«Δημοκρατία και Δικαιώματα στον Καιρό της Πανδημίας», από τον Γιάννη Μητράκο

Αντιγράφω αποσπασματικά από την ηλεκτρονική έκδοση της Εφημερίδας των Συντακτών (Ανησυχία προκαλούν οι εξελίξεις στην Ουγγαρία, 30-03-2020): 

«Η Ουγγρική Βουλή ενέκρινε με ψήφους 137 υπέρ και 53 κατά το αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο που παρουσίασε ο πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν για παράταση των χωρίς όριο εξουσιών του, λόγω της πανδημίας. Σύμφωνα με το νομοσχέδιο, ο εθνικιστής ακροδεξιός ηγέτης μπορεί να νομοθετεί, για απροσδιόριστο διάστημα, για όλα με διατάγματα. Η αντιπολίτευση, που έχει αποκηρύξει το νόμο, προσπάθησε ανεπιτυχώς να περιοριστεί το χρονικό όριο στις 90 ημέρες. Ο Όρμπαν απέρριψε την πρόταση, με το επιχείρημα πως δεν είναι καθόλου βέβαιος ότι η Βουλή θα μπορεί να συνεδριάσει σε τρεις μήνες. Ο νόμος προβλέπει επίσης έως 8 χρόνια φυλάκιση για όσους δεν σέβονται τα περιοριστικά μέτρα και έως 5 χρόνια για αυτούς που «διαδίδουν ψευδείς ή διαστρεβλωμένες ειδήσεις» για την πανδημία».

Στην ίδια εφημερίδα δημοσιεύεται η πρώτη αντίδραση από την πλευρά της αξιωματικής αντιπολίτευσης που σχολιάζει τη σχετική απόφαση ως εξής: «Οι εξελίξεις στην Ουγγαρία προκαλούν την εύλογη ανησυχία και την αντίδραση όλων των δημοκρατικών δυνάμεων στην Ευρώπη. Η πανδημία του κορωνοΐού «δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελεί αφορμή ή δικαιολογία για την περιστολή της Δημοκρατίας και του κράτους Δικαίου, πουθενά στον κόσμο. Πόσο μάλλον, στην καρδιά της Ευρώπης». (Τομέας Διεθνών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του ΣΥΡΙΖΑ)

Ο δε βουλευτής Α΄ Αθήνας και τομεάρχης Παιδείας του ΣΥΡΙΖΑ πρώην υπουργός Ν. Φίλης δήλωσε: «Ποιος άλλος θα έκανε την πρώτη κίνηση στην Ε.Ε., αν όχι ο Όρμπαν...», υπενθυμίζοντας πως και  «ο Χίτλερ, στις 23 Μαρτίου του 1933, με την «Enabling Act», πήρε την «άδεια» του κοινοβουλίου να διοικεί με προσωπικές διαταγές, ενώ «το ίδιο έκανε και στην Ελλάδα ο Μεταξάς στις 30 Απριλίου 1936» και καταλήγοντας σχολίασε: «Γνωρίζουμε όλοι που κατέληξαν αυτές οι φασιστικές πρωτοβουλίες».

Η ανθρωπότητα, πράγματι, βιώνει μια πολυεπίπεδη κρίση, που όμοιά της δεν είχε παρουσιαστεί ποτέ στο παρελθόν. Οι εκλεγμένες δημοκρατικές κυβερνήσεις καλούνται ενόψει αυτής της θανατηφόρας υγειονομικής βόμβας να πάρουν αποφάσεις, οι οποίες πολλές φορές κινούνται στα όρια των συνταγματικών δικαιωμάτων τους και προκαλούν βαθύτατες ανησυχίες τόσο για τη διάρκειά των αυστηρών περιοριστικών μέτρων, όσο   και για τις μελλοντικές επιπτώσεις τους στο δημοκρατικό πολίτευμα, στα ατομικά κι εργατικά δικαιώματα.

Ήδη στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αναπτύσσεται ένας πολύ ενδιαφέρον διάλογος που επισημαίνει πόσο επικίνδυνη είναι αυτή η πολιτική «της ισορροπίας πάνω σε τεντωμένο σκοινί», ιδίως όταν τα μέτρα εκπορεύονται από νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις που και υπό κανονικές συνθήκες ασπάζονται πολλές από αυτές τις αποφάσεις που λαμβάνονται για την αντιμετώπισης της πανδημίας(π.χ. περιορισμός των ατομικών δικαιωμάτων, κατάργηση εργατικών δικαιωμάτων, μονόπλευρη οικονομική επιβάρυνση, όξυνση ταξικών αντιθέσεων, αυταρχισμός κλπ). 

Γράφει, μεταξύ άλλων, ο Σπύρος Μανουσέλης σε εμπεριστατωμένο άρθρο του στην Εφημερίδα των Συντακτών (ηλεκτρονική έκδοση, 28-03-2020):  

«Οταν, όμως, μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όπως η τωρινή καραντίνα λόγω της πανδημίας του κορονοϊού, εμφανίζεται, νομιμοποιείται και τελικά επιβάλλεται ως μοιραία επιλογή, τότε υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να γίνει ένας μόνιμος κανόνας διακυβέρνησης. Οι θεσμοί και οι ισορροπίες των δημοκρατικών συνταγμάτων τείνουν να εφαρμόζονται επιλεκτικά και, σε ακραίες περιπτώσεις, αναστέλλεται η κανονική λειτουργία τους, οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις, εκ των πραγμάτων, το όριο ανάμεσα στη δημοκρατία και τον ολοκληρωτισμό καταλύεται». 

Και συνεχίζει:  «Δεν πρέπει, λοιπόν, να μας εκπλήσσει καθόλου ότι αναφορικά με την πανδημία του κορονοϊού όλοι μιλάνε για «πόλεμο» με έναν αόρατο και δήθεν άγνωστο εχθρό. Το αξιοπερίεργο είναι η κήρυξη σε κατάσταση πολέμου όχι μιας χώρας αλλά του πλανήτη συνολικά, όταν μάλιστα κανένας «πόλεμος» δεν υπάρχει, αλλά μόνο μια βιολογική πανδημία! Η οποία, πολύ σύντομα, θα μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με τις κατάλληλες βιοϊατρικές πρακτικές: με τις επικείμενες νέες φαρμακευτικές θεραπείες και, αργότερα, με εμβόλια». 

Ο Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Ξενοφών Κοντιάδης, Πρόεδρος του Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, επισημαίνει με έμφαση  σε σχετικό άρθρο του με τίτλο: «Πανδημία και Σύνταγμα» στο blog SYNTAGMA WATCH .GR (23/03/ 2020):

«Η πανδημία θέτει το κράτος και τους πολίτες μπροστά σε μία νέα θεσμική πραγματικότητα. Η χώρα έχει κηρυχθεί σε μία ιδιότυπη κατάσταση πολιορκίας, χωρίς ωστόσο να ανασταλούν επιμέρους ατομικά δικαιώματα. Οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν με σκοπό να προληφθεί η εξάπλωση του κορωνοϊού εμφανίζονται μεν αναγκαίοι και κατάλληλοι, ανακύπτει όμως το ερώτημα αν υπερβαίνουν τo ανεκτό μέτρο σύμφωνα με το Σύνταγμα».

Έτερος επίκουρος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ ο κ. Ακρίτας Καϊδατζής σε άρθρο του στην Εφημερίδα των Συντακτών, αναφέρει: 

«Αν για την αντιμετώπιση της πανδημίας είναι αναγκαίος ο δραστικός, ακόμη και ακραίος, περιορισμός δικαιωμάτων, τότε αυτό πρέπει να γίνει με τον πιο δημοκρατικό τρόπο. Αυτό σημαίνει δυο πράγματα: διαφάνεια και λογοδοσία, και τα δυο στον υπερθετικό βαθμό.

Αντ’ αυτού τι βλέπουμε; Ακραίοι περιορισμοί στα δικαιώματα επιβάλλονται με τον λιγότερο δημοκρατικό τρόπο. Με μέτρα που κανείς δεν ξέρει με ποιο σκεπτικό λαμβάνονται, βάσει ποιων δεδομένων και με ποιον αντικειμενικό σκοπό. Πρακτικά, η κυβέρνηση αποφασίζει ό,τι θέλει, όποτε θέλει και όπως θέλει, χωρίς να δίνει λόγο σε κανέναν και χωρίς να μπορεί να ελεγχθεί από κανέναν. Σε τι διαφέρει αυτός ο τρόπος από μια αυταρχική διακυβέρνηση; Μια κυβέρνηση με απόλυτη και ανέλεγκτη εξουσία να παίρνει κάθε είδους μέτρα (καλά ή κακά, καταρχήν αδιάφορο) χωρίς καμιά λογοδοσία;

Θα μπορούσαν να είναι αλλιώς τα πράγματα; Βεβαίως. Πολλά θα μπορούσε να κάνει μια κυβέρνηση για να νομιμοποιήσει τόσο βαθιές παρεμβάσεις σε δικαιώματα. Να βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με τις πολιτικές δυνάμεις –μια κοινοβουλευτική επιτροπή σε διαρκή συνεδρίαση.

Να βρίσκεται σε διαρκή διαβούλευση με κοινωνικούς φορείς, με υγειονομικούς, εργαζόμενους, επιχειρηματίες. Να ενημερώνει καθημερινά, με ειλικρίνεια και διαφάνεια για την πλήρη εικόνα: πού βρισκόμαστε; τι κάναμε; τι μένει να γίνει; γιατί αυτό το μέτρο κι όχι το άλλο;» (Το πρόβλημα είναι η δημοκρατία, όχι τα δικαιώματα, 27-03-2020).

Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, στο άρθρο του με τίτλο: «Πανδημία στους καιρούς της Δημοκρατίας» (Καθημερινή, έντυπη έκδοση, 22-03-2020 σημειώνει: 

«Οι δυτικές δημοκρατίες δεν είναι απλώς κοινωνίες της επιβίωσης. Διέπονται από ισχυρές συμβιωτικές αξίες και σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, που καμιά κατάσταση εκτάκτου ανάγκης δεν μπορεί να παρακάμψει εύκολα. Ευτυχώς!

Στις Δημοκρατίες τρεις μεταβλητές επενεργούν στη λήψη των αποφάσεων: η πίεση για διαφάνεια, η ανάγκη για πειθώ και ο εκλογικός κύκλος.

Η διαφάνεια απουσιάζει εντελώς από το κινεζικό υπόδειγμα. Διαφάνεια σημαίνει ελευθερία στην ενημέρωση, ανοιχτό διάλογο και δημόσια κριτική. Η εκτελεστική εξουσία (που απέκτησε αίφνης τρομακτική ισχύ) ελέγχεται και λογοδοτεί έτσι για την αποτελεσματικότητά της, αλλά και για τον σεβασμό της στα συνταγματικά όρια.

Οι ελευθερίες των πολιτών είναι πολύτιμες. Οι Δημοκρατίες χρησιμοποιούν διάλογο και πειθώ ιδιαίτερα όταν για λόγους κοινωνικού συμφέροντος καλούνται να περιορίσουν ελευθερίες. Στην προσπάθεια αυτή απαιτείται προφανώς χρόνος. Δεν είναι χαμένος χρόνος, είναι ο χρόνος της Δημοκρατίας».

Σταχυολογήσαμε ορισμένες από τις απόψεις που αναπτύσσονται στο δημόσιο διάλογο γι’ αυτό το τόσο ενδιαφέρον θέμα, ελπίζοντας ότι αυτές θα αποτελέσουν αφορμή για γενικότερο προβληματισμό όλων μας. Είναι βέβαιο και αναντίρρητο ότι αυτό που προέχει τούτη τη στιγμή είναι η ανθρώπινη ζωή, αλλά επειδή κάποια στιγμή η πανδημία θα υποχωρήσει και θα αντιμετωπιστεί, θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι, ως άτομα και κοινωνία,  για την επόμενη μέρα, όχι μόνο σε ό, τι αφορά την οικονομία μα και για τη δημοκρατία και τα ατομικά-εργατικά δικαιώματα, που όπως φαίνεται πλήττονται βάναυσα σ’ αυτές τις ιδιότυπες συνθήκες έκτακτης ανάγκης. Για παράδειγμα  στις υπηρεσίες πρώτης γραμμής, όπως είναι οι δομές της δημόσιας Υγείας και των Νοσοκομείων, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, τα σουπερμάρκετ και γενικά όλη η αλυσίδα παραγωγής, εμπορίας και διακίνησης τροφίμων, υπάρχει πλέον εντατικοποίηση της εργασίας, εξουθενωτικά ωράρια και ελαστικοποίηση των μέτρων και των μέσων προστασίας τους, ενώ σε επιχειρήσεις που αναστέλλουν τη δραστηριότητα τους ή ελαχιστοποιούν τον κύκλο εργασιών τους, οι εργοδότες προχωρούν σε απολύσεις ή σε βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας των εργαζομένων υπό την εύλογη κυβερνητική σιωπή.

Εν κατακλείδι: Η καραντίνα προστασίας της υγείας κάποτε θα τελειώσει μα να προσέξουμε μήπως μας μείνει η καραντίνα σε πολιτικό – κοινωνικό επίπεδο. Μη γένοιτο!

Γιάννης Μητράκος