Παρασκευή, 29 Μαρτίου 2024
Γράφει η Ιωάννα Σταθοπούλου - Παρουσίαση του βιβλίου από τον Κώστα Παπαϊωάννου
Η Λέσχη Ανάγνωσης Σπάρτης διάβασε το βιβλίο του Ντ. Μέντελσον
“Μία Οδύσσεια, ένας πατέρας, ένας γιος , ένα έπος”. Ο Ντ. Μέντελσον είναι κλασικός φιλόλογος, πανεπιστημιακός
δάσκαλος, συγγραφέας, δοκιμιογράφος και σημαντικός κριτικός λογοτεχνίας και
κινηματογράφου. Έχει μεταφράσει στα αγγλικά την ποίηση του Κων/νου Καβάφη. Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί ένα προσωπικό χρονικό της
σχέσης του με τον πατέρα του και ταυτόχρονα μια άρτια φιλολογική κριτική του
έπους του Ομήρου, που αναδεικνύει τη σημασία των κλασικών κειμένων για το
σύγχρονο άνθρωπο. Σχολιάζοντας την Οδύσσεια μιλάει με έναν απολαυστικό τρόπο
για την ανθρώπινη κατάσταση, τις ανθρώπινες σχέσεις- τις σχέσεις των συζύγων,
των γονιών με τα παιδιά, των δασκάλων με τους μαθητές, των φίλων- και εξηγεί
πόσο δύσκολο είναι να γνωρίσουμε τους άλλους σε βάθος, κι ας νομίζουμε ότι τους
ξέρουμε καλά. Η “Οδύσσεια” του Μέντελσον έχει κεντρικό άξονα το έπος του
Ομήρου. Ο καθηγητής Μέντελσον διδάσκει για ένα εξάμηνο την Οδύσσεια σε
πρωτοετείς δεκαοχτάχρονους φοιτητές. Ο ογδοντάχρονος πατέρας του, Τζέι
Μέντελσον, μαθηματικός και ερευνητής αποφασίζει να παρακολουθήσει το σεμινάριο
σε μια ύστατη προσπάθεια να γνωρίσει την κλασική λογοτεχνία, προσπάθεια που
είχε εγκαταλείψει ως μαθητής πριν πολλά χρόνια. Πολύ συχνά στη διάρκεια του μαθήματος ο πατέρας αμφισβητεί
τις ερμηνείες του γιου του, διαφωνεί με τον χαρακτηρισμό του Οδυσσέα ως ήρωα,
με την επιτυχία του ταξιδιού του Τηλέμαχου και με άλλα πολλά. Αποκαλύπτει το “δύσκολο”
χαρακτήρα του και τις απόλυτες θέσεις του για τη ζωή και τις σχέσεις. Πιστεύει
ότι η καθημερινότητα είναι σκληρή και υπάρχει ανάγκη για συνεχή προσπάθεια για
την επίτευξη των στόχων μέσα από δύσκολους δρόμους. Υποστηρίζει ότι τα
επιτεύγματα του Οδυσσέα οφείλονται στη βοήθεια των θεών και αυτό δεν του
αρέσει. Συμφωνεί με την ανάλυση του γιου του μόνο στα σημεία, που ο Οδυσσέας
χρησιμοποιεί το μυαλό του για να αντιμετωπίσει την ωμή βία, όπως στη σπηλιά του
Κύκλωπα. Στο περιθώριο της ανάλυσης της Οδύσσειας ξετυλίγονται
αφηγήσεις για τη ζωή της οικογένειας Μέντελσον, τη σχέση των γονιών, τους
παππούδες, τα αδέλφια, τους φίλους, τη σχέση του πατέρα με τον συγγραφέα. Ο
Ντάνιελ θυμάται τον τρόμο που του προκαλούσε το βλέμμα του, όταν αποτύγχανε στα
μαθηματικά, αλλά και την επιμονή του να σπουδάσουν τα παιδιά του, καθώς πίστευε
ακράδαντα στην αξία της γνώσης. Όλη αυτή η αναδρομή στον οικογενειακό βίο είναι ένα είδος
νόστου για το συγγραφέα, που του επιτρέπει να “ξαναδεί” τη ζωή με τον πατέρα,
να αξιολογήσει διαφορετικά τη συμπεριφορά του και να θυμηθεί στιγμές που ο
πατέρας του στήριξε ουσιαστικά τις επιλογές του. Αλλά η ανάλυση της Οδύσσειας δεν ήταν το μόνο ταξίδι που
έκαναν μαζί. Λίγο καιρό μετά το τέλος των μαθημάτων έκαναν μια κρουαζιέρα στη
Μεσόγειο στα ίχνη της Οδύσσειας. Ξεκίνησαν από την Τροία για να καταλήξουν στην
Ιθάκη, στην οποία δεν έφτασαν ποτέ λόγω της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα και
των απεργιών. Στη διάρκεια αυτού του δεύτερου ταξιδιού ο συγγραφέας
ανακαλύπτει έναν “άλλο” πατέρα, έναν αξιαγάπητο κύριο που τραγουδάει παλιά
τραγούδια και αφηγείται ενδιαφέρουσες ιστορίες. Έναν πατέρα που φέρεται με
τρυφερότητα στο γιό, πράγμα που τον κάνει να αναρωτιέται “ποιος είναι
πραγματικά ο πατέρας μου;” τελικά το ταξίδι που έκαναν μαζί στο μάθημα και στην
κρουαζιέρα τους επέτρεψε να δουν τον άλλο από μια άλλη οπτική γωνιά. Να
ξαναθυμηθούν τις μικρές λεπτομέρειες που δημιουργούν την οικειότητα και
ξεχωρίζουν τους δικούς μας ανθρώπους, τα “σήματα” που λέει η Οδύσσεια. Μετά τον
θάνατο του πατέρα του ο Μέντελσον έψαξε κι άλλα “σήματα” από τη ζωή του πατέρα
τους ρωτώντας τα αδέλφια του αλλά και τους φίλους του πατέρα του σε μια
προσπάθεια να ολοκληρώσει την “εικόνα” του. Και σίγουρα όλα αυτά τα ταξίδια τον
βοήθησαν να γνωρίσει καλύτερα και τον εαυτό του. Η Οδύσσεια, λέει ο Μέντελσον, είναι μια ιστορία για έναν
πατέρα και έναν γιο. Ο Τηλέμαχος είναι γιος, ο Οδυσσέας είναι πατέρας και γιος
του γερο-Λαέρτη. Οι τρεις τους αντιπροσωπεύουν τις τρεις φάσεις-ηλικίες ενός
άντρα. Δείχνει πώς ένας νέος ενηλικιώνεται μέσα από τις εμπειρίες, ανδρώνεται
και αγωνίζεται να επιβιώσει με κάθε δυνατό τρόπο και να επιτύχει τους στόχους
του. Είναι μια ιστορία που δείχνει τη δύναμη του μυαλού απέναντι στην ωμή βία,
τη δύναμη της θέλησης και της πίστης σε ένα σκοπό. Μια ιστορία που δείχνει ότι
οι άνθρωποι δεν καταξιώνονται μόνο στα πεδία των μαχών, αλλά και στον αγώνα της
καθημερινότητας και της επιβίωσης. Ο Μέντελσον αποδεικνύει ότι εκτός από φιλόλογος είναι και
καλός συγγραφέας. Κατορθώνει να “πλέξει” γύρω από την ανάλυση της Οδύσσειας
πολλές θεματικές γραμμές και να δημιουργήσει ένα υβριδικό κείμενο. Με πολλές
αναδρομές στο παρελθόν και επιτυχημένη κυκλική σύνθεση των ιστοριών, όπως κάνει
και ο ποιητής της Οδύσσειας, γράφει ένα κείμενο με λογιοσύνη, χιούμορ,
σοβαρότητα, αλλά όχι σοβαροφάνεια. Ένα κείμενο που αποπνέει συγκίνηση και
τρυφερότητα, στο οποίο κατορθώνει να παρουσιάσει ανάλαφρα όλα τα ζητήματα που
απασχολούν τους μελετητές της Οδύσσειας χωρίς να κουράζει τον αναγνώστη. Ένα
κείμενο που συνδυάζει την αυτοβιογραφία, τη βιογραφία, το μυθιστόρημα και την
πανεπιστημιακή διδασκαλία. Για τη Λέσχη Ανάγνωσης Σπάρτης, γράφει η Ιωάννα Σταθοπούλου ------- ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ, μέλος Λέσχης
Ανάγνωσης Σπάρτης Ο γνωστός κλασικός φιλόλογος συγγραφέας, διαπρεπής κριτικός
κι ελληνιστής Ντάνιελ Μέντελσον, μας παρουσιάζει το συγγραφικό δημιούργημά του
ανατέμνοντας τα χαρακτηριστικά της
σχέσης με τον πατέρα του, όπως την ταυτότητά του σε σχέση με αυτή του πατέρα του, τις κύριες αλλά και τις μικρότερης σημασίας ωστόσο καθοριστικές
επιλογές και των δύο, τις επαγγελματικές διαδρομές, τις φιλοδοξίες, τις χαμένες
ευκαιρίες, τη στάση τους σε βασικές δομές του βίου, όπως πρόοδος, οικογένεια,
συγγενείς-φίλοι, κράτος-πολιτεία, εκπαίδευση, κοινωνικές συναναστροφές,
ανισότητες, στερεότυπα, έρωτας, γάμος κ.ά., διδάσκοντας από την α έως την ω ραψωδίες του Ομηρικού
έπους Οδύσσεια. Πιο κάτω, ο αφηγητής-συγγραφέας συνδέει αποσπασματικά, τις
δικές του ιστορίες στα έξι μέρη της
Οδύσσειας, τις κυριότερες απ’ τα οποίες, για καλύτερη κατανόηση, νιώθω την
ανάγκη να παραθέσω. Ο χρόνος συμπυκνωμένος στα στενά χρονικά όρια ενός τετράμηνου σεμιναρίου με θέμα την
Οδύσσεια. Επίσης, και κατά τη διάρκεια ενός 10/ήμερου θεματικού ταξιδιού ανά τη
Μεσόγειο, με την ονομασία «Στα ίχνη της Οδύσσειας», στα μέρη όπου διαδραματίζονται
τα τεκταινόμενα των περιπετειών του
κεντρικού ήρωα. Και μέσα στο χρόνο αυτό, οι τελευταίοι έξι μήνες της καθόδου του γερο Τζέικ Μέντελσον στον Άδη, όπου κι εκεί
γίνεται ‘σιωπηλή διαλεκτική’ ανάμεσα σε γιο-πατέρα-αρχαίο κείμενο. Συνολικά
δεκατέσσερις μήνες, ενάμισης χρόνος σχεδόν, για ένα τέτοιο πόνημα ψυχής, ενός
50άχρονου και του 80άχρονου πατέρα του.
Χρόνος φυσικά λίγος, όπως συνήθως συμβαίνει ανάμεσα σε γονείς-παιδιά, όταν
κάποιο σκέλος της σχέσης αποζητά μια ανακεφαλαίωση, μια δίκαιη απόδοση ευθυνών, μια διαυγή όχι θαμπή ανάμνηση... και
μια δικαιολογία! Προοίμιο: Τον άνδρα τον πολύτροπο, Μούσα ιστόρησέ μου Με αφορμή το επίθετο πολύτροπος , θυμόταν ότι ο πατέρας του......σε μια
περίπτωση αγχωτική , που θα μπορούσε να ήταν ψυχικά επώδυνη για τον ίδιον,
καθώς το αεροπλάνο δεν μπορούσε να προσγειωθεί στο αεροδρόμιο της Νέας Υόρκης,
είχε πει αστειευόμενος εν μέρει, και για
να στρέψει αλλού την προσοχή του γιου του σε άλλον προβληματισμό: «...πώς
γίνεται... διανύοντας μεγάλες αποστάσεις ταξιδεύοντας, χωρίς να φθάνεις
πουθενά;». Και είχε επιδείξει την ιδανική στάση: «...πόσο σωστά, σκέφτομαι, χειρίστηκε το όλο
θέμα, κρατώντας τους τόνους χαμηλούς προσποιούμενος ότι δε συνέβαινε και τίποτε
ασυνήθιστο, δίνοντας το παράδειγμα κι ο ίδιος...» ... που... ατέλειωτα περιπλανήθηκε... «Είχαμε ζήσει όμως
την οδύσσειά μας – είχαμε ταξιδέψει μαζί...μέσα στο κείμενο, στη διάρκεια ενός
ακαδημαϊκού εξαμήνου, που...όπως καθόμουν τώρα και κοιτούσα την ακίνητη μορφή
του πατέρα μου, μου φαινόταν όλο και πιο πολύ πως αφορούσε όχι τόσο το
παρελθόν, όσο στο παρόν». ...Γνώρισε πολιτείες πολλών ανθρώπων Δε χρειάστηκε να
ταξιδέψει πολύ, ούτε να γνωρίσει τους πάντες για να καταλάβει... Είχε τα
βιβλία. Τη γνώση για τον κόσμο που του παρείχαν... Εξάλλου, «...ο πατέρας μου
δεν κοιτούσε το φεγγάρι. Διάβαζε. Αλλά έτσι κι αλλιώς, διάβαζε συνέχεια. ...Ο
πατέρας μου, του οποίου οι γονείς δεν ήταν καθόλου των βιβλίων, μου είχε πει
κάποτε μια ιστορία για το πώς έγινε δεινός αναγνώστης. Γύρω στα δεκατρία του,
του διέγνωσαν λανθασμένα ρευματικό πυρετό, οπότε αναγκάστηκε να...» ...κι έμαθε τις βουλές τους... «..Μεγαλώνοντας, άρχισα να καταλαβαίνω ότι, για κείνον, τα
πάντα αποτελούσαν μέρος μιας μεγάλης, συμπαντικών διαστάσεων πάλης, ανάμεσα στα
προτερήματα...όταν εξηγούσε γιατί ένα συγκεκριμένο κομμάτι που μας άρεσε ή ένα
φιλμ που έβλεπε πολύς κόσμος, δεν ήταν στ’ αλήθεια σπουδαίο-κι αυτά τα
προτερήματα ήταν η στιβαρότητα και η αντοχή και η αυθεντικότητα...». Κόρη του Δία, πες μας την ιστορία...» Τηλεμάχεια: Απόλογοι: Νόστος: Αναγνώρισις: Εξαρτάται πού θα επικεντρώσεις για να αξιολογήσεις το
περιεχόμενο αυτού του έργου. Στον πατέρα; στις ερμηνείες της Οδύσσειας; στη
διδασκαλία και τις θεωρίες περί κατανόησης και παιδαγωγικής; Στην δομή της
οικογένειας του συγγραφέα και των μελών της; Στο κοινό και το ατομικό τους παρελθόν; Στα συναισθήματα πατέρα-γιου;
Στους ηθικούς κώδικες που υποστήριζαν; Στα επιμελώς κρυμμένα μυστικά; Στις
αντίρροπες πολλές φορές δυνάμεις, ωστόσο εξισορροπιστικές, που είχαν αναπτύξει τα μέλη αυτής της
πολυμελούς, εβραιοελληνικής καταβολής αλλά τυπικά αμερικάνικης οικογένειας ,
χάριν της οικογενειακής ‘ομοφροσύνης’;
Απαξίωση και υποστήριξη. Αυστηρότητα και χαλαρότητα. Υποκειμενικότητα
και αντικειμενικότητα... Όλα διανθισμένα με χιούμορ, νοσταλγία και επανεκκίνηση
προς τα ‘μπρος , καύσιμα απαραίτητα για
τη λειτουργία της «μηχανής» που έστησαν κάποια μέρα του
1948 ο δεκαεννιάχρονος Τζέι και η δεκαεπτάχρονη Μερλ χαρισματικά άτομα της
ούτως ή άλλως ‘ένδοξης’ εποχής τους. Διακριτικό αλλά αισθητό άρωμα μιας ‘άλλης εποχής’: Οι δρόμοι
και οι λεωφόροι στο Μπρονξ, το τρένο, ο σταθμός
στο Μπερντ....,το Παλμ Μπητς, το Νιου Τζέρζυ, το Κουίνς, το Μανχάταν,
τα προάστια της Νέας Υόρκης, τα παλιά
σπίτια με τους όμορφους κήπους δεξιά κι αριστερά στο δρόμο, τα πλατάνια, τα
φθινοπωρινά φύλλα, το χιόνι το χειμώνα, το σχολικό....Οι παμπάλαιες
πολυκατοικίες με τις κακοφωτισμένες
σκάλες, τα εσωτερικά διαμερίσματα με το ματάκι στην πόρτα....Οι φίλοι
συγκεντρωμένοι τα μεσημέρια της Κυριακής, να διηγούνται πραγματικές και
φανταστικές ιστορίες, να πειράζουν ο ένας τον άλλον, να ακούνε μουσική και να
τραγουδούν... «τότε που η μουσική ήταν μουσική και τα τραγούδια-τραγούδια». Εκτός από το άψογο
πόνημά σου και την εξαιρετική για απαίδευτους στα φιλολογικά διδασκαλία της
Οδύσσειας, ευχαριστούμε Ντάνιελ ΤΖέι Μέντελσον
που μας θύμισες εκείνες τις ‘ωραίες’ εικόνες που εμείς ακόμα βλέπουμε
στις ταινίες του προσφιλούς είδους του αμερικάνικου κινηματογράφου και που
υποδηλώνουν πως... κάποτε, μετά τον μεγάλο πόλεμο παρ’ όλα αυτά, υπήρξε μια
διάχυτη αθωότητα, ένα καινούριο ξεκίνημα, αδιαμφισβήτητες αξίες, ένα όραμα συλλογικό που ‘έδενε’ αρμονικά με
το ατομικό και που οι γεννήτορες προσπάθησαν να κληροδοτήσουν στους απογόνους
τους. Το κυριότερο; Μια προσπάθεια απ’ τον καθένα, να υποβαθμίσει...τα
προβλήματα που ‘κουβαλούσε’ στο σαρκίο του από παιδί και που προσπαθούσε με
επιτυχία από εμπόδια να τα μετατρέψει σε εφαλτήρια..!
«Αχ Νταν. Απλό είναι, δεν ήξερα πώς να μιλήσω γι αυτό»
«Εντάξει είπα. Ε, τώρα ξέρεις πώς. Για όνομα, βρε μπαμπά...Είμαστε σε κρουαζιέρα με θέμα
την Οδύσσεια. Όλοι λοιπόν έχουν από μια ιστορία».
«Και όλοι έχουν κι από ένα...κουσούρι».
«Ναι είπα, όλοι
έχουν. Κι ύστερα πρόσθεσα χαμηλόφωνα: Απλώς μερικές ιστορίες, θέλουν
περισσότερο χρόνο για να τις πεις.»
«Νομίζω πως μάλλον είναι και τα δύο σημαντικά, απάντησε μετά
από μια στιγμή. Θέλω να πω, προφανώς πιστεύω στα αποτελέσματα, στο να
πετυχαίνεις πράγματα....... Οπότε μάλλον αυτό εννοούν οι άνθρωποι όταν λένε για
‘προορισμό? -να φτάνεις εκεί που θες, να πραγματοποιείς τους στόχους σου. ...
Κρίνεσαι για όσα πετυχαίνεις. Δεν υπάρχει καλός βαθμός για την προσπάθεια»
Ποτέ
δεν μου πέρασε από το μυαλό όταν ήμουν μικρός, είτε έφηβος είτε εικοσάρης είτε
και τριαντάρης ακόμα, ότι η μανιώδης προσκόλλησή μου σ’ εκείνες τις άλλες, πιο
εκλεπτυσμένες πατρικές μορφές ... οι συνεχείς αναφορές, όταν πήγαινα κολέγιο,
στον αρχιτέκτονα πατέρα του συγκατοίκου
μου, όλα αυτά θα μπορούσαν να έχουν
συναισθηματικό αντίκτυπο στον πατέρα μου –
ίσως επειδή είχα συνηθίσει στην ιδέα ότι ο πατέρας μου δεν ήταν και πολύ
συναισθηματικός με οτιδήποτε. Είχα πείσει τον εαυτό μου ότι η ψυχρότητα που
έδειχνε ήταν ένας απ’ τους πολλούς λόγους για τους οποίους είχα ανάγκη εκείνους
τους άλλους, τους πιο ζεστούς, πιο εκδηλωτικούς άνδρες....».
Ο Τζακ κοίταξε τον πατέρα μου: «Σκληρή
δικαιοσύνη!»
Ο πατέρας μου τον κοίταξε και γρύλισε: «Είναι σκληρός ο
κόσμος».
«Ήξερα πως η σκληρότητα του κόσμου ήταν αυτό που δικαιολογούσε την δική του
σκληρή δικαιοσύνη – την άτεγκτη εφαρμογή των αυστηρών προδιαγραφών της
εντιμότητας και της πνευματικής επάρκειας στον εαυτό του, στους φίλους του, σ’
εμάς. Έπρεπε να είσαι σκληρό καρύδι. Εξάλλου ο κόσμος δε συμβιβάζεται, οπότε
γιατί να συμβιβάζεσαι εσύ;»