Vekrakos
Spartorama | Έκτη Διάλεξη, του Δεύτερου Κύκλου Ομιλιών, από τον Απόστολο Πιερρή

Έκτη Διάλεξη, του Δεύτερου Κύκλου Ομιλιών, από τον Απόστολο Πιερρή

Spartorama 07/02/2018 Εκτύπωση Απόστολος Πιερρής Εκδηλώσεις
Έκτη Διάλεξη, του Δεύτερου Κύκλου Ομιλιών, από τον Απόστολο Πιερρή
Η Σιωπηρή Μεγάλη Τροποποίηση στη Λυκούργειο Ρήτρα: ο Θεσμός της Εφορείας και Χίλων ο Σοφός. Βασιλεία, Εφορεία και Μεταρρύθμιση, τέλος 6ου – τέλος 5ου αιώνα π.Χ.
Οδός Εμπόρων

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

Κύκλος Β’

Η Σπάρτη

από την Δημιουργία του Ελληνισμού

στην Ελληνική Ηγεμονία.

Το Λακεδαιμόνιο Θέρος

(556-371 π.Χ.)

την Παρασκευή 9 Φεβρουαρίου, 8.30 το βράδυ, στην Αίθουσα του Εμπορικού Συλλόγου Σπάρτης, Γκορτσολόγλου 97

 

Το Απόλυτο φανερώνεται στα φαινόμενα του «Κόσμου». Ο «Κόσμος», το Όμορφο, αποτελεί την Επι-φάνεια του Είναι. Οι ομορφιές μέσα στον κόσμο, οι προνομιακές καταστάσεις κάλλους μέσα στο γίγνεσθαι των Φαινομένων, είναι απο-κάλυψη του Απόλυτου. Το κρύφιο γυμνώνεται. Είμαστε ο καθένας μας «όψεις» του Απόλυτου Είναι. Μας συνιστά στην ύπαρξη, εμάς και κάθε φύση, άκτιστη ενέργεια του Θεού. Αποτελούμε φανερώσεις του Απόλυτου, φαινόμενα του Είναι.

Η τελειότητά μας συνιστά μαρτυρία θεότητας.

Και η τελειότητά μας είναι ορισμένη, όπως είναι ορισμένη η φύση μας. Του καθενός «έλαχε» (Μοίρα) μια απολύτως συγκεκριμένη κατανομή ιδιοτήτων της ανθρώπινης φύσης που επιδέχεται καλλιέργεια προς ένα εναρμόνιο σύστημα δεξιοτήτων πέριξ ενός άξονα χαρακτηριστικής ικανότητας. Αλλά ικανότητα και δεξιότητες κατευθύνονται προς δράση μέσα στον χρόνο για τον χρόνο, αφορούν στην επιτυχή έγχρονη μέριμνα  για την περίοδο της ζωής κάποιου και τις περιόδους απογόνων του.

Δυο όμως τελειότητες, ενώ είναι υπέρτατα λειτουργικές στον χρόνο, ενώ συνιστούν τη βάση και ρίζα όλων των δεξιοτήτων και ικανοτήτων, ταυτόχρονα και πρότερα σκοπεύουν την αιωνιότητα: το κάλλος της σωματικής ακμής στη νεότητα και η σοφία του νου στην ωριμότητα, η ομορφιά του άνθους και η ουσία του καρπού. Η σοφία του νου υπάρχει στη γνώση και στην τέχνη, στο μυαλό και στο χέρι. Αλλά όλα τα μέλη συλλειτουργούν στην ολοκληρία του ενός και μοναδικού «τέλους».

Ασχολούμενος με την τελειότητά του (κάλλος και σοφία) ο άνθρωπος καθίσταται αποκάλυψη του Απόλυτου και το Είναι λάμπει στο συγκεκριμένο Φαίνεσθαι. Αλήθεια είναι η Φανέρωση του Είναι, Κάλλος το αυτό. Το φως της Αλήθειας είναι η λάμψη του Κάλλους του όντος. Αλήθεια και Κάλλος είναι το ίδιο πράγμα, η Απο-κάλυψη του Είναι. Το ον που πραγματώνει τελείως την ουσία του (το « τι ην είναι» του), την φανερώνει, την απο-καλύπτει (Αλήθεια) και πραγματοποιεί με αυτό το ιδεώδες του (Κάλλος).

Η σύμπτωση του Αληθινού και του Όμορφου κατέστησε τη μεν Ελληνική τέχνη ταυτόχρονα ιδεαλιστική και πραγματιστική, τη δε φιλοσοφική επιστήμη στον Ελληνισμό τελεολογική και όχι μηχανιστική. Το πρώτο εξηγεί τον μη ρεαλιστικό αλλά και μη συναισθηματικό, τον μη πρακτικό αλλά και μη ρομαντικό, χαρακτήρα της τέχνης. Το δεύτερο ερμηνεύει γιατί οι φυσικές αρχές δεν οδήγησαν κατά την αρχαιότητα σε νεωτερικού τύπου φυσική επιστήμη και περαιτέρω σε τεχνολογία. Η ίδια αυτή θεμελιώδης σύμπτωση αλήθειας και κάλλους στην τελειότητα, τούτης δε η αναγωγή στην αιωνιότητα, συνεπέφεραν την ηγεμονική και οργανωτική ανεπάρκεια του Ελληνισμού από γεωπολιτικής και πολιτικοστρατιωτικής πλευράς.

Το Φως της Αλήθειας είναι το Κάλλος του Όντος και αυτό η Δύναμη της Ύπαρξης που την κάνει να ΕΙΝΑΙ αίροντάς την ισταμένη επί και υπεράνω του μηδενός.

Η φρονιμάδα στη μέριμνα του χρόνου κατά το γίγνεσθαι του Κόσμου δεν αποτελεί για τον Ελληνισμό υπέρβαση της χρονικότητας αλλά προβληματικά καλύτερη (το πολύ) διαχείρισή της. Το μέτρο ως μέτριο και το μηδέν άγαν επίσης δεν ταιριάζουν με το Δωρικό βίωμα του Κάλλους ως μορφολογικής τελειότητας. Η φιλολογία περί των αποφθεγμάτων των (7) Σοφών στο πρώτο ήμισυ του 6ου αιώνα είναι ύστερη, η επίδρασή τους στην πρώιμη φιλοσοφία αμελητέα.

Εδώ έχουμε τη Δωρικότερη μορφή, από τον Ίωνα αρχηγέτη της φιλοσοφικής σκέψης, έναντι της πρακτικής φρόνησης των «Σοφών».

Και γενικότερα η εξέλιξη της από το Δωρικό εμπνεομένης Ιωνικής δημιουργίας στον Ελληνισμό κινείται κατά παλινδρομήσεις απόστασης από του καθαρού Δωρικού και επιστροφής.

[Το ίδιο στον άλλο μεγάλο Ίωνα, Εφέσιο, το Απόλυτο Είναι συγκεκριμενοποιείται ως αρχή στο αείζωο πυρ, αλλά εκεί ανάγεται η αρχετυπική σοφία και το μέτρο των πραγμάτων.

Ο Νόμος του Κάλλους είναι οντολογική και αξιολογική αρχή. Η οντολογία της τελειότητας ταυτίζεται προς την αξιολογία του κάλλους. Το τέλειο ΕΙΝΑΙ πλήρες και είναι ΚΑΛΟΝ. Στην περίπτωση του κατηγορήματος «είναι καλόν» κατηγόρημα και υπαρξιακό συνδετικό συμπίπτουν απολύτως, η forma essendi και το actus essendi ταυτίζονται στο esse του Κάλλους. Όπως το οντολογικό επιχείρημα στον Αριστοτελικό Σχολαστικισμό για την ύπαρξη του Θεού βαίνει από την τελειότητα στην ύπαρξη έτσι και εν προκειμένω μεταρρέπουμε από την αξία του «Είναι» (το Κάλλος) στο γεγονός του Είναι (Ύπαρξη). Υπάρχει, με την πλήρη «γεμάτη» έννοια του Είναι, αυτό που έχει ανθίσει κατά τη φύση του, που έχει αχθεί στην τελειότητα της ακμής και «ώρας» του, το τέλειο από το οποίο δεν λείπει τίποτα από το «τι ην είναι» του.

Ο Νόμος του Κάλλους παρέχει την οντολογική και αξιολογική αρχή του Ελληνισμού. Η ιδεολογία της Αριστείας και ο Νόμος της Αιδούς δίνουν την Ηθική του.

Η δειλία χαρακτηρίζει τον ατελή, άμορφο, άσχημο στη σωματική διάπλαση. Μορφολογική τελειότητα εξασφαλίζει, μόνη αυτή, σε κάθε φύση λειτουργική ικανότητα. Η ντροπή του όμορφου (αριστέως) να κάνει κάτι ανοικείο προς τη λάμψη της τελειότητάς του, να την μιάνει με ασχήμια, είναι η ηθική νόρμα του Ελληνισμού. Κανών αγωγής κάλλους.

Η έκκληση στην Ιλιάδα προς τον αριστέα του Κάλλους να μην κάνει κάτι είναι έκκληση αισθητική, όχι δεοντολογική: «Μην το κάνεις γιατί δεν σου ταιριάζει, αν και μπορείς, ως αγαθός, να το κάνεις», –  “?γαθός περ ?ών”. Και η ηθική του Κάλλους είναι ισχυρότερη οποιουδήποτε δεοντολογικού κώδικα στον Ελληνισμό: «μην το κάνεις, δεν είναι ωραίο», έλεγε ο λαός στην εποχή μας, αν και επί μακρόν αδίδακτος  ζωντανών μεγάλων παραδειγμάτων Κάλλους.

 

Τον καθαρό αυτόν Δωρικό Ελληνισμό είχε τελεσίδικα πραγματώσει η Σπάρτη στην τροπή των αιώνων από τον 7ο στον 6ο π.Χ., μοναδικό παράδειγμα, αξονικό, στην ιστορία ταύτισης ιδέας και πραγματικότητας.

Εξουσίαζε άμεσα τόσο ζωτικό χώρο, όσο εχρειάζετο για να εξασφαλίζεται η αμεριμνησία του «Όμοιου» από οικονομικές μέριμνες για τον συγκεκριμένο τρόπο βίου. Όχι περισσότερη ηγεμονία – αυτό απαιτούσε το Δωρικό βίωμα και επέβαλλαν οι χρησμοί του Απόλλωνα (Φιγάλεια, Σικυώνα, Αρκαδία). Γιατί ηγεμονία σημαίνει σοβαρή και βαρεία μέριμνα στον χρόνο.

Δυο είναι οι πυλώνες της ανήσυχης φροντίδας στον Χρόνο. Οικονομία και Οικογένεια, μέριμνα για επιβίωση και περιοδική «διαιώνιση», για το άτομο και για τη γενεά των απογόνων του, για Διάρκεια στον χρόνο στο προσεχές μέλλον και ες ύστερον.

Και η μεν οικονομική ζάλη ετέθη εκποδών μέσω των Ειλώτων και Περιοίκων. Καιριότατη παραδίδεται και πάλιν η απάντηση του βασιλέως Αναξανδρίδα στον ερωτήσαντα γιατί εκχωρούν την καλλιέργεια των αγρών τους στους Είλωτες αντί να τους επιμελούνται οι ίδιοι οι Σπαρτιάτες. Δεν έχουμε την περιουσία και τα  κτήματα για να τα φροντίζουμε αλλά τα έχουμε για να φροντίζουμε τους εαυτούς μας. Και μάλιστα ήταν επονείδιστο να επιδιώξει ο Σπαρτιάτης καλύτερους όρους και μεγαλύτερη αποφορά από τους Είλωτες που καλλιεργούσαν τη γη του – το ποσοστό είχε άπαξ ορισθεί παλαιόθεν, για να μην εθίζεται ο Σπαρτιάτης σε άνεση (v. infra).

Ο Σπαρτιάτης ζούσε εκτός της μέριμνας δια τα προς τον βίον είτε τον ευτελή είτε τον πολυτελή.


Αλλά και τον δεύτερο πυλώνα της χρονικής μέριμνας, την οικογενειακή τύρβη, η Σπάρτη είχε πειθαρχήσει εις ένα σκοπό: την ευγονική αναπαραγωγή. Το γενετήσιο ένστικτο είχε και αυτό εκδωρισθεί: υπηρετούσε αποκλειστικά τον καλό γόνο. Ο έρως του καλού είχε τελείως αποχωρισθεί από την γενετήσια ενστικτώδη επιθυμία, όπως και από την οικογενειακή στοργή. Ο τόνος της ανδρικής ζωής δεν έπεφτε στην οικογένεια αλλά έμενε στις αγέλες, βούες των νεαροτέρων, στα «ανδρεία» και τα «φιδίτια», τα συσσίτια των ανδρότερων.

[Από παιδί 7 ετών μέχρι νεανίας ακμάζων ο Σπαρτιάτης δεν κοιμόταν καν σπίτι του. Ανήρ ωριμότερος μόλις και πήγαινε για ύπνο μετά το «ανδρείο» συσσίτιο, συμπόσιο καθημερινής εορτής με παιάνες, τραγούδια και πειράγματα και θυμοσοφίες. – Η σχέση του άνδρα με τη γυναίκα κυρίως αφορούσε στην ευγονική γενετήσια ομιλία, κατά βραχείες νυκτερινές συνουσίες, τόσο που μερικές φορές Σπαρτιάτης έβλεπε το παιδί πριν δει ημέρα τη γυναίκα του.


Ο άνθρωπος γεννιέται για να γίνει άνθος της αιωνιότητας, όχι για να γίνει καρπός διαιώνισης του είδους στον χρόνο. Δεν είναι η περιοδικότητα το Σωτήριον της υπαρξιακής αγωνίας του είναι-εν-χρόνω, αλλά το κάλλος της τελειότητας, το τέλος της άχρονης αιωνιότητας.

Γυμναστική και Ποίηση (Μουσική, Χορός) είναι η καλλιέργεια της ανθρώπινης θεομορφίας σε σώμα και νου. Το σωματικό κάλλος της νεότητας και η αλήθεια του νου της ωριμότητας είναι οι άξονες της αιωνιότητας στον χρόνο, και ο Σπαρτιάτης προσφέρει θυσία τον εαυτό του στο Απόλυτο γινόμενος άγαλμα θείο κατά σώμα και πνεύμα.

Χορευτική, αγωνιστική και πολεμική δεινότητα έπονται της τέλειας μορφής του νέου, ορθοτομία λόγου και πράξης ακολουθούν τον νου που ανθίζει στην ώρα του θέρους, καρπός μετά την ακμή του έαρος.

Το Δωρικό ιδεώδες που πραγμάτωσε η Σπάρτη εκφράζει πρώτα ο πρωτεύων Αλκμάν:

                        έρπει γάρ άντα τω σιδάρω

                        τω καλώς κισαρίσδην.

Αλκμάν Fr. 149 Calame = Fr. 41 Page


Η Σπαρτιατική φάλαγγα πολεμούσε υπό τον ήχο αυλών – όχι σαλπίγγων ουδέ τυμπάνων και κυμβάλων. Και ιδού πώς παραδίδεται επιλύσας το παράδοξο ερωτηθείς Αγησίλαος ο βασιλεύς:

Ο ρυθμός ξεχωρίζει ανδρείο από δειλό: είναι όμορφη η κίνηση του ανδρείου στο μουσικό μέλος γιατί απορρέει από καταστηματική διάθεση ψυχής εν επιγνώσει τελείας μορφής και επιδείξει αρετής κάλλους – είναι αντίθετα άσχημη η κίνηση του δειλού, έκφραση τεταραγμένης ψυχής φοβουμένης και αν-αιδούς εν σώματι αμορφίας.

 

    

Αυτή ήταν η Σπάρτη στις τροπές των αιώνων 7ου προς 6ο π.Χ.: η τελειότητα της ανθρώπινης φύσης τετελεσμένη με άκρα καλλιέργεια. Εκεί που από το καθάριο βίωμα του Κάλλους ξεπήδησε η λυρική ποίηση, η ανάδυση της Μορφής και η μνημειακή πλαστική, εκεί το κύριο έργο τέχνης, θρησκευτικό μνημείο και ζωοποιός αρχή, ήταν ο ίδιος ο Σπαρτιάτης, ο άξων της ύπαρξης, ο κίων του χορευτικού ή πολεμικού  «πτερού».

Ένα είναι το σωτήριον του Ελληνισμού: το κάλλος.

Και μια η οδός η άγουσα εις λύτρωση: ο Έρως.

Η πνοή του έρωτα για το κάλλος συνέχει τον Δωρικό «Κόσμο» και ουσιοποιεί τον Ελληνισμό.

Ο Μυστικισμός παντού και πάντοτε είναι ερωτικός. Περιενδύει μόνο την γυμνότητα της Δωρικής μορφής ασθενών να υπο-φέρει την απαστράπτουσα από-κάλυψη του Απόλυτου. 

 


Η Σπάρτη στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. είδε το έργο του Απόλλωνα, δρομολογηθέν δια του Λυκούργου, στον εαυτό της. Και εθαύμασε αυτό, ο Σπαρτιάτης εαυτόν, ως καλόν λίαν.

Και βλέψας στο παρακείμενο αρχιπέλαγος της φωτεινής κίνησης, ένοιωσε τον Ιωνικό έρωτα προς αυτόν, και εγνώρισε τον τόκο αυτού του έρωτα στις επέκεινα γελαστές παραλίες. Και ο τόκος ήταν ποικίλος και μέγας και μητιόεις και πλάνος – κομψή πολυτέλεια βίου, διακοσμητική έξεργος σπουδή και εντύπωση πέρατος, τραγωδία και κωμωδία στο δράμα των ορίων, φρόνιμη σοφία και φιλοσοφική επιστήμη, χρήμα και τυραννία πολλαπλασιαστές ισχύος, Ορφικά και Διονυσιακά σημαίνοντα φρικτά μυστικά μετουσιώνοντα σε νέο οίνο τα παλαιά μυστήρια της χθόνιας γονιμότητας και τις ιερουργίες της ουράνιας κυριότητας.

Ο ακραιφνής Απόλλων της Σπάρτης, ναρκισσευόμενος το μεν Δωριστί ως υπερτελής πρωθήβης της ωραίας ακμής, σφύζων κάλλος, σφριγών ρώμην και οργών εις επί-δειξιν, θυμούμενος το δε δια την Ιωνικήν παράτρεψιν, ει και δι’ έρωτα αυτού τελεσιουργούμενην και κατά την πνοήν αυτού πνευματούμενην και μορφοποιούμενην, και “νυκτ? ?οικώς” επελαύνων – αντέδρασε για να θριαμβεύσει Διονυσιακά εκεί που κυριαρχούσε αΐδιος αδραστί ως «τέλος», - - και  πάγωσε την μορφή του κάλλους της Σπάρτης.

Η Σπάρτη αντί να δημιουργεί μορφές, ακολουθεί πλέον κανόνες. Τελευταία μεγάλη δημιουργική μορφοπλασία συνέβη στο ιερό των Αμυκλών με επίκεντρο τον «Θρόνο» του Απόλλωνος. Σημαντικά και σημαδιακά αρχιτέκτων και αρχιγλύπτης του μοναδικού, μεγαλεπήβολου μνημείου προσεκλήθη ο Βαθυκλής από την Μαγνησία παρά τον Μαίανδρο (περί τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., πιθανώτερο 560-550 π.Χ.).

Και όταν απλά ακολουθείς κανόνες, το πνεύμα ωε ξένο ανεπαισθήτως εκπνεί, η μορφή αποστεώνεται εις σκελετό, και το νόημα της ύπαρξης παραχαράσσεται τόσο περισσότερο όσο εντονώτερα ορκίζεσαι ότι τηρείς τα παραδεδομένα.

Η πολιτειακή έκφραση του παγώματος στην αρχαϊκή Σπάρτη είναι το αρχείο των Εφόρων.  Και ιδού αυτό εισέρχεται στο προσκήνιο δια Χίλωνος του Σοφού.

[Σχετική μελέτη μου υπό τον τίτλο «Έρως και Χρόνος: ο Ανθός και ο Αδάμας της Σπάρτης» στην υπό έκδοση σειρά πραγματειών «Ο Χαρακτήρας της Δωρικής Ταυτότητας του Ελληνισμού», είναι ανηρτημένη στον ιστότοπο του Ινστιτούτου, τμήμα Research Projects, κατηγορία «Δωρικές Μελέτες». Για ευκολία αναφοράς την προσεπισυνάπτω στην παρούσα αποστολή].

 

 

   

Ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός στην πολιτική ιστορία της Σπάρτης είναι τα κρυφά μεγαλεπίβολα ριζοσπαστικά μεταρρυθμιστικά σχέδια του Λύσανδρου και η τύχη τους.  Ο Λύσανδρος ήταν ο πρώτος Έλληνας στον οποίο αποδόθηκαν εν ζωή θείες τιμές (Δούρις 76F26;71 FrGrH Jacoby).

[Cf. Αποφθ.Λακ., 212C-D; Πλούταρχος, Λύσανδρος, ΧΧΧ, 3-5 = Έφορος 70F207 Fr.Gr.H. Jacoby; ibid., XXV-XXVI (Έφορος 70F206); Πλούταρχος, Αγησίλαος, ΧΧ; Διόδωρος XIV, 13; Cornelius Nepos, Lysander, III, 5].

Ο Λύσανδρος ενεπλάκη και στην διαμάχη για την εισαγωγή κανονικού νομίσματος στην Σπάρτη (v. Έφορος 70F205 FrGrH Jacoby = Πλούταρχος, Λύσανδρος, XVII).

Το θέμα της μεταρρυθμιστικής ατζέντας του Λύσανδρου συναρτάται προς την πρώτη φάση των κρίσιμων εξελίξεων μεταξύ του τέλους του Πελοποννησιακού πολέμου (404 π.Χ.) και της μάχης των Λεύκτρων (371 π.Χ.). Ο Λύσανδρος έπεσε μαχόμενος στην μάχη του Αλιάρτου κατά τον Βοιωτικό πόλεμο το 395 π.Χ. Τον λόγο του υπέρ των μεταρρυθμίσεων φέρεται ότι τον συνέγραψε Κλέων ο Αλικαρνασεύς. 


 

Ο θεματικός τίτλος της ομιλίας μου στην συνάντησή μας αυτήν την Παρασκευή είναι κατά το πρόγραμμα:


Η Σιωπηρή Μεγάλη Τροποποίηση στη Λυκούργειο Ρήτρα:

ο Θεσμός της Εφορείας και Χίλων ο Σοφός. 

                 Βασιλεία, Εφορεία και Μεταρρύθμιση, τέλος 6ου – τέλος 5ου αιώνα π.Χ.

(Δημάρατος, Κλεομένης, Παυσανίας, Λεωτυχίδης, Λύσανδρος)


Και αυτήν την φορά η προσεχής συνάντηση και ομιλία του Κύκλου θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 9 Φεβρουαρίου, 8.30 το βράδυ, στην Αίθουσα του Εμπορικού Συλλόγου Σπάρτης, Γκορτσολόγλου 97 (λόγω συνέχισης των θεατρικών εκδηλώσεων του ΝΠΠΠ Δήμου Σπάρτης στην Αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου στην Βιβλιοθήκη).

Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Μετά την ομιλία θα υπάρξει χρόνος για συζήτηση.


Δείτε παρακάτω την Πέμπτη Διάλεξη, του Δεύτερου Κύκλου Ομιλιών, από τον Απόστολο Πιερρή με τίτλο: «Ο Αιώνας της Κρίσης και οι προκλήσεις κατά του Δωρικού Κόσμου»


Οδός Εμπόρων