βαρύ και άδικο φορτίο μιας αφελέστατης παρανόησης.

ΣΤΑ 200 π.Χ.

«Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων»

Μπορούμε κάλλιστα να φανταστούμε

πως θ΄ αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτη

για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων»,

μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται

για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν

σαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστε

μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς

Σπαρτιάτη βασιλέα γι΄ αρχηγό

δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής.

Α βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».

Είναι κι αυτή μια στάσις. Νιώθεται.

Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό·

και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική

την μάχη, όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατός

που στ΄ Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:

που απ΄ τ΄ Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κι εσαρώθη.

Κι απ΄ την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία

την νικηφόρα, την περίλαμπρη,

την περιλάλητη, την δοξασμένη

ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,

την απαράμιλλη: βγήκαμ΄ εμείς·

ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.

Εμείς· οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,

οι Σελευκείς, κι οι πολυάριθμοι

επίλοιποι Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας,

κι οι εν Μηδία, κι οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.

Με τες εκτεταμένες επικράτειες,

με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών.

Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά

ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς.

Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!

Κ.Π. Καβάφης, Ποιήματα, τόμ. 2, Ίκαρος

Πολλές εργασίες έχουν γίνει επάνω σε αυτούς τους στίχους που θεωρήθηκαν υπόδειγμα της καβαφικής ειρωνείας χωρίς παρ’ όλα αυτά κάποια απ’ αυτές να υπερβεί το φαινομενικό, το πρώτο επίπεδο της ειρωνείας και να οδεύσει προς την ουσία, προς το αληθινό τους νόημα. Όμως, η λακωνική ευστοχία του Καβάφη βρήκε τον κοινωνό της στο πρόσωπο του Σπαρτιάτη. Το περίφημο «Για Λακεδαιμονίους να μιλάμε τώρα!» που αστόχαστα ερμηνεύεται ως ειρωνική στάση απέναντι στην συνετή απόφαση των Σπαρτιατών να μην ακολουθήσουν τον Αλέξανδρο κατά την εκστρατεία του, είναι και η φράσις που, σύμφωνα με τον Λιαντίνη, «ανεβάζει στον Όλυμπο τους Λακεδαιμονίους, όπως τον Διαγόρα οι γιοί του». Και ανεβάζει στον Όλυμπο τους Λακεδαιμονίους γιατί ο Καβάφης εδώ δεν ειρωνεύεται τους Σπαρτιάτες αλλά τους Μακεδόνες και όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που συνέτρεξαν τον Αλέξανδρο στο καταστροφικό του έργο. «Ελληνικός καινούριος κόσμος μέγας». Και η «Κοινή Ελληνική Λαλιά» που ως τους Ινδούς (!) την πήγαμεν. Και δεν κατόρθωσαν να εννοήσουν οι φιλόλογοι ότι είναι η παρακμή των ελληνιστικών χρόνων που ειρωνεύεται εδώ ο Καβάφης και όχι η ενάρετη και μετρημένη στάσις των Σπαρτιατών. Θέλοντας αυτό ακριβώς να δείξει στους έντιμους αναγνώστες του ο Λιαντίνης, παραθέτει δύο άλλους στίχους του Καβάφη όπου φαίνεται ολοκάθαρα η περιφρόνησις του ποιητού για το πνεύμα των ελληνιστικών χρόνων: «Το φρόνημα της Σπάρτης ασφαλώς δεν ήταν ικανός να νοιώσει ένας Λαγίδης χθεσινός».

Στο ποίημα «Στα 200 π.Χ.» υπάρχει επίσης ένα σημείο όπου ο Καβάφης δεν ειρωνεύεται: «Δεν ήσαν οι Σπαρτιάτες για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν σαν πολυτίμους υπηρέτας».

Η Σπάρτη είναι σήμερα η άμυνά μας. Όλοι νεκροί στις Θερμοπύλες, κανένας πίσω από τον Αλέξανδρο. Βέβαια. Μέσα στην βαρβαρότητα και την κτηνωδία που ζούμε και ανατρέφουμε τα παιδιά μας, βλαστούς απαλούς στη διάκριση και το γούστο μάχλων τράγων, ποιος θα τολμούσε να πιάσει στο στόμα του σήμερα τέτοιους πολίτες; Μη μιλάτε λοιπόν για Λακεδαιμονίους!».

Κείμενο, Φωτο: Δημήτριος Μπαγιώκος