«Οι Νεότεροι Φουρμόν», από τον Βαγγέλη Μητράκο

«Τα ισοπέδωσα όλα, τα εκθεμελίωσα όλα … από τη μεγάλη αυτή πολιτεία δεν απέμεινε πλέον λίθος επί λίθου. Εδώ και πάνω από ένα μήνα, συνεργεία μου από 30 και μερικές φορές 40 ή 60 εργάτες γκρεμίζουν, καταστρέφουν, εξολοθρεύουν τη Σπάρτη. Ο γδούπος από το γκρέμισμα των τειχών, η πτώση των ογκολίθων έως τις όχθες του Ευρώτα, ακούγεται όχι μονάχα στη Λακωνία αλλά και σ’ ολόκληρο τον Μοριά και παραπέρα ακόμη. Τούρκοι, Εβραίοι και Γραικοί, έρχονται να δουν από πενήντα λεύγες μακριά, αλλά το μόνο που βλέπουν είναι διάσπαρτα χιλιάδες ενεπίγραφα μάρμαρα…».

Δυστυχώς, μετά την ίδρυση της Νέας Σπάρτης από τον Όθωνα (1834) η καταστροφή της Αρχαίας Σπάρτης συνεχίστηκε από «Σπαρτιάτες Φουρμόν» οι οποίοι από τη μία γέμισαν τα σπίτια τους με αρχαιότητες (ποια έκταση είχε τότε η αρχαιοκαπηλία και η λαθρανασκαφή κανείς δεν έχει καταγράψει) κι από την άλλη βρήκαν κι έτοιμο οικοδομικό υλικό για να χτίσουν τα σπίτια τους.

Επί 10ετίες ολόκληρες, ξένοι περιηγητές στη νέα Σπάρτη, έβλεπαν και φωτογράφιζαν (δυσάρεστα εντυπωσιασμένοι) εντοιχισμένες σε σπίτια και μαγαζιά αρχαιότητες, όπως φαίνεται κι από τούτη δω τη φωτογραφία του 1938, που δείχνει ένα αρχαίο ταφικό ανάγλυφο εντοιχισμένο στην πρόσοψη ενός καταστήματος της Σπάρτης. (πηγή φωτογραφίας Αmerican School of Classical Studies at Athens)

Πρόκειται για ένα μεγάλο μαρμάρινο ανάγλυφο εξαιρετικής τέχνης, από εκείνα που τοποθετούσαν οι αρχαίοι Έλληνες πάνω σε τάφους, το οποίο αναπαριστά το νεκρό να αποχαιρετά την οικογένειά του. Επειδή η μαρμάρινη πλάκα, λόγω σχήματος, ταίριαζε πάνω στη γωνιακή κολώνα του κτηρίου, τοποθετήθηκε εκεί ως οικοδομικό υλικό κι (ευτυχώς) ο μάστορας και ο ιδιοκτήτης την άφησαν ακάλυπτη, ως διακοσμητικό στοιχείο της πρόσοψης! Έτσι, λοιπόν, οι τουρίστες και οι επισκέπτες της Σπάρτης του καιρού εκείνου «απολάμβαναν» μιαν αρχαιότητα κάτω από τη φωτογραφία του Μεταξά, μαζί με σκόρδα, φτυάρια, σκούπες και κόφες.

Ποιος ξέρει αν και πότε ανακτήθηκε αυτό το επιτύμβιο ανάγλυφο από την αρχαιολογική υπηρεσία και πού βρίσκεται σήμερα. Μακάρι να σώθηκε γιατί η αλήθεια είναι πως πολλές αρχαιότητες της Σπάρτης, στο παρελθόν, πετάχτηκαν μαζί με τα μπάζα υλικών κατεδάφισης, άλλες καταστράφηκαν «εν κρυπτώ και παραβύστω» και θάφτηκαν σε θεμέλια οικοδομών, ενώ κάποιες παραμένουν ακόμα εντοιχισμένες σε παλιά κτήρια της Σπάρτης που παραμένουν ακόμα όρθια, καρτερώντας τον εντοπισμό και τη σωτηρία τους.

Θα πει  κάποιος: «Ε, άλλοι καιροί τότε... αμόρφωτοι άνθρωποι…»

Προφάσεις εν αμαρτίαις. Και ο Μακρυγιάννης του 1821 παντελώς αγράμματος ήτανε όμως μας άφησε την παρακάτω παρακαταθήκη:

«Είχα δυο αγάλματα περίφημα, μια γυναίκα κι ένα βασιλόπουλο, ατόφια- φαίνονταν οι φλέβες, τόσην εντέλειαν είχαν. Όταν χάλασαν τον Πόρο, τα ’χαν πάρει κάτι στρατιώτες, και στ’ Άργος θα τα πουλούσαν κάτι Ευρωπαίων χίλια τάλαρα γύρευαν. [...]
Πήρα τους στρατιώτες, τους μίλησα:
«Αυτά και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε, να μη καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα μας. Γι΄ αυτά πολεμήσαμε».

(Απομνημονεύματα, 1829 – 1850) 

5-4-2020
Βαγγέλης  Μητράκος