Η παρουσία των Ελλήνων στην περιοχή του Πόντου χρονολογείται από την αρχαιότητα. Γύρω στα 1000 π.Χ. τοποθετούν οι μελετητές την πραγματοποίηση των πρώτων εμπορικών ταξιδιών στην ποντιακή γη για την αναζήτηση κυρίως χρυσού και άλλων μεταλλευμάτων. Αρχικά ιδρύεται η Ηράκλεια ως αποικία των Μεγαρέων, στη συνέχεια η Σινώπη ως αποικία της Μιλήτου, η οποία με τη σειρά της ίδρυσε το 756 π.Χ. Την Τραπεζούντα, την Κρώμνα, το Πτέριον, την Κύτωρο κ.α. Κάθε φορά που ελληνικές πόλεις της Ελλάδας αλλά και της Ιωνίας αντιμετώπιζαν προβλήματα υπερπληθυσμού έστελναν το πλεόνασμα της δημογραφικής ανάπτυξης στον Πόντο. Έτσι δημιουργήθηκαν πλήθος από μικρές και μεγάλες πόλεις.

Μετά την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης ολόκληρος ο Πόντος χωρίστηκε σε  3 γεωγραφικές περιφέρειες. Το δυτικό τμήμα ονομάστηκε Ελενόποντος προς τιμή της μητέρας του Μ. Κωνσταντίνου και περιελάμβανε τις πόλεις Αμάσεια, Ιβώρα, Ανδράπα, Ζάλιχα, Σινώπη και Αμισό. Το ανατολικό τμήμα (από τον Θερμόδοντα ποταμό μέχρι την Τραπεζούντα) στο οποίο υπήρχαν οι πόλεις Νεοκαισάρεια, Κόμανα, Πολεμώνιον, Κερασούντα και Τραπεζούντα ονομάστηκε Πολεμωνιακός Πόντος απ΄το όνομα του διοικητή Πολέμωνα, ο οποίος ήταν από τη Λαοδέκεια και  ίδρυσε στην περιοχή ανεξάρτητο βασίλειο τον 1ο μ.Χ. Αιώνα. Το 3ο γεωγραφικό τμήμα  με πρωτεύουσα τη Νικόπολη και γνωστές πόλεις τη Σεβάστεια, τα Σάταλα και τη  Σεβαστούπολη Αρμενιακού, που συμπεριελάμβανε μέρος του Πόντου και της μικρής Αρμενίας, ονομάστηκε Κολώνεια. Η γεωγραφική αυτή διαίρεση διατηρήθηκε ως τα χρόνια του Ιουστινιανού. Στα χρόνια αυτά έγιναν ριζικές μεταβολές στη διοίκηση των επαρχιών της Ανατολής που αποσκοπούσαν στην αποτελεσματικότερη άμυνα του ανατολικού συνόρου. Νέες αλλαγές σημειώθηκαν στα χρόνια 535-536 με τη συνένωση πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας. 

Με την εισαγωγή του νέου συστήματος στρατιωτικής και πολιτικής διοίκησης των επαρχιών με το θεσμό των θεμάτων από τον 7ο αιώνα η περιοχή παύει να υφίσταται ως διοικητική επαρχία και αποτελεί στο εξής μέρος του αρχικά μεγάλου θέματος Αρμενιακών. Τα εδάφη της παλιάς επαρχίας του Πολεμωνιακού Πόντου τον 9ο αιώνα αποκόπηκαν από το μεγάλο θέμα των Αρμενιακών και δημιουργήθηκαν δύο νέα μικρότερα: της Χαλδίας και της Κολωνείας.

Παρά την καθιέρωση του διοικητικού συστήματος των θεμάτων, η βυζαντινή εκκλησιαστική ιεραρχία εξακολούθησε να χρησιμοποιεί τη διοικητική διαίρεση των επαρχιών της Πρωτοβυζαντινής περιόδου μέχρι το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κι έτσι η επαρχία του Πολεμωνιακού Πόντου αναφέρεται σε όλα τα σωζόμενα εκκλησιαστικά τακτικά απ΄τον 7ο έως τον 14ο αιώνα. Είχε Μητρόπολη τη Νεοκαισάρεια την οποία είχε αναδείξει ο Άγιος Γρηγόριος. Θαυματουργός, ο οποίος ήταν μάλιστα ο 1ος Μητροπολίτης της. Από τα μέσα του 12ου αιώνα η περιοχή έπεσε στα χέρια των Τούρκων.

Όλα αυτά τα χρόνια η περιοχή του Πόντου ανέδειξε αρκετούς Αγίους της ορθοδοξίας μας. Ο Μέγας Βασίλειος, ο άγιος Γρηγόριος Νύσης, οι Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες, ο Άγιος Χριστόφορος, ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, η Αγία Βαρβάρα, ο άγιος Ευστράτιος, ο Άγιος Τρύφων, είναι τέτοια χαρακτηριστικά παραδείγματα. Εκτός από τους προαναφερθέντες Αγίους όμως, η Ποντιακή γη ανέδειξε και στην εποχή μας αγιασμένες μορφές, όπως ο άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης και ο Άγιος Γεώργιος Καρσλίδης.

Ανάμεσα στους Αγίους που προαναφέρθηκαν εξέχουσα θέση έχει ο Όσιος Νίκων ο Μετανοείτε ο οποίος γεννήθηκε  σε χωριό του Πολεμωνιακού Πόντου κοντά στην  Τραπεζούντα που κατά πληροφορίες ονομαζόταν Ζεομύρι. Το έτος γεννήσεώς του δεν είναι ιστορικά εξακριβωμένο, αλλά πιστεύεται ότι γεννήθηκε μεταξύ των ετών 920-925 μ.Χ., την περίοδο της Βασιλείας του Νικηφόρου Φωκά. Οι γονείς του ήταν χριστιανοί επιφανείς με μεγάλη ευσέβεια, υλικό και πνευματικό πλούτο, οι οποίοι φρόντισαν για την υψηλού επιπέδου μόρφωση του Αγίου.

Από μικρός ο Νικήτας (αυτό ήταν το βαπτιστικό του όνομα) περιφρονούσε τις υλικές απολαύσεις. Ο Κύριός μας του έδωσε το κατάλληλο ερέθισμα για να έλθει ακόμα πιο κοντά Του. Μια ημέρα ο πατέρας του τον πήρε στα κτήματά του, λέγοντάς του πως περίμενε απ΄αυτόν να αναλάβει μελλοντικά τη διαχείριση της περιουσίας που είχε δημιουργήσει.

Η ψυχή του Αγίου μας όμως λυπήθηκε πολύ για τους εργάτες που τους είδε να εργάζονται σκληρά για ένα κομμάτι ψωμί. Αυτό που ήθελε ήταν να αφιερώσει τη ζωή του στον Κύριο και με αδιάλειπτη προσευχή και άσκηση να κερδίσει την αιωνιότητα. Έτσι ο Θεός οδήγησε τα βήματά του στο μοναστήρι της Χρυσής Πέτρας, που βρίσκεται στα σύνορα του Πόντου και Παφλαγονίας, αποχωριζόμενος κρυφά το οικογενειακό του περιβάλλον.

Το μοναστήρι της Χρυσής Πέτρας είναι του 10ου αιώνα και βρισκόταν πολύ κοντά στην Αμάσεια, στις όχθες του ποταμού Ίρη και ήταν αφιερωμένο στον Προφήτη Ηλία, όπως μας πληροφορεί μία σφραγίδα του 11ου αιώνα με την εξής επιγραφή: Σφραγίς Μονής του Αγίου Ηλίου της Χρυσής Πέτρας. Τα στοιχεία για τη Μονή αυτή είναι ελάχιστα. Είναι γνωστή από τις δωρεές του αυτοκράτορα Ρωμανού Λεκαπηνού και μαρτυρείται εκτός από το βίο του Οσίου Νίκωνος και στο βίου του Οσίου Δωροθέου του Νέου.

Έλαβε την ονομασία Χρυσή από τις αντανακλάσεις των ακτίνων του ηλίου που έπεφταν στα νερά του ποταμού, καθώς το υπέδαφος ήταν πλούσιο σε ασήμι και χαλκό.

Η εγκράτεια,  η νηστεία και εν γένει η ασκητική ζωή  του Αγίου τον έκαναν πολύ γρήγορα να ξεχωρίσει. Ο τρόπος ζωής του υπερέβαινε τα ανθρώπινα μέτρα. Στα 12 χρόνια της παραμονής του στο μοναστήρι της Χρυσής Πέτρας ο πατέρας του δεν έπαψε να τον αναζητά. Όταν η Θεία Πρόνοια πληροφόρησε μέσω οράματος τον ηγούμενο της Μονής αλλά και τον Άγιο ότι φθάνει η στιγμή που θα τον αναζητήσει στη μονή ο πατέρας του, ο Όσιος Νίκων παίρνει ευλογία από τον Ηγούμενο και εγκαταλείπει το μοναστήρι. Συναντώντας τον Παρθένιο ποταμό, η Παναγία μας τον βοήθησε να περάσει στην απέναντι όχθη χαρίζοντάς του μια σταυροφόρο ράβδο που τον συνόδευε παντού. Ο Παρθένιος ποταμός στάθηκε ανάμεσα σε πατέρα και γιο, με τον Όσιο Νίκωνα να πείθει τελικά τον πατέρα του πως αποστολή του δεν ήταν να γυρίσει στο οικογενειακό περιβάλλον, αλλά να ξεκινήσει οδοιπορώντας να κηρύττει το Ευαγγέλιο έχοντας ως βασική συνισταμένη του κηρύγματός του τη μετάνοια.

Αφού περιόδευσε σε όλα τα μεγάλα κέντρα της Ανατολής και του Πόντου έφθασε στην Κρήτη και εν συνεχεία περιόδευσε σερ περιοχές της Πελοποννήσου και στης Στερεάς Ελλάδας καταλήγοντας στο Αμύκλαιο της Σπάρτης.

Έκτοτε ο Όσιος Νίκων δεν εγκατέλειψε την περιοχή μας έως την κοίμηση πραγματοποιώντας μέσα απ΄την προσευχή πληθώρα θαυμάτων με κορυφαίο όλων την εξάλειψη θανατηφόρου επιδημίας απ΄την πόλη μας, γεγονός που τον εγκαθίδρυσε στη συνείδηση των πολιτών της εποχής εκείνης ως μία αγία μορφή της Ορθοδοξίας μας.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, από τα μέσα του 12ου αιώνα η περιοχή του Πολεμωνιακού Πόντου έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Μετά απ την κατάληψη της Τραπεζούντας (1461) στην περιοχή του Πόντου συντελείται ανακατάταξη πληθυσμιακή, κοινωνική και οικονομική. Πολλοί έχασαν γαίες που κατείχαν, πολλοί μετοίκησαν και μετανάστευσαν αλλού. Μια νέα ζωή αρχίζει να οικοδομείται. Ύστερα από την εξασφάλιση των ανατολικών συνόρων (1639 Ειρήνη του Σεχάμ) και τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος του τουρκικού κράτους προς τη Δύση οι Έλληνες Πόντιοι ζουν περίοδο τρομοκρατίας εκ μέρους των τοπικών Οθωμανών τιμαριούχων (ντερεμπέηδων). Η λύση είναι η μετοικεσία σε μεταλλοφόρες περιοχές και η μετανάστευση. Η γεωγραφική διμορφία (παραλιακός, μεσόγειος και ορεινός Πόντος) καθορίζει για τους χριστιανούς κατοίκους καταπιεστικά μέτρα στον παραλιακό, αλλά περισσότερη ασφάλεια και ελευθερία στον ορεινό Πόντο.

Τον 19ο αιώνα συμβαίνουν πολεμικά γεγονότα (Ελληνική Επανάσταση 21, Ρωσσοτουρκικοί πόλεμοι του 1828-29 και 1877-78, καθώς και ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897) και  αναγγέλλονται φιλελεύθερα μέτρα (Τανζιμάτ 1839, Χάτι Χουμαγιούμ 1856, Σύνταγμα του 1876, Σύνταγμα νεοτούρκων 1909). Έτσι, μέχρι το 1840 συνεχίζεται η προηγούμενη τραγική κατάσταση, ενώ μεταγενέστερα, τουλάχιστον στις επίσημες διακηρύξεις υπήρχε κάποια παραδοχή για ελεύθερη ύπαρξη και δραστηριότητα των υπόδουλων πληθυσμών παρ΄ ότι το επίσημο κράτος δεν ήθελε πάντοτε (χωρίς να το ομολογεί) την ευημερία και την ελεύθερη δράση των χριστιανών.

Σε κάθε περίπτωση, οι Πόντοι, σε όλη την περίοδο της τουρκοκρατίας  κατάφεραν να κρατήσουν σταθερή την προσήλωσή τους στην ορθοδοξία και ταυτόχρονα να διατηρήσουν αναλλοίωτη την Ποντιακή διάλεκτο. Στηριζόμενοι στην εργατικότητά τους και το δημιουργικό τους πνεύμα καταφέρνουν να επιβιώνουν ζώντας μέσα στην όχι και τόσο φιλόξενη τουρκική επικράτεια έως και το 1922. Με την επιστροφή του στη μητέρα Ελλάδα κατάφεραν να ξεκινήσουν και πάλι απ΄την αρχή μια δημιουργική ζωή έχοντας ν΄αντιπαρέλθουν το ψυχικό βάρος της γενοκτονίας που είχαν υποστεί απ΄το καθεστώς του Κεμάλ Ατατούρκ. Παρ΄όλο τον ξεριζωμό τους απ΄τις αλησμόνητες κι όχι χαμένες (όπως λανθασμένα πολλές αποκαλούνται) περιοχές του Πόντου, οι Πόντοι ποτέ δεν έπαψαν να αναφέρονται και να αγαπούν τους τόπους; των προγόνων τους διατηρώντας παράλληλα τον πολιτισμό, τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμά τους.

Μέσα λοιπόν από τις δυσκολίες της καθημερινής διαβίωσης εν μέσω τουρκικών αρχών σε συνδυασμό με το οδυνηρό τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας οι Έλληνες Ποντιακής καταγωγής δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν αν στο κατάρτι της ζωής τους δεν είχαν το Σταυρό του Κυρίου μας ως προστάτη και οδηγό τους. Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται και απ΄το ότι εκτός από του κατά τόπους περίλαμπρους ναούς έκτισαν και σπουδαία μοναστήρια: Τα πιο γνωστά από αυτά είναι η Παναγία η Σουμελά, η Μονή Αγίου Γεωργίου Περιστερεώνα, η Μονή Βαζελώνος και η Μονή Θεοσκεπάστου, τα οποία είχαν σημαντικότατη συμβολή στη διατήρηση υψηλού θρησκευτικού φρονήματος στο Ποντιακό πληθυσμό και ορισμένα από αυτά έγιναν και τόποι μαρτυρίου στα χρόνια που εκτυλίχθηκαν τα θλιβερά γεγονότα της γενοκτονίας των Ποντίων. Θα πρέπει να σταθούμε επίσης σε ένα κατ΄επανάληψη ίδιο περιστατικό που συνέβη τη δύσκολη εποχή του ξεριζωμού μεταξύ των Ποντίων, όταν κλήθηκαν να πάρουν τη δύσκολη και άμεση απόφαση να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Τα πρώτα αντικείμενα που πήραν μαζί τους ήταν οι ιερές εικόνες των σπιτιών και των ναών, καθώς επίσης και οστά Αγίων όπου αυτά υπήρχαν.

Ο βίος του Οσίου Νίκωνος του “Μετανοείτε” πρωτίστως αλλά και η βαθύτατη θρησκευτική προσήλωση των Ποντίων προγόνων μας είναι φωτεινό παράδειγμα για όλους μας στη σημερινή εποχή. Είναι οδηγός επιβίωσης. Η προσευχή, η μετάνοια, η ταπείνωση, η νηστεία, η εξομολόγηση και η Θεία Κοινωνία δεν είναι ένα αδιάβατο μονοπάτι. Είναι οδός σωτηρίας για κάθε έναν από εμάς.

Ας σταματήσουμε να θεωρούμε δύσκολα και ανέφικτα όλα όσα η αγάπη του Κυρίου πλουσιοπάροχα μας έδωσε. Ας συνειδητοποιήσουμε ότι οι πιο μεγάλες δυσκολίες και σ΄αυτή τη ζωή μα και στη ζωή την αιώνιο δεν είναι κοντά στον Κύριο, αλλά θα τις συναντήσουμε όταν εμείς είμαστε μακριά Του.

Η ποντιακή καταγωγή του πολιούχου μας αλλά και η αγάπη του για το σύνολο του ελληνισμού και ιδιαίτερα για την πόλη μας αποδεικνύει αφ΄ενός μεν ότι ο Πόντος είναι μήτρα Αγίων της πίστεώς μας, αφ΄ετέρου ότι η Ορθοδοξία και ο Ελληνισμός είναι αδέλφια δίδυμα σε αντίθεση με όλους όσους  με ψευδεπίγραφα επιχειρήματα προσπαθούν στην εποχή μας να αποδείξουν το αντίθετο.